مهریه و بی مهری

بررسی نگرش های غلط به سنت مهریه

امروزه مهریه در شمار یکی از معضلات و موانع مهم در ازدواج محسوب می‌شود وهمین امر موجب شده است تا بسیاری ازجوانان از هراس این موضوع نتوانند برای ازدواج قدم جلو گذاشته و پای سفره عقد بنشینند و یا اینکه چه بسیار اتقاق افتاده است که مجلس خواستگاری به سبب عدم توافق طرفین به نتیجه مطلوب نرسیده و به جای پیوند، حاصلی جز حسرت و نفرت در پی نداشته باشد.

سختگیری در امر مهریه بیش از هر چیز دیگر ریشه درعرف و چشم و همچشمی های رایج را در جامعه دارد. چنانکه در خانواده‌های اصیل و برخوردار از فرهنگ بالا، ملاک ومعیارها برای پیوند زناشویی به گونه‌ای دیگر است و از سختگیری‌های غیر منطقی و بی‌مورد کمتر نشانه‌ای دیده می‌شود و بالعکس.

در آیین مبین اسلام که نکاح در آن سنتی گرامی و مقدس شمرده شده است تاکید بیشتر بر عواملی همچون عفت و پاکدامنی ، صدق و صفا، تعهد و اخلاص می‌باشد و در خصوص مهریه سفارش فراوان دیده می‌شود که از سختگیری‌ها و از افراط در این زمینه اجتناب گردد، آن‌گونه که رسول اکرم(ص) درحدیثی می‌فرمایند:

خیر الصداق الیسره.

یعنی : بهترین مهریه‌ها آن است که سبک تر باشد.(نهج الفصاحه ص ۴۶۷- ح ۱۴۸۹)

علاوه بر سخنان آن حضرت واهل بیت ارجمند ایشان با مراجعه به سیره آن بزرگواران به روشنی در می‌یابیم که آنان و فرزندان ارجمندشان براین روال زیسته‌اند و به جای تکیه بر مهریه، کوشیده‌اند تا کابین ارزشمندی از ارزشهای معنوی را برگزینند که فانی و زوال پذیر نباشد و به استحکام پیوند زناشویی و کانون خانواده مدد افزونتری ‌رساند.مهریه، جهیزیه و زندگی ساده و بی‌آلایش امام علی(ع) و حضرت فاطمه (س) و فرزندان ارجمند ایشان می‌بایست به عنوان بهترین اسوه و الگو برای تمامی عصرها و نسل ها مدنظر قرار گیرد و پیام بزرگ آنان به گوش جان شنیده شود که تقاضای مادی و افزون طلبی‌های دنیوی را اعتباری نیست وسعادت و رستگاری میسر نمی‌شود مگر با بهره مندی از صدق و اتکا به ارزشهای معنوی.

جای دریغ دارد که گفته شود گاه در مجالس خواستگاری مطالبی در خصوص مهریه مطرح می‌شود که مغایر شئون اخلاقی است و چنین مجلسی که می‌تواند به عنوان یکی از زیباترین و خاطره‌انگیزترین شبهای زندگی یک انسان باشد، ناگهان چنان طعم تلخ و رنگ جهنمی به خود می‌گیرد که طرفین در تمام مدت طول عمر خود سعی در فراموش کردن آن دارند.گاه در برخی از مجالس خواستگاری چنان فضایی فراهم می‌شود که گویی به جای حرکت در طریق میثاقی مقدس، در تنگنای حجره‌ای در بازار معامله‌ای در جریان است و در جریان چانه زنی ها بر سر افزایش یا کاهش مبلغ مورد نظر سخنانی گفته می‌شود که در شان آدمی نیست.

