مرا به خانه ام نبر

گفت وگو با دکتر غزال زاهد درباره بچه هایی که دلشان نمی خواهد از مهمانی به خانه برگردند

شاید برای شما هم پیش آمده باشد شب به مهمانی بروید و کودکتان با اصرار، التماس و گریه بخواهد شب را در خانه قوم و خویش بماند. در چنین شرایطی معمولا چه می‌کنید؟ به زور کودکتان را به خانه می‌برید یا اجازه می‌دهید پیش مادربزرگ، عمه یا خاله بماند؟ گفت‌وگوی ما را با دکتر غزال زاهد، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بخوانید تا در چنین مواقعی تصمیم درستی بگیرید...

▪ یکی از سوالات بیشتر مادران این است که اگر شب به مهمانی رفتیم و کودکمان اصرار داشت در خانه میزبان بماند به او چنین اجازه‌ای بدهیم یا نه؟

در هر خانواده‌ای قوانین تعریف‌‌شده‌ای وجود دارد و براساس این قوانین، خانواده‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند. مناسب‌ترین کار این است که قانونی تعیین کنیم براین مبنا که شب، کودک باید کنار والدین خود بماند یعنی مهمانی می‌رویم و حالا که موقع برگشتن است میزبان باید با مادر و پدر هماهنگ باشد و به محض آنکه کودک می‌خواهد التماس کند که بماند همه هماهنگ «نه» بگویند تا کودک متوجه شود باید شب در خانه پیش مادر و پدرش باشد. این قانون به‌خصوص برای کودکان کم‌سن باید رعایت شود زیرا آنها نیازهای خاصی دارند و ممکن است نیمه‌شب بلند شوند و مادر خود را بخواهند یا عادت خاصی داشته باشند که تنها والدین در جریان این عادت هستند. تسلیم‌شدن در این موارد بی‌معنی است ولی برای بچه‌هایی که سن بالاتری دارند والدین می‌توانند قوانین خاصی بگذارند. مثلا تو می‌توانی ماهی یکبار پیش مادربزرگ بمانی البته به این شرط که از قبل هماهنگی صورت گرفته باشد و این ما هستیم که می‌گوییم کی می‌توانی بمانی. یعنی قرار نیست کودک زمان ماندن در خانه دیگران را به مادر و پدر دیکته کند. قوانین را باید برای کودک مشخص کرد.

▪ چند بار ماندن کودک در خانه اقوام در طول ماه مجاز است؟

این مساله به شرایط خانه مادربزرگ یا سایر اقوام، حال و حوصله و سلامت آنها، مزاج کودک و ارتباط بین کودک و آنها بستگی دارد.

▪ اگر با کودکی قول و قرار گذاشتیم که مثلا «اگر در خانه مادربزرگ ماندی نباید شب گریه کنی وگرنه دنبال تو نمی‌آییم» باید حتما سر عهدمان بمانیم؟

همانطور که اشاره کردم قانون تعریف‌کردن برای ماندن در خانه دیگران، تنها مختص کودکانی است که والدین می‌دانند نیمه‌شب نیاز خاصی ندارند و نمی‌ترسند و گریه نمی‌کنند اما اگر پدر و مادری احتمال می‌دهند، کودکشان نیازهایی دارد و شب بدون آنها در خانه اقوام نمی‌ماند، نباید اصلا از همان ابتدا به او چنین اجازه‌ای بدهند.

▪ اشاره کردید به کودکان کم‌سن اصلا نباید این اجازه را داد. منظورتان از کودک کم‌سن چندساله است؟

کودک کم‌سن به کودک قبل از پیش‌دبستان گفته می‌شود که قدرت و شناخت درک کامل مسایل را ندارد. کودکان بعد از پیش دبستان معمولا می‌توانند متوجه قوانین شوند و درک بهتری از مسایل دارند.

▪ اگر به کودکمان به‌خصوص کودک کم‌سن‌وسال اجازه ماندن در خانه اقوام را بدهیم چه اتفاقی می‌افتد؟

بچه‌ها به‌طور طبیعی تا پایان ۳ سال روندی را طی می‌کنند به نام پدیده دلبستگی. در مدتی که این پدیده شکل می‌گیرد کودک نیاز دارد مراقب اصلی و اولیه یا همان مادر کنار او حضور داشته باشد و هر زمان احساس نیاز کرد، مادر او را در آغوش بگیرد و نیازهایش را برطرف کند تا آرام گیرد. در صورتی که این دوره به خوبی طی شود کودک بعد از ۳ سالگی از نظر روان‌شناختی آمادگی دارد از محیط خانه خارج شود و با همسالان خود در محیطی مثل مهد تعامل درستی داشته باشد اما اگر این روند به خوبی طی نشود و مادر قبل از ۳ سالگی کودک را به افراد مختلف بسپارد یا در مهد بگذارد، پدیده دلبستگی دچار مشکل می‌شود و کودک احساس ناامنی، ترس و اضطراب می‌کند و این ترس به‌قدری در آینده شدت می‌یابد که کودک از رفتن به مهد سر باز می‌زند و لحظه‌ای از مادر جدا نمی‌شود. این کودکان حتی در دستشویی رفتن یا حمام‌کردن تنها نیز دچار مشکل می‌شوند و به عبارتی در چنین کودکانی علایم احساس عدم امنیت دیده می‌شود. البته این اتفاق باز هم بستگی به حالت مزاجی کودک دارد، یعنی ممکن است کودکی قبل از ۳ سالگی از بودن همیشگی با مادر محروم باشد اما اتفاق بدی هم برای او نیفتد. مسلم است که ما پیشاپیش در مورد حالت مزاجی کودکانمان خبر نداریم و در ضمن این حق هر کودکی است که در ۳ سال اول زندگی دوره دلبستگی را به خوبی به اتمام برساند.

