طبیعتی نمانده است

روزنامه ولت آلمان اخیراً از اختصاص بودجه ای نیم میلیارد یورویی برای حفاظت از محیط زیست جهانی خبر داد

روزنامه ولت آلمان اخیراً از اختصاص بودجه‌ای نیم میلیارد یورویی برای حفاظت از محیط ‌زیست جهانی خبر داد.

این گزارش حاکی از آن است که دولت فدرال آلمان قصد دارد از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ مبلغ نیم میلیارد یورو صرف حفاظت از طبیعت به ویژه جنگل‌های تروپیک (جنگل‌های مرطوب مناطق گرمسیر) سراسر جهان کند. بر این اساس از سال ۲۰۱۳ بودجه حمایتی آلمان از جنگل‌ها و محیط زیست جهانی سالانه از ۲۹۰ به ۵۰۰ میلیون یورو افزایش خواهد یافت.آنچه در پی می‌آید نگاهی است گذرا به وضعیت بحرانی محیط زیست جهان.

طبق جدیدترین آمار ارائه شده از سوی کارشناسان زیست محیطی اروپا، سالانه بیش از ۱۳ میلیون هکتار از اراضی جنگل‌های تروپیک (جنگل‌های مرطوب مناطق گرمسیر) جهان از آمازون و کنگو گرفته تا اندونزی و مالزی تخریب شده و از بین می‌رود. ایران در این میان با تهدید بیش از ۴۰ درصد از جنگل‌های شمال کشور، یکی از کشورهای تخریب کننده محیط زیست در جهان است.

به گفته کارشناسان بخش عمده‌ای از جنگل‌های تروپیک که به لحاظ فراوانی و تنوع گونه‌ها، زیستگاهی بی‌نظیر در جهان به شمار می‌رود با هدف ایجاد زمین برای چراگاه و کشتزار مورد تخریب قرار می‌گیرد. همچنان که اراضی جنگلی زاگرس در شمال کشورمان نیز تا مرز نابودی ماهیت اراضی جنگلی شخم زده شده است، به‌طوری که در بسیاری از اراضی این جنگل‌ها پس از به پایان رسیدن عمر درختان بلوط به‌دلیل تخریب‌های ایجاد شده در نتیجه شخم زنی، دیگر چیزی به‌عنوان جنگل وجود نخواهد داشت.

‌● روزانه ۱۵۰ گونه گیاهی و جانوری نابود می‌شود

به گفته زیگمار گابریل رئیس محیط زیست آلمان، تخریب جنگل بیش از هر چیز، مهم‌ترین عامل تهدید محیط زندگی برای گیاهان و جانوران است. طبق آمار، روزانه در سراسر جهان بیش از ۱۵۰ گونه گیاهی و جانوری نابود می‌شود. تنوع گونه‌ها مانند کتاب راهنمای فعالیت در کره زمین است در حالی که هر روزه با کنده شدن برگی از این کتاب، اطلاعات ارزشمندی نیز نابود می‌شود.

بنا بر نتایج یک طرح زیست محیطی صورت گرفته در شهر بن آلمان، درصورت ادامه روند کنونی فقدان اراضی جنگلی، تولید ناخالص ملی در جهان تا سال ۲۰۵۰ به میزان ۶ درصد کاهش خواهد یافت. هدف این طرح که هزینه‌های اقتصادی تخریب طبیعت نامگذاری شده ارزیابی پیامد‌های مالی تخریب جنگل بر اقتصاد جوامع است. این طرح با شعار « قطب نمای اقتصادی را از نو تنظیم کنیم» الگوی کار خود را گزارش اقتصاد دان بریتانیایی، نیکولاس اشترن، درباره هزینه‌های اقتصادی ناشی از دگرگونی اقلیمی قرار داده است.

طبق یکی از نمونه‌های ذکر شده در این گزارش، در آمد حاصل از گردشگری در کارائیب به‌دلیل نابودی ۸۰ درصد از صخره‌های آبی مرجانی در ۳۰ سال گذشته هم اکنون در حدود ۳۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است. اما از آنجایی که تا کنون هیچ گونه آماری از نتایج سوء تخریب طبیعت بر اقتصاد کشورها از سوی اقتصاددانان محاسبه نشده، تخریب طبیعت به‌منظور دستیابی سریع به منفعت، جایگزین حفاظت از طبیعت شده است.

