سید حسین نصر Seyyed Hossein Nasr

سید حسین نصر در سال ۱۳۱۲ ه ش ۱۹۳۳ م در تهران به دنیا آمد پس از آن كه تحصیلات مقدماتی خود را در این شهر گذراند, در سن ۱۲ سالگی رهسپار امریكا شد

سید حسین نصر در سال ۱۳۱۲ ه.ش (۱۹۳۳ م.) در تهران به دنیا آمد. پس از آن‌كه تحصیلات مقدماتی خود را در این شهر گذراند، در سن ۱۲ سالگی رهسپار امریكا شد. طی چهار سال در مدرسه پدی در ایالت نیوجرسی با زبان انگلیسی، تاریخ امریكا، فرهنگ غربی و تعالیم مسیحی آشنا شد. در سال ۱۹۵۰ رهسپار موسسه تكنولوژی ماساچوست شد و در آنجا مدرك لیسانس خود را در رشته فیزیك دریافت كرد. در این ایام مطالعات خود را در علوم انسانی آغاز كرد و در كلاس‌های جورجیو سانتیلا، فیلسوف معروف اسپانیایی، حاضر شد و تحت تعلیم او مطالعه در حكمت یونان قدیم، فلسفه قرون وسطی، تعالیم هندوئیسم و كمدی الهی دانته را در پیش گرفت و از طریق او با رنه گنون آشنا شد. پس از آشنایی با آناندا كوماراسوامی نیز با دیگر سنت‌گرایان غرب از قبیل فریتیوف شوان، تیتوس بوركهات، و مارتین لینگز آشنا شد. آشنایی با این افراد از یك سو، و «حكت جاویدان» از سوی دیگر، تأثیر بسزایی در شكل‌گیری منظومه معرفتی ـ معنوی نصر گذاشت. پس از فارغ‌التحصیل شدن از ماساچوست به هاروارد رفت و دكتری خود را در رشته تاریخ علم و فلسفه از این دانشگاه دریافت كرد. طی سال‌هایی كه در هاروارد بود به فرانسه، سوئیس، انگلستان، ایتالیا و اسپانیا مسافرت كرد و با سنت‌گرایان و نمایندگان حكمت جاویدان آشنا شد. همچنین به مراكش سفر كرد و با تعالیم عارف بزرگ مغربی، شیخ احمدالعلوی، آشنا شد.

نصر در سال ۱۹۶۴ به‌رغم پیشنهاد كرسی استادیاری انستیتو تكنولوژی ماساچوست به ایران بازگشت و به تدریس در دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران پرداخت و پس از چندی به ریاست دانشكده ادبیات رسید. در پی كوشش‌های نصر برای گسترش فلسفه و تمدن ایرانی ـ اسلامی به درخواست فرح پهلوی «انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران» به دست وی تأسیس شد. این انجمن علاوه بر انتشار پنج شماره نشریه «جاویدان خرد»، چندین كنفرانس بین‌المللی در زمینه فلسفه برپا كرد و شمار قابل توجهی كتاب درباره فلسفه و عرفان اسلامی منتشر ساخت.

یكی از جنبه‌های مهم فعالیت فكری نصر آن بود كه فلسفه اسلامی را به شیوه سنتی در محضر استادان فراگرفت. وی به مدت بیست سال هفته‌ای سه روز در منازل استادان در تهران، قم و قزوین تلمذ كرد. از جمله استادان وی می‌توان از سید محمد كاظم عصار، علامه محمدحسین طباطبایی و سید ابوالحسن قزوینی نام برد. نصر چندین متن مهم فلسفه اسلامی از قبیل «اسفار اربعه» ملاصدرا و «شرح منظومه» سبزواری را نزد این اساتید آموخت و علاوه بر افادات شفاهی علمی، از افاضات معنوی آنها نیز بهره‌مند شد. وی همچنین با برقراری جلسات گفت‌وگو بین هانری كربن و علامه طباطبایی، به مثابه نمایندگانی از شرق و غرب، به بررسی موضوعاتی چون فلسفه اسلامی، رابطه علم و دین و عرفان تطبیقی پرداخت.