گاه در همین مجالس خواستگاری حرف‌هایی زده می‌شود که بوی اهانت و تحقیر دارد و یا اتفاق هایی رخ می‌دهد که بسیار خفت بار و تحمل ناپذیر است و لذا این موضوع مقدمه‌ای می‌شود برای آغاز کینه‌ها و کدورتهایی که همچون زخمی کهنه وچرکین هیچ‌گاه التیام نمی‌پذیرد. در این حالت مهریه به جای آنکه پشتوانه محکمی برای سعادت آینده باشد وسیله ای می‌شود که برای یاد آوری خاطرات ناخوشایند وبه تبع آن حس انتقام ، بی‌مهری و بی حرمتی ها قدم به عرصه نهاده و رویاهای زیبای آینده را به تاراج می‌برد.

مهریه یکی از عواملی است که برداشت صحیح و منطقی کمتری نسبت به آن دیده شده و غالبا با درک و دریافت‌های غلطی همراه است که موجب شده همواره به آن به عنوان هیولایی هولناک وعاملی بازدارنده در مسیر ترویج نگریسته شود.

اگر چه در گذشته‌ها به سبب آنکه دختران از امکان تحصیل و اشتغال بهره مند نبودند، مهریه را به عنوان پشتوانه‌ای برای فردا محاسبه می‌کردند، اما اکنون که شرایط اجتماعی به نحو قابل ملاحظه‌ای تغییر کرده است افراط در این زمینه چه معنایی می‌تواند داشته باشد در حالی که معمولا هر دو طرف در آغاز راه به این نکته اشاره می‌کنند که مهریه را کی داده و کی گرفته؟!.

خانواده عروس غالبا براین باورند که عامل مهریه‌های سنگین احساس ناامنی آنان نسبت به آینده و یا ارزش دخترشان و خودشان در پیش چشم فامیل و در و همسایه است وحتی چنین می‌پندارند که اگر میزان مهریه دخترشان از فلان دختر فامیل کمتر باشد ، فردا هزار جور حرف در می‌آورند که حتما دختره عیب و ایرادی داشته! یا ترشیده بوده ! و یا.... افراد متمول وتازه به دوران رسیده نیز هرچه بالاتر بودن میزان مهریه دخترشان را نشانه‌ای از کلاس بالا و شاخصه ثروت سالاری به شمار آورده و به آنان مباهات می‌ورزند، در چنین نگرشی بیش از هر چیز نشانگر کوردلی وعدم بصیرت آن در فهم ضروریات زندگی است که گاه حتی موجب می‌شود فرزندان این اشخاص علی‌رغم بهره‌مند بودن از تمامی مواهب و نعمات زندگی دست به طغیان علیه این شیوه از زندگی بزنند تا از این قفس طلایی رهایی یابند.

این نکته بارهابه تجربه اثبات شده است که مهریه‌های سنگین نمی‌تواند پشتوانه‌ امنی برای تداوم زندگی زناشویی باشد زیرا در صورت ناسازگاری زوجین و یا بد رفتاری‌ شوهر تحمل و ادامه زندگی بی‌معناست و به گواه موارد متعدد چه بسیار اتفاق افتاده که زن در طلاق پیشقدم شده با این منطق که " مهرم حلال و جانم آزاد" که چنین نگرشی در واقع روایتگر روح حریت خواه و عزت طلب انسان است که زندگی بدون عشق و محبت و همراه با حقارت و آزار را دوست نمی‌دارد. چنانکه شیخ اجل سعدی شیرازی در این باره سروده است:

تهی پای رفتن، به از کفش تنگ

بلای سفر، به که در خانه جنگ

چو طوطی، کلاغش بود همنفس

غنیمت شمارد خلاص از قفس

کسی برگرفت از جهان کام دل

که یکدل بود با وی آرام دل

نگرش دیگری که درباره مهریه‌های سنگین وجود دارد اینکه برخی بر این گمانند که این امر داماد را سر عقل می‌آورد و موجب می‌شود که او حواسش را بیش از گذشته جمع کرده و از بازیگوشی وهوسرانی دست بردارد ومرد زندگی بشود. در این نگرش مهریه وسیله‌ای برای به زنجیر کشیدن و به اطاعت واداشتن وایجاد ترس در شوهر است و در طول زندگی به کوچکترین بهانه‌ای غالبا زن تهدید می‌کند که شکایت کرده و مهریه‌اش را به اجرا خواهد گذاشت. البته با علم به اینکه شوهر توانایی پرداخت میزان مهریه را ندارد!!

