مدیریت و بهینه سازی مصرف انرژی الكتریكی, ضرورتی فراتر از برنامه

از آغاز دهه ۷۰ كه پس از پایان جنگ تحمیلی, بحث توسعه كشور مدنظر قرار گرفت موضوع مدیریت مصرف برق به صورت بنیادی و جدی در وزارت نیرو مطرح شد

همزمان با آْغاز فصل تابستان، آهنگ رشد مصرف برق شتاب بیشتری می‌گیرد به طوری كه صنعت مادر و حیاتی برق متناسب با افزایش مصرف باید همه ظرفیت‌های خود را برای تولید برق به كار گیرد.

با شروع این فصل دگر بار ذهنها، حرفها،‌نظریات و اهداف و ... در صنعت مادر و حیاتی برق به سمت ضرورت بهینه‌سازی مصرف انرژی برق متمایل می‌شود. به ویژه اینكه بررسی آماری بیانگر آن است كه رشد مصرف برق در ایران از كشورهای صنعتی و پیشرفته بسیار بیشتر است و این در حالی است كه درصد قابل توجهی از انرژی الكتریكی در بخش‌های غیرمولد بویژه خانگی مصرف نگاهی به آمارهای ارایه شده در زمینه مصرف انرژی برق در ایران، ضرورت اجرای هرچه عمیق‌تر و برتر مدیریت مصرف و بهینه‌سازی مصرف این انرژی را در كشور ما نشان می‌دهد. در ایران در طول ۳۰ سال گذشته با وجود اینكه جمعیت كشور دو برابر افزایش پیدا كرده است اما رشد مصرف برق به بیش از دهها برابر رسیده است میزان مصرف برق به شدت افزایش یافته و روند افزایش مصرف برق همچنان ادامه دارد. از سوی دیگر ایران با اینكه دارای جمعیتی معادل یك درصد جمعیت جهان است اما ۷ درصد برق تولیدی در جهان را مصرف می‌كند.

در همان حال، برای پاسخگویی به نرخ رشد فزاینده مصرف برق باید سالانه بیش از ۴۰۰۰ میلیارد تومان برای احداث نیروگاههای جدید و تاسیسات جانبی آن سرمایه‌گذاری شود. با تكیه بر موارد فوق بدیهی است كه نگاهی همه‌جانبه، فراگیر و بنیادی در مورد ضرورت بهینه‌سازی در مصرف انرژی الكتریكی باید به مرحله اجرا برسد كه این فرآیند از آغاز دهه ۱۳۷۰ در صنعت كشور ما به شكل قانونی و بنیادی مورد توجه قرار گرفته است.

از آغاز دهه ۷۰ كه پس از پایان جنگ تحمیلی، بحث توسعه كشور مدنظر قرار گرفت موضوع مدیریت مصرف برق به صورت بنیادی و جدی در وزارت نیرو مطرح شد. از سوی دیگر نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین، كمبود منابع مالی و وجود نگرانی‌های شدید درباره آلودگی محیط‌زیست، باعث شد كه بحث مدیریت مصرف انرژی جای خود را در سیاست‌گذاریهای كلان و بنیادی كشور باز كند.

با تكیه بر این مساله در سال ۱۳۷۲ موضوع مدیریت بر مصرف برق در مجلس شورای اسلامی جنبه قانونی به خود گرفت كه به اعتقاد كارشناسان با تصویب این قانون مدیریت مصرف انرژی به عنوان یكی از راهبردهای مهم در سیاست‌گذاری كلان كشور مورد توجه قرار گرفت.

در بررسی نحوه اجرای سیاستهای مدیریت مصرف در صنعت‌برق كشور، نخستین مساله‌ای كه مورد توجه قرار گرفت بحث فنی- مهندسی مدیریت بار به منظور كاستن از هزینه‌های تولید و كاهش سرمایه‌‌گذاری برای ایجاد نیروگاههای جدید بود. برای پیشبرد این هدف بودكه دفتر مطالعات بار و انرژی و مدیریت مصرف در امور برق وزارت نیرو تاسیس شد. در بخش مدیریت بار، اجرای مدیریت مصرف، شامل بهره‌گیری جدید از برق، صرفه‌جویی راهبردی، دادن انشعابهای جدید و تعدیل در سهم بازار مصرف پیگیری شد و مفهوم و تعریف مدیریت مصرف – كه شامل برنامه‌ریزی، اجرا، نظارت و كنترل بر بخشهایی از فعالیتهای مرتبط با برق است كه در میزان مصرف تاثیر می‌گذارد- جنبه واقعی و عینی به خود گرفت.