‌● تهدید ۷۵۰ میلیون هکتار جنگل

بنابر آمار، تا سال ۲۰۵۰، ۷۵۰ میلیون هکتار جنگل سراسر جهان نیز در معرض تهدید قرار خواهد گرفت. طبق ارزیابی‌های صور ت گرفته، برای نجات طبیعت اعم از جنگل‌ها و تنوع گونه‌های آن، کشورهای اتحادیه اروپا می‌بایست سالانه ۶ میلیارد یورو برای ایجاد مناطق حفاظتی در ۱۸ در صد سطح زمین سرمایه‌گذاری کنند. در سطح جهانی نیز ضروری است ظرف ۳۰ سال آینده حداقل ۲۸ میلیارد دلار به‌طور سالانه در امر حفاظت از طبیعت سرمایه‌گذاری شود. بر این اساس اگر تا سال ۲۰۳۰ سالانه تنها یک درصد از تولید ناخالص ملی در جهان صرف حمایت از طبیعت شود می‌توان بر بهبود کار کردهای حیاتی طبیعت برای انسان امیدوار بود.به گفته کارشناسان زیست محیطی، طبیعت سالم علاوه بر فراهم کردن آب پاک و هوای تازه برای انسان، زیستگاهی مناسب برای گونه‌های جانوری و گیاهی است که بدون آن حیات بشر با مشکل جدی مواجه می‌شود.

● نقش طبیعت در تامین داروها

حدود نیمی از تمامی داروها بر پایه مواد مؤثر طبیعی قرار دارد. برای نمونه درختان سرخدار حاشیه اقیانوس آرام در تولید داروی سرطان کاربرد دارد ضمن آنکه در کشور چین از مجموع ۳۰ هزار گونه گیاهی، حدود ۵ هزار گونه در پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دیگر نمونه‌ها می‌توان به پارک ملی ماسوا در ماداگاسکار اشاره کرد. با سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، سالانه بالغ بر ۵/۱ میلیون دلار سود ناشی از استفاده از گیاهان دارویی موجود در این پارک به دست می‌آید.وزیر محیط زیست دولت فدرال می‌گوید: حمایت از محیط زیست به‌ویژه زمانی که استفاده بی‌رویه از طبیعت تنها امکان زنده ماندن بشر به‌شمار می‌رود، امری دشوار به‌نظر می‌رسد. حدود یک میلیارد انسان در سراسر جهان هم اکنون به‌منظور تامین پروتئین مورد نیاز بدنشان ملزم به مصرف ماهی هستند. این در حالی است که هم اکنون اغلب دریاهای جهان دچار صید بی‌رویه شده و بسیاری از گونه‌ها ی ماهی در مرز نابودی قرار دارند. درصورت ادامه صید ماهی در سراسر جهان به شکل کنونی طی ۴۰ سال آینده ماهیگیری غیرممکن خواهد شد.

به گفته کارشناسان از آنجایی که هنوز برای بسیاری از کشورهای فقیر در حال توسعه، تخریب اراضی جنگلی سودمند‌تر از حفاظت آن است، توافق عادلانه منافع میان کشورهای صنعتی ثروتمند و کشورهای فقیر در حال توسعه امری ضروری به‌نظر می‌رسد. بر این اساس در وهله نخست باید قوانین الزام آوری تنظیم شود که طبق آن زمینه جست‌وجو و کشف مواد مؤثر در پزشکی از سوی مؤسسات کشورهای صنعتی در جنگل‌های تروپیک کشورهای در حال توسعه فراهم شود، ضمن آنکه باید به‌طور همزمان چگونگی مشارکت کشورهای در حال توسعه در سود حاصل از این مواد با کشورهای صنعتی نیز مشخص شود.

کارشناسان زیست محیطی تاکید می‌کنند که فراهم کردن زمینه چنین توافقی می‌تواند مهم‌ترین انگیزه حفاظت بهتر از جنگل‌های تروپیک کشورهای در حال توسعه باشد. به ویژه آنکه از زمان ایجاد کنوانسیون تنوع بیولوژیکی در سال ۱۹۹۲ در ریو دو ژا نیرو، هیچ گونه حرکت مؤثری در این زمینه صورت نگرفته است. از این رو، دولت فدرال آلمان مهم‌ترین راهکار حمایت از جنگل‌های تروپیک در معرض تهدید جهان به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه را در گرو ایجاد قراردادهای پایدار میان کشورهای ثروتمند و کشورهایی که ابزار مالی حفاظت از جنگل‌ها را در اختیار ندارند، می‌داند.