▪ اما گاهی برخی مادران به دلیل شاغل‌بودن، مسافرت‌های کاری یا بیماری به شخص دیگری نیاز دارند تا هرازگاهی از کودکشان مراقبت کند. این مادران چه می‌توانند بکنند؟

اگر مادری به دلایل مختلف مثل شاغل بودن غیرقابل‌اجتناب یا بیماری یا ... از ابتدای دوره شیرخوارگی نتواند به تنهایی از فرزندش مراقبت کند، بهتر است شخص دیگری که بعد از مادر جزو مراقبان اولیه کودک تلقی می‌شود و کودک به او عادت دارد و دلبسته است و آن شخص به خوبی می‌تواند از کودک مراقبت کند، این وظیفه را برعهده گیرد ولی کودک مدام به افراد مختلف سپرده نشود. گاهی برخی مادرها خسته، افسرده یا تحریک‌پذیرند و به این علت کودک را از خود دور می‌کنند. در این شرایط سپردن کودک به دیگری مشکل را حل نمی‌کند بلکه مادر باید با درمان‌های دارویی یا حمایتی درمان شود. این مادر باید در خانه ساعت‌هایی از روز را از دیگران کمک بگیرد و به کودکش برسد. به عبارتی باید شرایط بررسی شود و تا جای ممکن کودک حداقل تا پایان ۳ سالگی نزدیک به مادر بماند.

▪ اگر با کودکمان به مهمانی رفتیم و او در انتهای شب بهانه گرفت تا وسیله‌ای را از خانه اقوام بردارد، با او چه رفتاری داشته باشیم؟

معمولا نباید اجازه دهیم، کودک وسیله‌ای را از منزل کسی خارج کند. مادر و پدربزرگ یا اقوام از روی محبتی که دارند ممکن است چیزی نگویند و در رودربایستی بمانند اما باید از قبل قوانین مهمانی رفتن را به او آموخت. مثلا به کودکتان بگویید «به مهمانی می‌رویم ولی حق نداری چیزی برداری». باید این توضیحات، قاطعانه به کودک داده شود. اگر کودک سن کمتری دارد و متوجه توضیحات نمی‌شود در این شرایط باید وسیله را از او گرفت و توجه‌اش را به چیز دیگری منعطف کرد. باید به بزرگ‌ترها هم توضیح داد که والدین قصد دارند در این رابطه کودک را تربیت کنند. متاسفانه اگر سخت‌گیری نکنیم و کودک یاد بگیرد از خانه مادربزرگ وسیله‌ای بیاورد در جاهای دیگر هم این کار را می‌کند.

▪ در مورد خوراکی چطور؟

در مورد خوراکی مساله متفاوت است. اقوام باید هماهنگ باشند و مثلا مادر و پدربزرگ پیش‌قدم شده و به کودک بگویند می‌خواستم این خوراکی را به تو بدهم تا امشب ببری. نباید اجازه داد کودک با زور و گریه خوراکی را با خود ببرد.

▪ به‌طورکلی بردن کودک به مهمانی‌های شبانه و خانه اقوام درست است؟

در مورد مهمانی‌های شبانه باید گفت، خیلی توصیه نمی‌کنیم اگر خانواده‌ای عادت به مهمانی‌های شبانه دارد مرتب کودک خود را همراه ببرد. کودک را باید سرشب به خوابیدن عادت داد. بهتر است والدین تا زمانی که فرزندشان کوچک است تعداد مهمانی‌های شبانه را کم کنند و خواب کودک را در اولویت قرار دهند اما اگر مهمانی‌ها ضروری است و مادر می‌داند تا پاسی از شب طول می‌کشد باید برنامه‌ریزی کند تا بزرگ‌تری که از نظر عاطفی کاملا وابسته به کودک است، شب کنار کودک بماند و مادر و پدر بعد از خواباندن کودک او را تحویل یک بزرگ‌تر دهند. بردن بچه‌ها به مهمانی‌ها اصلا توصیه نمی‌شود، چون کودکی که خوابش به هم ریخته عصبی و تحریک‌پذیر است و مادر را خسته می‌کند.

سمیه مقصودعلی