متاسفانه در مواردی نیز دیده شده است که مهریه‌های سنگین انگیزه‌ای برای کلاهبرداری بوده و عروس خانم قبل از ازدواج با نقشه‌ای از پیش طراحی شده علاقه طرف مقابل را به خود جلب کرده ، اما به محض انجام عقد آنچنان رفتار ناهنجاری از خود نشان داده است که ناگهان تمام آتش عشق و علاقه داماد و خانواده‌اش را به خود سرد کرده و با مطالبه مهریه سنگین خود در کوتاهترین مدت طلاق گرفته است.

چنین شیادی‌ها و سوء استفاده هایی که گاه سر از صفحه حوادث نشریات در می‌آورد حاکی از این واقعیت است که می‌بایست برای مهریه و میزان آن چاره‌ای اندیشید که بتواند مبنا و محک مناسبی در این زمینه باشد و افراط و تفریط‌هایی را که در این زمینه وجود دارد سامان ببخشند.

اگر چه علما واندیشوران ،رسانه‌ها واصحاب ادب و هنر تاکنون بسیار در مذمت مهریه‌های سنگین که عامل فاصله است سخن گفته‌اند و جامعه را دعوت به عدم سختگیری در این باره نموده‌اند ، اما به نظر می‌رسد که برای مهار چنین سرکشی‌هایی که روز به روز شکل پریشان تری به خود می‌گیرد و تبعات آن متوجه جامعه خواهد شد می‌بایست قوانین و ضوابط متقن و لازم الاجرایی تهیه و مصوب گردد . این امر بی‌گمان هدیه شیرینی برای جوانان امروز و نیز آن دسته از کسانی است که از دلهره یا ناتوانی در پرداخت مهریه از حضور در مجالس خواستگاری و نشستن بر سرسفره عقد و تشکیل خانواده دور مانده‌اند و به این ترتیب می‌توان امید داشت که افزایش سن ازدواج در سرزمین ما از اینکه هست بالاتر نرود.

نکته دیگر اینکه درمجالس خواستگار ی،‌هنگامی که کار به تعیین میزان مهریه‌می‌رسد ، خانواده عروس با ذکرعددی که به نوعی مقدس است میزان مهریه را اعلام می‌نماید. مثلا به نیت پنج تن آل عبا میزان مهریه را پنج هزار یا بیشتر سکه اعلام می‌دارند که چنین بهره‌برداری های ناصوابی از عشق و ارادت به ساحت مقدس بزرگان دین شایسته نمی‌باشد. متاسفانه حتی در مقامی که می‌بایست ارادت و تعهد حرف اول را بزندو صدق و اخلاص بیش از هر زمان دیگری رخ بنمایاند ، تمنیات مادی آنچنان قدم به عرصه میدان می‌گذارد که به راستی اعجاب انگیز و تاثر آور است. لذا تذکر نسبت به چانه زنی با اعداد مقدس و ارزشها که چندی است در برخی از چنین مجالس باب شده امری است که نباید مورد غفلت قرار گیرد و حقیقتا اگر در مدد جستن و تبرک از این اعداد نیت خیری نهفته است ، پسندیده است که میزانی منطقی و منطبق با اصول و آموزه‌های دینی پیشوایان عظیم الشان مکتب اسلام در این باره ذکر شود.

جای دریغ بسیاری دارد که در برخی از چنین مجالس هر نوع ترفندی برای مجاب کردن طرف مقابل به کار بسته می‌شود واستفاده از چنین شیوه‌هایی حمل بر زیرکی و زرنگی نیز می‌گردد، در حالی که برای شروع یک زندگی سعادتمندانه هیچ چیز بهتر از این نیست که پایه‌های آن بر اساس صداقت استوار باشد.

کامران شرفشاهی