بیم ها و امیدها پول ملی ایران دستخوش تغییر می شود

رئیس جمهوری دستور بررسی حذف سه صفر از پول ملی کشور را صادر کرد

در لا به لای زمزمه ها و شایعات مبنی بر تغییر و جا به جایی رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی- که سرانجام نیز به واقعیت پیوست- خبری بر روی خروجی خبرگزاری های کشورمان قرار گرفت که موجی از انتقاد و البته حمایت را برانگیخت. خبر به نقل از یکی از نمایندگان مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو ناظر شورای سابق پول و اعتبار بود؛ «رئیس جمهوری دستور بررسی حذف سه صفر از پول ملی کشور را صادر کرد.»

انتشار این خبر، نمایندگان خبری رسانه های جمعی کشورمان را برای کسب دیدگاه های کارشناسان و صاحب نظران اقتصادی درباره موضوع مذکور به تکاپو واداشت وگرچه تکاپوی خبری در این باره فروکش کرد اما موضوع حذف سه صفر از پول ملی ایران همچنان در دست بررسی است.

● استقبال رئیس جمهوری از یک پیشنهاد علمی

حجت الاسلام غلامرضا مصباحی مقدم نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی پیشنهاد حذف سه صفر از پول ملی را در مجمع عمومی بانک مرکزی با حضور دکتر احمدی نژاد رئیس جمهوری کشورمان مطرح کرده است. وی در این باره می گوید:«رئیس جمهوری با استقبال از این پیشنهاد، تصمیم گیری در این باره را به سطوح تخصصی موکول کردند. دکتر احمدی نژاد با تاکید بر این که سیستم پولی ایران و کاهش صفرها و همچنین آثار تورمی چک پول ها بررسی شود، خواستار اقدام درباره این پیشنهاد شدند.»

این پیشنهاد در کار گروه های کارشناسی و تخصصی در دست بررسی است.

طهماسب مظاهری رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به این که موضوع مذکور صرفاً در حد یک پیشنهاد است تاکید می کند:« اگر این کار بدون مطالعه انجام شود، می تواند هزینه ها و خساراتی را به همراه داشته باشد.»

وی می گوید:«انجام این کار نیازمند مطالعات جامع و دقیق برای ایجاد مقدمات و به ویژه توجیه افکار عمومی است.»

مظاهری اظهار می دارد:«حذف سه صفر از پول ملی ابزار و روشی است که می تواند مفید باشد ولی باید برای مردم توضیح داد دلایل انجام این کار چیست؟»

● زمزمه هایی برای اصلاح پول ملی

هم اکنون درشت ترین اسکناس ایرانی، اسکناس ۵۰ هزار ریالی است که البته تعداد آن در بازار داد و ستد بسیار کم است. در سال های اخیر نیز اکثریت مردم برای خرید اقلام و کالاهای مورد نیاز خود یا بهره مندی ازخدمات مختلف چک پول و البته اسکناس های درشت استفاده می کنند. این رویکرد اجباری به چک پول و اسکناس های درشت زمینه سازتشکیل صف های طولانی در برابر باجه های بانک ها و همچنین دشواری های جا به جایی آن ها شده است.

محمود کیانی که خود را دانش آموخته کارشناسی ارشد حسابداری معرفی می کند با اشاره به وضعیت نقدینگی و پولی کشور می گوید:«حذف صفر از اسکناس و پول ملی پیش از این سابقه داشته است. همچنان که در اواخر دوره قاجار یک دینار جدید برابر با ۱۰۰ دینار قدیمی شد. پس از انقلاب نیز این موضوع چندین بار مورد توجه مسئولان و کارشناسان قرار گرفت. در سال ۱۳۷۲ که به علت اجرای برخی سیاست های اقتصادی دامنه تورم افزایش یافته بود، زمزمه هایی درباره اصلاح پول ملی کشور مطرح شد. در این سال هنگامی که به خاطر تورم بیش از ۵۰ درصدی کشور، ارزش پول ملی و قدرت خرید آن کاهش یافته بود، عده ای از کارشناسان پیشنهاد حذف سه صفر از پول ملی را مطرح کردند که در آن زمان نیز با مخالفت هایی مواجه شد.»

وی ادامه می دهد:«به خاطر تورم شدید در آن زمان، اجرای این طرح به هیچ وجه میسر نبود ازاین رو مسکوت گذاشته شد.»

