تبیین جامعه شناختی اعتیاد و عوامل موثر بر آن بخش ۷

راهبرد ها و استراتژی های پیشگیری از مصرف مواد مخدر

استراتژی متوازن بر سه محور اساسی استوار است:

۱) قطع مصرف مواد مخدر قبل از شروع آن

۲) درمان افراد معتاد

۳) نابودی بازار مواد مخدر

که در مقاله پیشین دو محور اول و دوم توضیح داده شد و در ادامه به محور سوم آن می‌پردازیم.

۳) سومین محور راهبرد متوازن نابودی بازار مواد مخدر است:

راهبرد کنترل مواد مخدر بر رابطه میان عرضه و تقاضای مواد مخدر تاکید دارد زیرا این رابطه‌ای است که در رفتار متعادان به خوبی مشهود است. معهذا حتی معتادان مواد مخدر نیز به خوبی از قیمت و خلوص موادی که مصرف می‌کنند مطلع هستند و می‌توانند تقاضاهای‌ خود را با شرایط بازار هم‌خوان سازند، بنابراین این امر نباید تعجب‌آور باشد. معتادان مجبورند تمام درآمد خود را صرف مواد مخدر غیرقانونی نمایند و این در حالی است که افزایش قیمت‌ها در بازار موادی هم‌چون هروئین و کوکائین و کیفیت نامطمئن آن‌ها باعث می‌شود که مصرف کنندگان دیگر نتوانند بیش از این پول قرض کنند یا دست به سرقت بزنند.

مصرف کنندگان مواد مخدر به عوامل بازار واکنش نشان می‌دهند زیرا تجارت مواد مخدر به خودی خود یک بازار سودآور است، هر چند که موانع متعددی در آن وجود دارد. برای این‌که تجارت مواد مخدر را یک بازار بدانیم باید چالش‌های موجود و درس‌های برگرفته از تجارب قبلی را مدنظر قرار دهیم. تجارت مواد مخدر عاملی نیست که به خودی خود متوقف شود بلکه یک مجموعه سودآور است که مزایا و مضرات خاص خود را دارد. هر اقدامی که هزینه تجارت مواد مخدر را بیشتر و سود آن را کمتر سازد، گامی در راستای نابودی این بازار خواهد بود. اما اگر تجارت مواد مخدر نوعی فعالیت تجاری تلقی شود، گام بعدی باید بررسی روش کاری آن و یافتن فعالیت‌ها و بخش‌های آسیب‌پذیر آن باشد که می‌توان چه در داخل و چه در خارج مورد حمله قرار داد. این فعالیت‌ها و بخش‌ها عبارتند از منابع کشاورزی تجارت مواد مخدر، ساختار مدیریت آن، سیستم‌های پالایش و حمل‌ونقل، منابع مالی و تصمیم‌گیری‌های سازمان آن. هر یک از این‌ها از جمله عوامل موثر در این بازار هستند.

برای کاهش این فعالیت‌ها باید بخش‌هایی که قاچاقچیان در آن‌ها سرمایه‌گذاری مالی و زمانی کرده‌اند و به سوی سودهای هنگفتی دست یافته‌اند را مشخص و آسیب‌پذیرترین بخش‌های آن را مورد هدف قرار داد. وقتی این بخش‌های آسیب‌پذیر مشخص شدند و مورد هدف قرار گرفتند، آن گاه کارآیی این نوع تجارت و سرمایه‌گذاری‌های قاچاقچیان محو شده و از میان خواهد رفت. نابود ساختن بازار داخلی: هم‌چنان که دولت‌ها با چالش‌های عینی و اضطراری مجازات مجرمان و جمع‌آوری مواد مخدر از خیابان‌ها مواجهند، تمرکز ما باید بر هدف قرار دادن تجارت مواد مخدر به عنوان یک کسب و کار باشد و باید تا آن‌جا که می‌توان هزینه این نوع تجارت را بالا برد. باید با استفاده از شیوه‌های جامع‌تر،‌ هزینه‌های قاچاقچیان را افزایش دهیم و اجازه ندهیم که تجارت مواد مخدر خود را احیا کند و مجددا سر و شکل بگیرد. در بعد داخلی باید تمرکز جدید ما بر درآمدهای غیرقانونی ناشی از تجارت مواد مخدر باشد و بدانیم که قاچاقچیان تنها به دنبال پول درآوردن هستند. در راستای استراتژی حمله به بخش‌های آسیب‌پذیر قاچاق‌چیان، منابع مالی دولت باید بر متلاشی ساختن و نابودی سازمان‌های مهم قاچاق مواد مخدر و فعالیت‌های پول‌شویی آنان متمرکز باشد.

● یک‌پارچه ساختن اقدامات:

همکاری بسیاری از سازمان‌های رقیب انتظامی برای دستگیری یک قاچاقچی ممکن است داستانی بیش نباشد. در واقع چنین هماهنگی‌هایی به ندرت دیده می‌شود. یکی از انتقادات وارده به نهادهای انتظامی عدم وجود همکاری در میان آن‌ها برای حمله به اهداف قاچاق‌چیان است. به منظور نابودی بازارها و حمله به بخش‌های خاص، باید دارای چنین تمرکزی باشیم و از حوزه و ماهیت این بازار درک شفاف و روشنی داشته باشیم. در حال حاضر و به دلیل همکاری نزدیک میان اداره مبارزه با مواد مخدر با اداره تحقیقات در بسیاری از کشورها فهرست جامعی از اهداف قاچاق‌چیان تهیه می‌شود. این فهرست باعث می‌شود اهداف بر اساس اولویت تقسیم‌بندی شوند و این امر نیز به نوبه‌ی خود باعث اتحاد و یکپارچگی نهادهای ویژه می‌گردد.