● ارزش‌های نهفته جنگل

آمار نشان می‌دهد جمهوری دمکرات کنگو بیست و ششمین کشوری است که مشارکت خود را در این طرح اعلام کرده است. این کشور جزو ۵ کشور دارای بزرگترین تنوع زیست محیطی در سراسر جهان است که ۱۰ درصد سطح اراضی آن تحت حفاظت قرار دارد. بنابر تعهد وزیر محیط زیست کنگو، این میزان به سرعت به ۱۵ درصد افزایش خواهد یافت. به عقیده کارشناسان، جنگل‌های مرطوب مناطق گرمسیر با جلوگیری از فرسایش خاک، نقش کلیدی در حفاظت از کشتزار‌های برنج و نیز مناطق ساحلی با قابلیت ماهیگیری دارند. بررسی‌ها نشان از آن دارد که بخش اعظمی از ۷۲ هزار تن ماهی مصرفی سالانه در لندن، در مناطق ساحلی اقیانوس آرام صید می‌شود. از سوی دیگر تنها در لندن سالانه ۳/۱ میلیارد فنجان قهوه نوشیده می‌شود. این در حالی است که طبق بررسی کارشناسان گرده افشانی شکوفه‌های گیاه قهوه به‌منظور ایجاد دانه آن، توسط زنبورهای وحشی جنگل‌های مرطوب مناطق گرمسیر انجام می‌گیرد.

بر این اساس قطع هر درخت صرف‌نظر از نابودی یک مخزن گاز کربنیک، نه تنها تهدیدی برای آشیانه و منبع غذایی دیگر گونه‌های گیاهی و جانوری، که تهدیدی برای زندگی بشر تلقی می‌شود؛ به‌خصوص اگر کار تخریب اراضی جنگلی توسط افراد ناوارد صورت گیرد- افرادی که حتی قادر به تشخیص گونه‌ها نیستند و نمی‌دانند که درختان قطع شده از گونه کمیابی چون ماهوگانی(دارای چوب محکم مایل به سرخ) است یا از گونه رمین و اینکه گونه در معرض تهدید است- مسئله بسیار حادتر خواهد بود. همچنان که چندی پیش یک شرکت بهره‌بردار چوب در منطقه جنگلی جعفر‌آباد از توابع گرگان ۳ هزار اصله درخت کهنسال از نوع ممرز افرا و توسکا را که بیش از ۲۰ متر ارتفاع داشته‌اند تحت عنوان درختان فرسوده و باز به بهانه احداث جاده در دل جنگل قطع کرده و پس از قلع و قمع به کار خانه‌های نئوپان‌سازی‌ حاشیه جنگل انتقال داده است.

● نقش گردشگران در حفاظت از جنگل

کارشناسان معتقدند گردشگران خارجی می‌توانند در نجات گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض تهدید سهم عمده‌ای داشته باشند. به گفته دیلمان یکی از اعضای سازمان حفاظت از طبیعت در فرانکفورت، آموزش گردشگران مبنی بر عدم‌خرید محصولات ساخته شده از چوب درختان تروپیک اعم از اشیای تزئینی و ظروف می‌تواند نقش مهمی در امر حفاظت از درختان این جنگل‌ها داشته باشد. آنچه در این میان حائز اهمیت است آگاهی به موقع گردشگران از وجود ارتباط میان خرید یک کالا و نابودی یک گونه طبیعت است.

به گفته دیلمان در سال‌های اخیر بسیاری از گردشگران نسبت به این موضوع حساس شده و همکاری کرده‌اند. برای نمونه در آمریکای لاتین آسیا و آفریقا گردشگران از خرید محصولات چوبی فاقد مهر Fsc خودداری می‌کنند. Fsc نام سازمان نظارت بر جنگل است که برای دستیابی به اقتصاد پایدار جنگل تلاش می‌کند. البته در بازارهای محلی چنین عملکردی به ندرت به چشم می‌خورد. طبق آمار، میزان آگاهی گردشگران هنگام خرید محصولات حیوانی مانند مواد دارویی ساخته شده از استخوان حیوانات و پوست پلنگ‌ها و نیز زیور آلات ساخته شده از لاک لاک‌پشت‌ها بسیار بیشتر از محصولات گیاهی نظیر اشیایی است که به‌عنوان یادگاری از چوب درختان تروپیک ساخته می‌شود. در این رابطه می‌توان به افزایش واردات گونه‌های حفاظت شده در سال‌های اخیر اشاره کرد. به گفته دیلمان در امر واردات گونه‌های حفاظت شده که پس از پیمان حمایت از گونه‌ها در واشنگتن شکلی رسمی و مجاز به‌خود گرفت. موافقت صادرات از سوی کشور مقصد و نیز تایید واردات از سوی وزارت حمایت از طبیعت امری ضروری به‌نظر می‌رسد.

زهرا صابری