این روشهای مدیریتی در درازمدت سبب به وجود آمدن تغییرات مطلوب در شكل بار، الگوی زمانی و میزان مصرف انرژی شد.

هم‌اكنون سیاستهای مدیریت مصرف برق به عنوان یك منبع جدید انرژی مطرح شده، به گونه‌ای كه رویكردهای مختلفی برای سیاست‌ بهینه‌سازی در مصرف انرژی مدنظر قرار گرفته است كه به بخشی از رویكردهای فنی و مهندسی آن اشاره شده است.

رویكردهای اقتصادی، حقوقی، تغییر رفتار با استفاده از شیوه‌ها و اصول جامعه‌شناختی و روانشناختی از دیگر مواردی است كه صاحب نظران در زمینه روشها و شیوه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی به آن اشاره می‌كنند.

در یك برنامه جامع و همه‌جانبه در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی الكتریكی تمامی رویكردهای اقتصادی، حقوقی، اجتماعی و جامعه‌شناختی و فرهنگی و ... مدنظر قرار می‌گیرند. به گونه‌ای كه اجرای همه این راهكارها در كنار یكدیگر می‌تواند به سیاست‌ بنیادی و استراتژی درازمدت میان مدت و كوتاه مدت مصرف بهینه برق منجر شود.

در زمینه رویكردهای فنی - مهندسی كه دركنار مدیریت و نظارت كاهش بار می‌تواند به شكل واقعی در پایین آوردن میزان مصرف برق موثر باشد، بهره‌گیری از كنتورهای چندتعرفه است. این كنتورها در سال جاری برای مشتركان جدید نصب می‌شود و نقش مهمی در كاهش مصرف برق كشور خواهد داشت.

یكی از مسایل بسیار مهم صنعت‌برق تلفات انرژی الكتریكی است كه به اعتقاد كارشناسان بخش جداناشدنی از سامانه برق‌رسانی است زیرا هرگاه جریان برق از هادی عبور كند بخش بار انرژی الكتریكی عبوری به حرارت تبدیل شده و یا به عبارت دیگر به انرژی غیرقابل بهره‌برداری تبدیل می‌شود. اگر میزان تلفات انرژی الكتریكی از حد قابل قبول جهانی افزایش یابد قطعاً نشانه مصرف بی‌رویه و غیر اصولی است و یا امكان دارد سامانه برق‌رسانی به شكل غیرمهندسی طراحی شده باشد. با تكیه بر این مساله كه برخورد با كاهش تلفات انرژی الكتریكی در حیطه مصرف به مدیریت سمت عرضه یا همان مدیریت مصرف بر می‌گردد باید به مساله بهینه‌سازی مصرف انرژی الكتریكی در این ارتباط هم اقدام كرد.

نكات مطروحه مشخص می‌كند كه مدیریت مصرف برق و بهینه‌سازی مصرف انرژی الكتریكی یكی از راهبردهای مهم استراتژیك نه تنها در صنعت‌برق بلكه در كل سیاست‌گذاری كلان كشور است زیرا مدیریت بر مصرف انرژی، قانونی است كه – همانگونه كه اشاره شد - از آغاز دهه ۷۰ تدوین شده و در كشور اجرا می‌شود.

مدیریت مصرف برق با اجرای سیاستهای بهینه‌سازی مصرف انرژی در حقیقت چند مساله مهم را از جمله كاستن از مصرف در فصول مختلف سال از جمله فصل گرما و روزها و ساعات اوج مصرف بدون كاهش كیفیت دنبال می‌كند. این سیاست در حقیقت سرمایه‌های صنعت‌برق را به منظور بهبود كیفی امكانات موجود و افزایش استانداردهای خدمات‌رسانی به مشتركان آزاد می‌كند و به تخصیص بهینه منابع در جهت سرمایه‌گذاری در صنعت‌برق می‌پردازد. كاستن از آلودگی‌ محیط‌زیست از طریق كاهش تولید انرژی الكتریكی حاصل از سوخت فسیلی در واقعی نوعی سرمایه‌گذاری در بهینه‌سازی مصرف سوخت و انرژی است كه این امر سبب حفظ و صیانت از منابع زیرزمینی انرژی فسیلی شده و ارزش افزوده آنها را برای آیندگان حفظ می‌كند.