از جمله اقدامات دیگر در زمینه نابودی بازار، متلاشی ساختن بازارهای خارجی است؛ یک استراتژی متوازن و کارآمد نیازمند یک برنامه خاص برای کشف و ردیابی است تا مواد مخدر را نایاب، گران و کیفیت آن را نامطمئن سازد.

خ ) استراتژی تدوین شده پیشگیری از مصرف مواد مخدر در ایران

نمودار در پیوست مشاهده شود.

د) پیشنهادات (با تاکید بر استراتژی تدوین شده پیشگیری از مصرف مواد مخدر در ایران)

در این مقاله سعی شده است که پدیده اعتیاد واستراتژی‌های پیشگیری از مصرف مواد مخدر از ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت مدلی جهت پیشگیری از مصرف مواد مخدر در ایران تهیه شود. بنابراین و با تاکید بر استراتژی مذکور پیشنهادات زیر ارائه می‌شود:

ـ ایجاد صمیمیت و دوستی والدین با فرزندان و درک احساسات و نیازهای دوره نوجوانی و جوانی آنان

ـ افزایش اعتماد به نفس فرزندان از طریق والدین و نهادهای دیگر

ـ ارتقاء آگاهی‌های فرهنگی و سیاسی از طریق وسایل ارتباط جمعی

ـ از بین بردن قاچاقچی و مواد مخدر

ـ از بین بردن فقر و بیکاری

ـ وضع قوانین لازم جهت مبارزه قاطع و عملی با مواد مخدر

ـ کنترل مرزها

ـ گسترش و افزایش محیط‌های آموزشی و پرورشی

ـ ممنوعیت کامل کشت خشخاش در کشور و لابراتورهای مواد مخدر

ـ افزایش بهداشت عمومی و آگاه کردن مردم از مسائل روانی و جسمانی اعتیاد

ـ برخورد با معتادان به عنوان بیمار و معالجه آن‌ها

ـ آموزش خانواده‌ها در جهت پیشگیری از اعتیاد

ـ تحقیق علمی مداوم به عنوان مقدمه برنامه‌ریزی

ـ هماهنگ کردن تحقیقات بین‌المللی در جهت کشف و محو قاچاقچی

ـ مبارزه دائمی و قطع دسترسی به مواد

ـ طراحی برنامه‌های متنوع پیشگیری از مصرف مواد مخدر

ـ مراقبت پزشکی و خدمات برنامه‌ریزی خانوادگی

ـ آموزش اعتماد به نفس

ـ مشاوره در جهت پیشگیری از مصرف مواد مخدر به طور دائمی

ـ خدمات حمایت اجتماعی.

فهرست منابع:

۱ـ مهرانگیز کار، بچه‌های اعتیاد، تهران، انتشارات روشنگران، ۱۳۶۹.

۲ـ صدیق سروستانی، رحمت‌ا... ، آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحرافات اجتماعی)، ‌تهران، سمت، ۱۳۸۶.

۳ـ ابادینسکی، هوارد، مواد مخدر نگاهی اجمالی، مترجمان: کریمی، کاظمی، زکریای و قراخانی، تهران، انتشارات جامعه و فرهنگ، ۱۳۸۴.

۴ـ محمدی، محمد علی و شیانی، ملیحه، عوامل راهبردی پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر: برنامه مدرسه محور، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم ، شماره ۲۵.

۵ـ ستاری بهزاد، اعظم احد، محمدی محمدعلی، بررسی میزان گرایش به اعتیاد در سنین بالای ده سال در سال۱۳۸۱، www.SID.ir

۶ـ عدل اکبر، فروع الدین، صدرالسادات سید جلال، بیگلریان اکبر، جوادی یگانه محمد رضا، تاثیر هم‌نشینی و معاشرت با گروه هنجار شکن و گرایش جوانان به اعتیاد، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال چهارم، شماره ۱۵.

۷ـ یونسی جلال، محمدی محمد‌رضا، استفاده از معتادان خود معرف و خانواده‌های‌شان برای آموزش دانش‌آموزان در پیشگیری از اعتیاد، گزارش طرح تحقیقاتی مرکز ملی تحقیقات علوم پزشکی کشور، تهران، ۱۳۸۰.

۸ـ استراتژی ملی کنترل مواد مخدر آمریکا، پژوهشکده مواد مخدر ایران با همکاری اداره کل روابط بین‌الملل ستاد، تهران، انتشارات دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۱۳۸۲.

۹ـ رویکردی نو به پیشگیری از اعتیاد، پژوهشکده ملی مواد مخدر ایران، تهران، انتشارات دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۱۳۸۲.

۱۰ـ رضایی محمد، درآمدی بر استراتژی کاهش تقاضا، تهران، انتشارات دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۱۳۸۲.

۱۱– Botvin, G.J, Epstein, J. A, Baker, E, Diaz, T williams, ML. school – Based–Drug Abuse prevention whit innercity minority youth the etiology and prevention of drug abuse among minority youth. Journal ofchild & Adolescent Abuse. Vol. ۶ , No. ۵/۱–۲۰ (۱۹۹۷).

۱۲– Pentz, M.A. Direction for future research in drug abuseprevention. preventive medicine (۱۹۹۴).

۱۳– Botvin, G.J, Giffin, KW., T., T., & williams, M. Drug abuse prevention among minority adulescents: post test and one–year follow–up of a school–Based preventive Intervention. Prevention science (۲۰۰۱).

۱۴– Botvin, G. J, Griffin, KW. Diaz, T. Miller. N, & williams, M. Smoking initiation and escalation in early adolescent girls: minority youth. Journal of the American medical women association (۱۹۹۹).

تدوین: مختار نائیجی

دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه