سم هایی که می خوریم

مسمومیت با گاز منوکسیدکربن, کشنده ترین مسمومیت غیرعمدی کشور است

شیوه جدید زندگی ماشینی و دسترسی آسان به انواع مواد شیمیایی، داروها، سموم و... باعث شده شیوع مسمومیت‌های اتفاقی و عمدی در جامعه افزایش یابد. پیشگیری از مسمومیت‌ها موجب ارتقای سطح سلامت و بهداشت عمومی جامعه می‌شود.

علاوه بر آن با توجه به محدودیت تخت‌های بیمارستانی و هزینه‌های بالای دارو و درمان این امر می‌تواند به کاهش هزینه‌های درمانی نیز کمک شایانی نماید. بسیاری از مسمومیت‌ها ناشی از بی‌مبالاتی است که با اندکی احتیاط می‌توان جلوی آن را گرفت.

مسمومیت‌ می‌تواند بر اثر باکتری‌ها، ویروس‌ها، برخی انگل‌ها، فلزات خاص و مواد پروتوزا ایجاد شود. این آلودگی‌ها می‌توانند همچنین در انسان ایجاد بیماری عفونی کنند و یا این‌که فقط تحت تاثیر سموم مترشحه آنها، مسمومیت ایجاد گردد. در بعضی مواقع مسمومیت‌ها و عفونت‌ها می‌توانند تواما ایجاد گردند. طبق برآوردهای موجود مسمومیت‌ها علت ۷ درصد کل مرگ‌های ناشی از حوادث در جهان است. در واقع آماری که ما از مسمومیت‌ها می‌بینیم تنها قسمت کوچکی از حقایق موجود است. در کشورهای پیشرفته، موارد مسمومیت از نوع غیرعمدی است ولی در کشورهای در حال پیشرفت در بزرگسالان و بخصوص زنان بیشتر به قصد خودکشی است.

● گیاهان سمی

در کشور ما هر چند آمار دقیق و رسمی از شیوع مسمومیت‌های گیاهی وجود ندارد ولی گزارش‌های موردی حاکی از بروز انواع مسمومیت‌های اتفاقی و عمدی در اثر مصرف گیاهان در مناطق مختلف کشور است. شرایط اقلیمی و تنوع آب و هوایی در کشور ما منجر به ایجاد تنوع زیادی در گونه‌های گیاهی شده است که این امر خود موجب دسترسی مردم به انواع گیاهان دارویی و سمی در مناطق وسیعی از کشور می‌شود. در سالیان اخیر، افزایش گرایش مردم به مصرف داروهای گیاهی و گیاهان دارویی، سبب مصرف گیاهان به صورت ناآگاهانه و خودسرانه با حدس داشتن ارزش دارویی و به منظور خوددرمانی بیماری‌ها شده است. مسمومیت ناشی از گیاهان در کودکان زیر ۵ سال شیوع بیشتری دارد. کنجکاوی ذاتی کودکان در این محدوده سنی و وجود جذابیت در شکل و رنگ بخش‌های مختلف یک گیاه سمی مانند میوه، دانه و برگ آن، سبب می‌شود تا کودک به صورت اتفاقی و از روی کنجکاوی اقدام به بلع قسمت‌های مختلف یک گیاه سمی نماید.

قابل ذکر است بسیاری از گیاهان دارویی در صورتی که به صورت خودسرانه و با مقادیر بیش از حد مصرف شوند می‌توانند سبب بروز مسمومیت در انسان شوند. علاوه بر آن برخی از انواع گیاهان تزیینی مانند دیفن‌باخیا و خرزهره که در باغچه‌های منازل و آپارتمان‌های مسکونی کاشته و نگهداری می‌شوند نیز می‌توانند در صورت مصرف اتفاقی موجب بروز مسمومیت در انسان شوند.

خوشبختانه مسمومیت با گیاهان در بسیاری از موارد از نظر شدت از نوع خفیف یا متوسط بوده و دارای ماهیت محدود شونده می‌باشد، بطوری که تنها در صورت درمان‌های اولیه و علامتی علایم و نشانه‌های مسمومیت کاهش یافته و برطرف می‌شوند. با این وجود برخی از گیاهان مانند شوکران، خرزهره، تاتوره، گل انگشتانه و کرچک قادر به ایجاد مسمومیت‌های شدید و حتی کشنده در انسان می‌باشند که این امر خود نیاز به انجام اقدامات درمانی فوری و ویژه و انتقال سریع بیمار مسموم به یک مرکز درمانی را اجتناب‌ناپذیر می‌نماید.

● سم یا دارو

مصرف خودسرانه داروها بدون تجویز پزشک، یکی از شایع‌ترین علت بروز مسمومیت در جهان است که مقادیر مصرف بالای برخی از داروهای به ظاهر کم‌‌خطر، می‌توانند برای فرد، کشنده باشند. مصرف بیش از حد مجاز دارو موجب مسمومیت مصرف‌کننده می‌شود. حتی مصرف بیش از حد ویتامین‌ها هم مسمومیت‌زا هستند.در آمریکا مسمومیت دارویی غیرعمد به یک عامل مهم مرگ و میر در این کشور تبدیل شده به طوری که پس از تصادفات وسایط نقلیه در ردیف دوم از این نظر قرار می‌گیرد. مرگ و میر ناشی از مسمومیت دارویی که عمدتا در اثر داروهای تجویزی است، بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ در این کشور تا ۶۸ درصد افزایش یافته است.

مسمومیت‌های دارویی در بالغین اغلب عمدی است و بیشتر به منظور اقدام به خودکشی یا در اثر مصرف داروها با میزان بالا ایجاد می‌شود و در مواردی که بیمار دیر مراجعه کند یا خوب درمان نشود ممکن است منجر به مرگ شود. اما در کودکان این طور نیست. داروهایی همچون پروفن و آسپرین بچه به علت طعم و رنگ خاصی که دارند برای کودکان جالب بوده بنابراین به مصرف این داروها روی می‌آورند ولی خوشبختانه از حدود چند سال اخیر تولید آسپرین‌های فانتزی با رنگ‌ها و طعم‌های جذاب حذف شده تا به این طریق از مسمومیت‌های ایجاد شده در اثر مصرف این نوع دارو جلوگیری شود.

اما تنها کودکان در معرض خطر نیستند. سالمندان نیز ممکن است به علت تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، عدم اطلاع از نام داروها، بی‌سوادی یا کم‌سوادی یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو مندرج روی جلد، داروی خود را به اشتباه یا به طور تکراری مصرف کنند، به همین دلیل باید بر نحوه مصرف داروی افراد مسن خانواده نظارت نمود .

● میم مثل مار

در ایران، با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی و وجود گونه‌های شناخته شده مارهای سمی، هر ساله شاهد بروز حوادثی ناشی از گزیدگی توسط این جانوران و مسمومیت و حتی مرگ و میر ناشی از آن در نقاط مختلف کشور هستیم. بر خلاف تصور، مار یک حیوان تهاجمی محسوب نمی‌شود و در مقابله با انسان بیشتر گزیدگی‌ها در مواردی که فرد سعی در صید و یا برهم‌زدن لانه و یا آرامش مار را داشته باشد، صورت می‌گیرد. در صورت مارگزیدگی باید بیمار هرچه سریع‌تر به مراکز درمانی مجهز انتقال داده شود.

● فلزات مسموم

برخی فلزات سنگین مثل آهن برای بدن ضروری هستند اما برخی مثل سرب هیچ سودی برای بدن ندارند و حتی مقادیر زیاد آن ایجاد مسمومیت هم می‌کند. برخی فلزات سنگین موجود در محیط مثل جیوه نیز بسیار سمی هستند.

مسمومیت با فلزات سنگین با توسعه معادن فلزات، تصفیه و استفاده از آنها زیاد شده است. حتی با وجود شناخت فعلی از خطرات فلزات سنگین، میزان وقوع مسمومیت با آنها بالاست. اکثر این مسمومیت‌ها نیز در اثر آلودگی‌های محیط زیست و صنایع بوجود می‌آید.به تناسب مسائل گروه‌های شغلی گروه کثیری از هموطنان ما نظیر کارگران ساختمان، چاپخانه‌ها، مکانیک‌های رادیاتورهای اتومبیل، کارگران صنعت شیشه و کریستال، پلیس‌های کنترل ترافیک و حتی معتادانی که از هروئین آلوده به سرب استفاده می‌کنند در معرض خطر مسمومیت با این فلز هستند.