این کارشناس حسابداری با اشاره به این که در سال ۸۴ نیز بار دیگر این موضوع به گونه ای دیگر مطرح شد، می گوید:«اواسط سال ۸۴ نیز طرحی از سوی برخی از کارشناسان و نمایندگان مجلس ارائه شد که هدف آنها تغییر واحد پول کشور از ریال به تومان بود. این طرح نیز با عدم اقبال مواجه گردید. خاستگاه این طرح از آنجا بود که چون در مبادلات و معاملات عمومی غالباً تومان جایگزین ریال شده است، پس بهتر است که تومان به واحد پول ملی کشور تبدیل گردد.

● تجربه اندوزی از دیگران

انتشار خبر احتمال حذف سه صفر واکنش هایی را در پی داشته است. گروهی از کارشناسان اقتصادی با اشاره به وضعیت کنونی جامعه ازاین احتمال استقبال می کنند. این گروه معتقدند که پیش از این، شیوه مذکور در برخی ازکشورها اعمال شده و زمینه برون رفت از مشکلات اقتصادی آنان را فراهم آورده است.

سید احمد حسینی از کارشناسان اقتصادی در این باره می گوید: موضوع تغییر یا اصلاح واحد پول ملی کشور، موضوعی نیست که تازگی داشته باشد و یا فقط منحصر به ایران باشد. این مساله در بسیاری از کشورهای جهان تجربه شده است. الگوی ترکیه که در همسایگی ایران قرار دارد، شاید یکی از موفق ترین نمونه ها باشد.

وی ادامه می دهد:«از آغاز سال ۲۰۰۵، اسکناس های جدید ترکیه منتشر شد. و واحد پول جدید ترکیه به نام «لیر جدید ترکیه» وارد عرصه کار و تجارت این کشور شد.هر لیر جدید ترکیه معادل یک میلیون لیر قدیم بود و بدین ترتیب ۶ صفر از اسکناس های ترکیه حذف شد. کاهش ۶ صفر از واحد پول ترکیه از جمله اهداف بلند مدت سیاست های پولی دراین کشور بوده است.»

این کارشناس با اشاره به مثالی درباره وضعیت اقتصادی کشور ترکیه می گوید: «واقعیت این است زمانی که نرخ تورم در کشوری، لجام گسیخته بالا می رود، نرخ کالا و خدمات نیز افزایش چشمگیری پیدا می کند. مثلا در کشوری مثل ترکیه و پیش از اصلاح واحد پول ملی، برای خرید یک ساندویچ شما مجبور بودید که از یک اسکناس سه میلیون لیری استفاده کنید. روند افزایش لجام گسیخته تورم در ترکیه ملی ۲۵ سال باعث شده بود تا درشت ترین اسکناس موجود در چرخه مبادلات این کشور درسال ۱۹۸۱ که اسکناس های ۵ هزار لیری بود، درسال ۲۰۰۳ به اسکناس های یک میلیون لیری تبدیل شود.»

وی به گزارش بانک مرکزی ایران که درباره تغییر پول ترکیه منتشر شده است، اشاره می کند و می گوید: «بانک مرکزی درباره دلایل حذف ۶ صفر از اسکناس های ترکیه به سه دلیل اشاره کرده است: نخست این که با تداوم رشد تورم در دهه ۷۰ در کشور ترکیه ارقام و مبالغ کالا و خدمات به صورت میلیارد، تریلیون و حتی بیش از آن منظور می شد. دیگر اینکه حجم نقدینگی در اقتصاد ترکیه موجب می شد که هر ۲ سال یکبار به اسکناس های بزرگ تری نسبت به آنچه از سال ۱۹۸۱ منتشر شده بود، نیاز باشد. و در نهایت تعداد بیشمار ارقام و مبالغ درحسابداری، ثبت آمار، یارانه، نظام پرداخت ها و مبادلات موجب بروز اشکالات فراوان شده بود.»

مروی بر گزارش های منتشره درباره تغییر و تحولات پولی دیگر کشورها نشان می دهد که تنها ترکیه به این تجربه دست نیافته و دیگر کشورها نیز دراین باره صاحب تجربه اند همچنان که کشور برزیل در ۶ مرحله ۱۸ صفر، آرژانتین در ۴ مرحله ۱۳ صفر، هلند ۴ صفر و یونان ۳ صفر از ارقام پولی خود کاسته اند.

البته کشورهایی نیز مانند ژاپن در برابر این تغییر مقاومت نشان می دهند. صدین ژاپن سالهاست که به عنوان پول ملی این کشور مورد استفاده قرار می گیرد.

● سرانه اسکناس در ایران فراتر از متوسط جهانی

براساس آماری که از سوی بانک مرکزی انتشار یافته است، سرانه اسکناس در ا یران ۱۱۰ برگ بوده که بیش از سرانه متوسط جهانی است.

