بازی با زمان

نگاهی به نمایشنامه داستان عامه پسند ازمجموعه زیرزمین نوشته آرش عباسی

بی‌شک یکی از ارکان اصلی و مهم ادبیات داستانی در ایران، گونه روایت و توصیف است که نه چندان طولا‌نی در ادبیات دراماتیک هم رخنه کرده و خود دارای هویت و شخصیتی جدید شده است.

مخاطب یا خواننده دارای فرهنگ روایی به شدت اشتیاق به روایت و توصیف یک اتفاق را درخود به شکل یک نیاز احساس می‌کند تا حدی که به شکل ضرورت درمی‌آید.

هر از چند گاهی این چنین آثار اجتماعی که موضوع و تم آن مستقیم با فرهنگ و جامعه خودمان درگیر باشد، تولید شده و از اهمیت دو چندانی برخوردار می‌شودکه دلیل ونیاز آن به مسئله اجتماعی و آسیب‌شناسی اجتماعی برمی‌گردد.

دیگر جدای از شکل و چیدمان نوع اثرهنری، مخاطب به فکر ایجاد بستر مناسب‌تری می‌گردد، به گذشته و آینده‌اش می‌نگرد و خود را درگیر و دارای احساسی نزدیک به اثر می‌بیند. بی‌مقدمه اشاره نزدیکی می‌کنم به یکی از نمایشنامه‌های مجموعه <زیرزمین> نوشته آرش عباسی. نمایشنامه‌ای به نام <داستان عامه‌پسند> که در ژانر، ادبیات، زبان‌شناسی، طرح و موقعیت و ... یک شکل کاملا‌ درست و دلچسبی دارد. در اثر فوق برخورد دو نسل، برخورد دو فرهنگ متضاد و کشمکش آنها با یکدیگر نقطه اصلی خلق درام است. <عزت> که از جنس کلا‌ه مخملی‌های نسل پیش است دیگر قادر به درک و شناخت محیط پیرامون خود نیست.

حتی به شکلی که دختر خودش (رویا) را می‌خواهد تا پای مرگ پیش ببرد. (رویا) که از زندگی خود (به زندگی با عزت) نسبتا راضی است. به هیچ عنوان نمی‌تواند زیر بار حرف <عزت> برود. دیالوگ‌ها به شکل درستی اطلا‌ع‌رسانی مناسبی را در پیش دارند تا ما با شخصیت‌ها به شکل کلی و پازل مانندی آشنایی بهتری پیدا کنیم. در این میان می‌ماند بازی با زمانی که نویسنده به شکل معجزه‌آسایی آن را به همدیگر پیونده داده است. درست در نقاطی که گفت‌وگوی دو شخصیت به اوج خود می‌رسد. کات زمانی را داریم که گذری به گذشته می‌اندازد و دوباره بازگشت به حال و از پس ادامه زمانی قبل‌تر از آغاز.

نویسنده نشانی داده که با وحدت‌های سه‌گانه چقدر درست و به جا می‌شود نمایشنامه‌ای را خلق کرد که شکل و نوع برخورد جذابی داشته باشد. آدم‌های این اثر مدام از گذشته تلخ و تاریک‌شان سخن به میان می‌آورند تا جایی که دیگر برای خود آرزوی مرگ می‌کنند.

این تلخی تا جایی ادامه دارد که <سیروس>، همسر <رویا> وارد می‌شود و درست از همان لحظه به بعد یک ارتباط مثلثی شکل ایجاد می‌شود که هر سه به نوعی اعتراضات یا بهتر بگویم به دردی که سال‌های سال در دل سیروس رخنه کرده گوش می‌سپارند که این اطلا‌ع‌رسانی در یک غالب و فرصت جدیدی ارائه می‌شود که نشانه شناسی و اشاراتی کاملا‌ درخور توجه دارد و خود ایجاد موقعیت جدیدی می‌کند:

عزت: توچت شده؟

رویا: هیچی یه مریضی کوچیک دارم. چیزی نیست.

عزت: نکنه بارداری؟

رویا: (گویی راه حلی پیدا کرده) نمی‌دونم، شاید.

عزت: دیگه بدتر همینو کم داشتیم.

رویا: گفتم نمی‌دونم. اصلا‌ فکر نکنم اینجوری باشه.

عزت: من و تو با هم می‌ریم همین امشب.

رویا: (فریاد می‌زند) من با تو هیچ جا نمی‌یام. اینو تو کله‌ات فروکن.

عزت: جنازه‌ات رو می‌کشم بیرون از این خونه

(رویا را به طرف بیرون می‌کشد. رویا فریاد می‌زند. نور می‌رود. نور می‌آید کمی قبل‌تر را می‌بینم.)

عزت: تو چت شده؟

رویا:هیچی یه مریضی کوچیک دارم ، چیزی نیست.

عزت:نکنه بارداری؟

و...

درست ادامه همین کار را می‌توانیم در ذهن خودمان به شکل دیگر چیدمان کنیم.چرا که در این قطعه‌ای که در بالا‌ آمد با خروج رویا از اتاق و فریادش ما با دنیای دیگری ارتباط برقرار می‌کنیم.دنیایی که دیگر یک شکل آزادتری در اثر ایجاد می‌کند.به همین منظور که مخاطب می‌تواند مکثی داشته باشد و دوباره با ذهنیت و پیش‌داوری که خود قضاوت می‌کند به تماشا بنشیند.

این آزادی و دگر‌اندیشی درنوع روایت خود از مثبت‌ترین نکات بارز این اثر به شمار می‌رود که می‌توان ویژگی و امضای آخر کار نویسنده آن را حساب کرد.

هر کدام از شخصیت‌های اثر معرف شخصیت نو و جدیدی هستند که یک نسل را به میان می‌آورد.از زیرکی و باهوشی خالق اثر می‌توان این پدیده را درک کرد که چگونه کدها و نشانه‌های تصویری که درذهنمان از پیش ساخته‌ایم و به صورت یک الگو و شاخص ذهنی شده‌اند می‌توانند شکل و تعریف دیگری داشته باشد.

به شکل‌ها و علل مختلف درونی هر اثر دیگر می‌توان الگوها و بنیاد‌های جدید و تازه‌تری خلق کرد و به گذشته بسنده نکرد؛اتفاقی که در داستان عامه پسند در حال رخ دادن است.

درپایان یادآوری می‌کنم که من مدت‌هاست قلم آرش عباسی را می‌شناسم و آن را دنبال می‌کنم او بی شک یکی از امید‌های نمایشنامه‌نویسی این مرز و بوم که بسیار اندک و معدودند خواهد بود.پس بار دیگر به احترام قلم و زحمت شبانه روزی‌اش که نیک می‌دانم آینده‌ای روشن در انتظارش نشسته است کلا‌ه از سر برداشته و احترام می‌گذارم.

نیما بیگلریان