چرا دکتر ضیاء موحد

در طرح تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران چند هدف مورد نظر قرار گرفت. یکی از اهداف آن بود که از خلال گفت‌وگو با شخصیت‌های ادبی؛ جریانات مختلف در عرصه ادبیات ایران شناسایی شود تا …

در طرح تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران چند هدف مورد نظر قرار گرفت. یکی از اهداف آن بود که از خلال گفت‌وگو با شخصیت‌های ادبی؛ جریانات مختلف در عرصه ادبیات ایران شناسایی شود تا بر اساس آن امکان مطالعات و تحقیقات بعدی فراهم آید. طبیعی است که در صورت شناخت این جریانات، تاریخ ادبیات معاصر از جمله تاریخ نقد؛ تاریخ ترجمه؛ تاریخ شعر و تاریخ داستان‌نویسی پیش روی اهل تحقیق قرار می‌گرفت و آن‌ها می‌توانستند مطالعات خود را بر مبنای آن انجام دهند. براین‌اساس شخصیت‌هایی که خالق یک جریان ادبی بوده یا تاثیر بسزایی در گسترش و پیشرفت آن داشتند در تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران مورد گفت وگو قرار گرفتند. البته باید توضیح داد که «خالق بودن» صرفا در قالب و فرم خلاصه نمی‌شد. یعنی بحث بر سر آن نبود که به عنوان نمونه به دنبال خالق جریان شعری «موج نو«یا «شعر ناب» یا «شعر محاوره» یا «شعر سپید» یا «شعر حجم» باشیم. برخی شخصیت‌ها گرچه خالق فرمی جدید نبودند اما از نظر محتوا و مفهوم، سبکی خاص برای خود داشتند. در اینجا ممکن است فرمی که یک شخصیت ادبی به کار می‌گیرد چندان متمایز از فرم‌های معمول و مرسوم نباشد اما بینش و نگاهی که وی در شعرهایش دارد خاص بوده و جریانی متمایز از دیگر جریانات است. در واقع در این چارچوب شخصیت ادبی خالق یک نگاه و محتوای جدید در شعر است که در شعر ایران تاثیرگذار بوده است و نمونه‌ای نداشته یا نمونه‌های آن بسیار کمرنگ بوده‌اند.

با چنین تحلیلی دکتر ضیاء موحد می‌توانست بسیار حائز اهمیت باشد. وی در شکل‌گیری و گسترش شعر اندیشه در ایران نقش ممتازی دارد. شعرهای او با نگاه فلسفی آمیخته و از این جهت قابل توجه است. اگر به یاد داشته باشیم که او فلسفه و منطق را به شکل کاملا تخصصی و آکادمیک فرا گرفته و ذهنیتی فلسفی دارد آن گاه پی خواهیم برد که شعرهایش نمی‌تواند بدون پشتوانه‌های فلسفی و فکری باشد. شعر اندیشه در ایران چندان مورد توجه نبوده است و کمتر شاعری با چنین رویکردی به سراغ شعر رفته است. به نظر می‌آید بدون شناخت دکتر موحد مطالعه شعر اندیشه در ایران معاصر با اشکالی جدی مواجه می‌شود. شعرهای او که در مجموعه‌هایی چون «مشتی نور سرد» یا «نردبان اندر بیابان» به چاپ رسیده است نمونه‌های بارز شعر اندیشه است که نمی‌توان مطالعه شعر ایران را بدون آن‌ها مطالعه‌ای کامل دانست. بر این‌اساس شناخت اندیشه و شخصیت دکتر موحد در واقع شناخت شعر اندیشه در ایران است. گزارش زندگی ادبی، اجتماعی، دانشگاهی و خصوصی دکتر موحد و نیز آگاهی از دغدغه‌های فکری او ( که همگی در طرح تاریخ شفاهی مورد نظر قرار گرفته است ) منبع مهمی است که می‌تواند محقق و تحلیلگر را در شناخت شعر اندیشه و چگونگی شکل‌گیری یا گسترش آن در ایران یاری نماید. یکی دیگر از اهداف طرح تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران معرفی محافل و حرکت‌های موثر بر ادبیات ایران بوده است. یکی از این حرکت‌ها که تاثیر فراوانی بر ادبیات ایران داشته و شخصیت‌های ادبی برجسته‌ای را به جامعه ادبی ایران عرضه کرده است جنگ اصفهان است. شخصیت‌های برجسته جنگ اصفهان را افراد بزرگی چون ابوالحسن نجفی، هوشنگ گلشیری، محمد حقوقی و ضیاء موحد تشکیل می‌دانند که همگی از ارکان ادبیات ایران هستند. بنابراین دکتر موحد می‌توانست منبع بسیار مهمی برای بیان چگونگی فعالیت‌های این جریان ادبی باشد. در کتاب «دکتر موحد» به جنگ اصفهان نیز اشاره شده است. موضوع دیگر به ارتباط ادبیات و دانشگاه مربوط است. شخصیت‌های ادبی در ایران با همه بزرگی معمولا تحصیلات آکادمیک و دانشگاهی ندارند. دکتر موحد یکی از استثنائات این امر است که از این جهت نیز شناخت ایشان به عنوان شاعری که تحصیلات دانشگاهی را با شعر در آمیخته است قابل تامل می‌تواند باشد. این موضوع در مطالعات جامعه‌شناسی ادبیات ایران حائز اهمیت است.

نکات دیگری هم هست که در این فرصت امکان پرداختن به آن نیست. فقط یک نکته می‌ماند که به خوانندگان ادبیات و علاقه‌مندان به آن مربوط می‌شود. اگر برای خوانندگان و علاقه‌مندان به ادبیات اهمیتی قائل باشیم ( که باید باشیم و متاسفانه برخی این نگاه را غیرروشنفکرانه و غیر ضرور می‌دانند) باید گفت که این طیف نیز حق دارند علاوه بر خواندن آثار یک شاعر یا داستان‌نویس یا مترجم یا منتقد از زندگی اجتماعی و حتی خصوصی آن‌ها مطالبی بخوانند و بدانند. گیریم که این مطالعه از سر کنجکاوی باشد نه برای تحقیق و تحلیل؛ در این صورت باز هم باید گفت که این نیز حقی غیر قابل انکار است که باید برای علاقه‌مندان به ادبیات در نظر داشت. از این جهت نیز خوانندگان آثار ادبی با خواندن کتاب ضیاء موحد می‌توانند از زندگی و فراز و نشیب حیات یکی از شاعرانی که در شعر ایران تاثیرگذار بوده است مطلع شوند و به حس کنجکاوی خود پاسخ دهند.