● مرگ بی‌صدا

با سرد شدن هوا مسمومیت دیگری در کشور ما شایع می‌شود؛ مسمومیت با منوکسیدکربن. این گاز سمی بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه که به عنوان قاتل خاموش شناخته شده است هر ساله هزاران نفر را به کام مرگ می‌کشاند. مسمومیت با گاز منوکسیدکربن کشنده‌ترین مسمومیت غیرعمدی در کشور ماست و شیوع آن در فصل زمستان بالاست. تنها در در ۸ ماهه اول سال گذشته ۳۵۲ نفر بر اثر گازگرفتگی جان باختند که از این تعداد نیز ۲۴۴ نفر مرد و ۱۰۸ نفر زن بودند.

وسایل گرم‌کننده خانگی، شومینه، اجاق گاز، دودکش‌های مشکل‌دار بخاری‌، اگزوز ماشین‌ها، آبگرمکن‌های خراب، بخاری‌های نفتی و حتی کباب‌پزهای ذغالی از جمله منابع تولید گاز منوکسیدکربن است. تصاعد این گاز از وسایل گرمایشی خطر خفگی را به دنبال دارد که به این منظور باید پیشگیری‌های لازم انجام شده و اصول ایمنی رعایت شود. سردرد، تهوع و خستگی از جمله علایم مسمومیت با منوکسیدکربن است که ممکن است به علت تشابه با آنفلوآنزا، در دقایق ابتدایی جدی گرفته نشود.تهوع و استفراغ و در موارد شدیدتر سردرد، حالت خواب‌آلودگی شدید، کسلی، خستگی و کاهش قدرت عضلانی از جمله علایم اولیه مسمومیت در افراد به شمار می‌روند. چنانچه افراد در این مرحله متوجه چنین علایمی شدند، با خارج شدن از فضای آلوده می‌توانند از پیشرفت مسمومیت پیشگیری کنند. بتدریج اختلال در تفکر و تمرکز، گیجی، بی‌قراری، خواب‌آلودگی و تنفس‌های سخت و کوتاه ناشی از مسمومیت با گاز منوکسیدکربن بروز می‌کند.

دقت و توجه به داغ بودن دودکش بهترین آزمایش سلامت دودکش است. در صورتی که لوله دودکش بخاری سرد باشد دلیلی بر خارج نشدن محصولات احتراق و گازهای سمی از دودکش است. در صورت استفاده از وسایل گرمایی مانند بخاری و شومینه، نباید تمامی روزنه‌های جریان هوا در منزل و بویژه محل خواب مسدود شود. مشترک بودن لوله دودکش شومینه برای چند واحد آپارتمان در صورت کوچک بودن سایز مجرای خروجی و لوله‌کشی آن باعث برگشت دود از شومینه روشن طبقات پایین به داخل آپارتمان در شومینه خاموش طبقات بالاتر می‌شود.

● مسمومیت غذایی

دهان،اصلی‌ترین راه ورود سموم به بدن است و غذای مسموم از شایع‌ترین علل مسمومیت محسوب می‌شود. سالانه تقریباً ۲۰ درصد افراد دچار مسمومیت غذایی می‌شوند. بر این اساس برآورد می‌شود هر ساله بیش از پنج میلیون ایرانی دچار این مشکل می‌شوند.

اکثر مسمومیت‌های غذایی یا به علت عدم رعایت بهداشت در هنگام درست کردن غذا ایجاد می‌شود یا به علت عدم پخت کافی آن صورت می‌گیرد. غذاهای مسموم ممکن است ظاهر، بو یا مزه عادی داشته باشند. باکتری غذاهای مسموم می‌تواند در برخی مواد غذایی خاص بیشتر رشد کند. گوشت، مرغ و ماهی و غذاهای دریایی، لبنیات، برنج پخته شده و تخم مرغ غذاهای پرخطری از نظر ایجاد مسمومیت محسوب می‌شوند. اما آلودگی غذایی فقط محدود به این غذاها نمی‌شود. سبزیجات، میوه‌جات و سالادهای آماده شده هم می‌توانند خطرناک باشند.