مدیریت مصرف برق صنایع، بخش دیگری از استراتژی و راهكار مدیریت بهینه‌ مصرف انرژی الكتریكی است. در این ارتباط از چند سال قبل تنظیم ساعات كار صنایع بزرگ و اجرای برنامه‌ تعطیلات و تعمیرات سالانه آنها هماهنگ با زمانهای پرباری شبكه سراسری برق اجرا می‌شود. در همین زمینه تشویق وترغیب صنایع بزرگ به رعایت معیارها و موازین مدیریت مصرف برق انجام می‌شود.

همچنین اقدامات صنعت‌برق در این زمینه به شكل آگاه‌سازی، ممیزی انرژی، ‌مدیریت بار و بازیافت انرژی انجام می‌شود.

تشویق سازندگان كارخانه‌ها به استفاده از ولتاژ بالا برای برق‌رسانی در زمان احداث آنها، نصب ترانسفورماتور مناسب، طراحی مناسب سیستم توزیع داخل شبكه برق، نصب ترانسفورماتور مناسب، طراحی مناسب سیستم توزیع داخلی شبكه برق، نصب خازن مناسب نسبت به بهبود ضریب توان،‌نگهداری و تعمیرات به موقع و ... از اقداماتی است كه در بخش صنایع به منظور بهینه‌سازی مصرف انرژی صورت می‌گیرد.

یكی از نكات بسیار مهم كه به ویژه در سالهای اخیر روی آن آموزشهای فرهنگی- تبلیغی مناسبی انجام شده، گسترش فرهنگ استفاده از لامپهای كم‌مصرف و پربازده به وسیله مصرف‌كنندگان و مشتركان است. بر اساس محاسبات انجام شده جایگزینی ۱۰ میلیون شعله لامپ كم‌مصرف دركشور ظرفیت نیروگاهی معادل با یك نیروگاه ۲ هزار مگاواتی را آزاد می‌كند.

از دیگر موارد بسیار مهمی كه در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی الكتریكی روی آن تاكید شده موضوع جامعه شناسانه و روانشناسی اجتماعی این پدیده بوده كه در این ارتباط به مساله آموزش و آگاهی‌دادن به عموم مردم از طریق رسانه‌های همگانی در ارتباط با ضرورت مدیریت مصرف و رعایت آن تاكید بسیار شده است.

یكی از اهداف آموزشهای فرهنگی - تبلیغاتی در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی موضوع درك جمعی و عموم مردم از طریق آموزش عام است و اینكه مشتركان و عامه مردم بپذیرند كه تنها پرداخت به موقع صورتحساب برق برای رعایت حقوق شهروندی دیگران كافی نیست و این مساله مصرف بی‌حد و حصر برق را توجیه نمی‌كند. همه باید بدانند كه عضویت در هر جامعه شروطی دارد كه یكی از الزامات آن رعایت حقوق شهروندان دیگر است كه مصرف متعادل و بهینه برق و انرژی یكی از زمینه‌های رعایت این حقوق است. در این ارتباط، قطعاً اطلاع‌رسانی و آموزش نقش مهمی دارد. استفاده از نقش و كاركرد رسانه‌ها در این زمینه بسیار مهم است. مردم در ارتباط با محدودیت منابع انرژی و ضرورت صرفه‌جویی آن باید توجیه و اقناع شوند كه این كار از طریق فرهنگ‌سازی امكان‌پذیر است.

فرهنگ سازی نیز كاری درازمدت است كه نیاز به صرف وقت و بهره‌گیری از نظریات و اندیشه‌های علمی در زمینه نحوه تاثر گذاری بر افكار عمومی دارد.

برای اصلاح شبكه‌های توزیع و كاهش هرزروی انرژی، اجرا و تدوین طرحهای جدید آموزش مدیریت مصرف برق به معلمان و دانش‌آموزان و تهیه و توزیع بروشورها و بیانیه‌های مختلف تبلیغاتی برای مصرف‌كنندگان گوناگون در زمینه موضوعات خاص و مرتبط با مدیریت مصرف ضروری است.

جلوگیری از هرگونه استفاده غیرمجاز از شبكه برق‌رسانی عمومی هم در این زمینه كارساز خواهد بود.

در پایان باید خاطرنشان كرد كه مدیریت مصرف برق مجموعه‌ای از فعالیتهای بهم پیوسته بین صنعت‌برق و مشتركان آن است كه هدف از آن، افزایش كارایی یا كاهش بدون تغییر در سطح رفاه یا تولیدات جامعه است.