از آثار نصر می‌توان به «سه حكیم مسلمان» كه حاصل سه سخنرانی وی در «مركز مطالعات ادیان جهان» در دانشگاه هاروارد است، «آرمان‌ها و واقعیت‌های اسلام» كه شامل شش سخنرانی وی در دانشگاه امریكایی بیروت است، «حیات و اندیشه اسلامی» و «معرفت و معنویت» كه مجموعه سخنرانی‌های وی در دانشگاه ادینبورگ است، اشاره كرد. همچنین در «تاریخ كمبریج در ایران» كه دانشگاه كمبریج آن را منتشر كرد، چندین مقاله از نصر گنجانده شده است. در «دایره‌المعارف معنویت جهان» نیز وی گردآوری و ویرایش دو جلد درباره معنویت اسلامی را به عهده گرفته است. همچنین نصر اولین كسی است كه با نگارش كتاب «صدرالمتألهین شیرازی و حكمت متعالیه» به زبان انگلیسی شخصیت ملاصدرا را به انگلیسی‌زبانان معرفی كرده است.

نصر در سال ۱۹۹۰ به عنوان رئیس مركز مطالعات اسلام و روابط مسلمانان ـ مسیحیان وابسته به كالج سالی اكس (Sally Oaks) در بیرمنگام انتخاب شد. از سال ۱۹۸۴ تاكنون نیز استاد مطالعات اسلامی دانشگاه ییل و جورج واشنگتن است. گنجانده شدن نام وی در «مجموعه فیلسوفان زنده» كه به تبیین و بررسی فیلسوفان معاصر جهان می‌پردازد، گواهی بر اهمیت اندیشه‌های اوست.

گستره تأملات نصر را در سه رویكرد: احیا و دفاع از سنت، حكمت جاویدان و معنویت و امر قدسی می‌توان تقسیم‌بندی كرد. وی در سرزمین عرفیات جدید به جدال با مدرنیته می‌پردازد و راه نجات انسان مدرن را بازگشت به سنت و معنویت می‌داند. بن‌مایه‌های معرفتی وی بر پایه بازخوانی علم و تمدن ایرانی ـ اسلامی قرار دارد و در سلوك فیلسوفانه خود نیز از مجرای دین اسلام وارد می‌شود و احیای فلسفه اسلامی ـ صدرایی را پارادایمی قابل توجه در دنیای معاصر می‌داند. وی معرفت سنت‌گرایانه را در مقابل اندیشه‌های مدرن قرار می‌دهد و مدرنیته را به چالش می‌خواند و از میانه این چالش به خوانش اسلام سنتی می‌رسد. او دلباخته معنویت است و آن را درمانی برای انسان تهی دنیای مدرن می‌داند، اما باید توجه داشت كه معنویت وی جان‌مایه اسلامی ـ اشراقی دارد و بر پایه تصوف اسلامی قرار گرفته است.

نزد نصر بحث معرفت‌شناسی جایگاه ویژه‌ای دارد. معرفت در نظر وی با مباحثی كه امروزه درباره دانش اپیستمولوژی مطرح می‌شود، متفاوت است. وی به مقوله معرفت نگاهی سنتی، وحیانی و اسطوره‌ای ـ فلسفی دارد و آن را «رابطه‌ای عمیق با آن حق اصیل و اولی» می‌داند. وی معرفت را در قلمرو امور قدسی می‌نگرد و در تبیین معرفت قدسی می‌گوید: «معرفت همچنان ابزار دست‌یابی به ذات قدسی است و معرفت قدسی همچنان طریق برتر برای اتحاد با آن حق است كه در آن معرفت، وجود و وجد اتحاد یافته‌اند.» از این‌رو فلسفه‌پژوهی در پروسه فكری وی یك فعالیت صرف عقلانی نیست، بلكه جست‌وجویی برای ادراك باری تعالی است. به عبارت دیگر، فلسفه متذكر ساختن خود از حقیقت فراموش‌شده و كوشندگی مقدسی است كه در نهایت به «جاویدان خرد» منتهی می‌شود. لذا فلسفه به تلاشی برای معرفت به حكمت الهی تبدیل می‌شود كه همان فعالیت حقیقی عقل است، نه فعالیت عقلانی با ماهیت استدلالی.