حجت الاسلام غلامرضا مصباحی مقدم که پیشنهاد حذف سه صفر از پول ملی را مطرح کرده است. دراین باره می گوید: «اسکناس هزار تومانی سال ۱۳۵۱منتشر شده است و قدرت خرید این پول معادل ۱۲۸ هزار تومان امروز است. یعنی آن زمان هزار تومانی پول درشت تلقی می شد و اگر کسی حقوق خود را به مبلغ هزار یا ۲ هزار تومان می گرفت، پرداخت تنها ۲ برگ اسکناس برای دادن حقوق او کافی بود.»

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی می افزاید: «اما امروز پول های درشت معادل پول خرده بسیاری از کشورهای جهان است مثلا یک پوند انگلیس حدود ۲ هزار تومان ایران و یک دلار آمریکا نزدیک به یک هزار تومان است یا این که هزار تومان ایرانی معادل ۴ ریال عربستان سعودی است.

وی که عضو ناظر شورای سابق پول و اعتبار نیز بوده است، می گوید: «هزینه چاپ اسکناس در ایران هم اکنون به ۶۰ میلیارد تومان رسیده است و سرانه اسکناس در کشور در حدود ۲۲۰ برگ است درحالی که سرانه اسکناس در اروپا به ۱۲برگ می رسد.»

احمد عمادی یکی از کارشناسان مسائل بانکی است. وی دراین باره آمار قابل تاملی را ارائه می دهد و می گوید: «سیر پول ایران باید به گونه ای اصلاح شود که هم پول ارزش واقعی بیابد و هم سرانه اسکناس کاهش یابد.»

این کارشناس می گوید: «البته سرانه مسکوکات در ایران در مقایسه با دیگر کشورها حالت عکس دارد. در کشورهای صنعتی این سرانه ۳۰۰ قطعه است.»

وی همچنین از منظر دیگری موضوع پیشنهادی کاهش صفرهای پول ملی را مورد توجه قرار می دهد می گوید: عمر اسکناس در ایران درحدود ۵ سال است. به دلیل سرانه بالای تولید اسکناس درایران به گلوگاهی در شبکه بانکی در زمینه فرسودگی بانک ها ایجاد شده است: به طوری که ۷۰۶ میلیون قطعه در بالاترین رکورد اسکناس فرسوده جمع آوری شده است که نشان دهنده جمع آوری ۵۰ درصد حجم اسکناس های فرسوده در بالاترین توان بانک مرکزی است. البته توجه کنید که چاپ هر برگ اسکناس نیز از ۱۴۶ ریال به ۱۸۷ ریال افزایش یافته است.

عمادی با اشاره به این که در سال های اخیر اسکناس های ۱۰۰ و ۲۰۰ ریالی از سوی بانک مرکزی از دور چاپ و انتشار خارج شده است می گوید: «اما بانک مرکزی وادار شده تا برای استفاده حتی محدود در سیستم بانکی از ذخایر خود استفاده کند.»

● نیم نگاهی به تورم

کارشناسان اقتصادی در نقد و بررسی موضوع پیشنهادی حذف سه صفر از پول ملی به موضوع کاهش نرخ تورم اشاره می کنند.

برخی براین عقیده اند که این مسئله می تواند در کاهش نرخ تورم تأثیر مثبت و قابل توجهی داشته باشد. در مقابل عده ای نیز معتقدند که این مسئله هیچ تأثیری بر نرخ تورم نخواهد داشت.

دکتر مهدی تقوی- استاد دانشگاه علامه طباطبائی، دراین باره می گوید: حذف صفرهای پول ملی اقدامی است که برخی از کشورهای دنیا به نوعی آن را تجربه کرده اند و اکنون نیز نوبت ایران است تا با توجه به بالا بودن نرخ تورم و کاهش ارزش پول ملی به این مهم همت کند.

وی می افزاید: با حذف این صفرها دیگر نیاز نیست برای یک خرید، حجم زیادی از پول حمل و نقل و مستهلک شود، لذا کمتر نیاز به سوزاندن و انتشار اسکناس خواهد بود.

رجایی سلماسی مدیرعامل بانک سامان نیز که از موافقان این طرح است، با بیان اینکه حذف صفر از پول ملی اثر روانی در کاهش نرخ تورم دارد، می گوید: «این کار با توجه آثار روانی که درپی دارد می تواند در جلوگیری از افزایش نرم تورم مؤثر واقع شود.

این کارشناس اقتصادی البته محاسن دیگری هم برای این طرح بر می شمرد و می گوید: حمل پول همواره یکی از مشکلات مبادلات اقتصادی بوده است و این مشکل می تواند با حذف صفر تا حدودی برطرف شود.»

---