قضاوت با شما

چالش بر سر کارآمدی بانک های نگهداری از سلول های بندناف

در‌سال‌های‌اخیر پیرامون موضوع سلول‌های بنیادی و روش‌های درمانی مبتنی بر آن مسائل مختلفی مطرح شده که تا حد زیادی سردرگمی مردم را به دنبال داشته است.

از آنجا که مقوله سلول های بنیادی در مراحل اولیه بوده و هنوز به بلوغ کامل دست نیافته است، پرسش های زیادی پیرامون این موضوع مطرح است. به عنوان نمونه نگهداری از سلول های بنیادی خون بندناف نوزاد در بعضی مراکز و اخذ هزینه از والدین برای این کار، از مواردی است که میان صاحب نظران این حوزه در کشورمان، چالش ها و تقابل هایی را ایجاد کرده است. گروهی از متخصصان راه اندازی بانک های خصوصی نگهداری از خون بندناف را به دلایلی درست نمی دانند و برخی دیگر از راه اندازی این بانک ها به عنوان سرمایه ملی دفاع می کنند. در ادامه خلاصه ای از ادله طرفین را می خوانید که از اظهارات آنها در پاسخ به خبرنگار جام جم استخراج شده است. به هر حال قضاوت و تصمیم گیری نهایی به عهده شماست.

● بانک خصوصی بندناف، در دنیا مرسوم نیست

پیوند سلول های بنیادی خون بندناف با مشکلات و محدودیت های بسیاری همراه است. با توجه به این که در سطح دنیا نتایج استفاده از سلول های بنیادی خونساز بندناف به اندازه روش های دیگر پیوند موفقیت آمیز نبوده است، برخلاف آنچه در سطح جامعه جاافتاده است موفقیت استفاده از سلول های بنیادی خونساز بندناف در بیشتر بیماری ها حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد است. در صورتی که احتمال موفقیت در روش های دیگر پیوند سلول های بنیادی می تواند بیش از این باشد. با توجه به معایب و محدودیت هایی که این روش دارد اگر این موضوع را در سطح بین المللی در کشورهای پیشرفته که در زمینه پیوند سلول های بنیادی پیشرو بوده اند مورد بررسی قرار دهید، متوجه خواهید شد در کمتر از ۱۰ درصد پیوندها در سطح دنیا از این روش یعنی پیوند سلول های بنیادی خون بندناف استفاده می شود. بنابراین پیوند سلول های بنیادی خون بندناف روشی نیست که مقبولیت جهانی فراگیر داشته باشد. این روش، روشی بسیار پرهزینه است. احتمال رد پیوند در این روش در مقایسه بیشتر است. به دلیل تعداد کم سلول ها در نمونه خون بندناف، بعد از پیوند اگر بیمار با مشکلی مواجه شود که برای رفع آن نیاز به سلول اضافه داشته باشیم، دهنده ای وجود ندارد که بخواهیم این سلول اضافه را تامین کنیم چراکه در حقیقت منبع تامین این سلول ها، بندناف بوده است؛ به همین دلیل این روش مقبولیت چندانی ندارد.

یکی از مسائلی که موجب شده راه اندازی بانک های خون بندناف در سطح دنیا مقبول نباشد هزینه بالایی است که برای راه اندازی بانک خون بندناف و نگهداری نمونه ها در این بانک باید اختصاص داده شود. بنابراین اساسا قرار بوده است این بانک ها به عنوان بانک های عمومی خون بندناف راه اندازی شود و خانواده ها پس از تولد فرزندشان، بندناف او را به این مراکز اهدا کنند تا سلول های بنیادی خون بندناف به عنوان منبعی برای همه اعضای جامعه مورد استفاده قرار گیرد، اما از آنجا که محققان به این نتیجه رسیدند شاید بتوان از سلول های بنیادی، سلول های دیگری را جدا و برای کارهای دیگری از آن استفاده کرد بسیاری از کشورها به این نتیجه رسیدند شاید بهتر باشد سلول های بنیادی بندناف را برای خود افراد ذخیره و نگهداری کنیم. باید توجه داشته باشیم امروزه از سلول های بنیادی بندناف خون در درمان تعداد محدودی بیماری که شامل بیماری های خونی بدخیم و غیربدخیم، بیماری های نقص ایمنی ارثی، بیماری های متابولیک و نارسایی های مغز استخوان می شود در موارد دیگر ازجمله درمان غضروف و استخوان تا درمان بیماری های قلبی هنوز در سطح دنیا در مرحله تحقیقاتی است.

یکی از باورهای نادرستی که امروزه در ذهن بسیاری از مردم شکل گرفته این است که سلول های بنیادی را می توان در درمان انواع مختلفی از بیماری ها استفاده کرد در صورتی که اکنون این امکان وجود ندارد و جز بیماری هایی که عمدتا بیماری های خونی، نقص ایمنی و متابولیک را شامل می شود، هنوز قابلیت این روش در درمان دیگر بیماری ها مورد تردید است. ممکن است استفاده از سلول های بنیادی در درمان بیماری ها با عوارضی همراه باشد که در سال های بعد خود را نشان دهد. سال ها طول می کشد در زمینه استفاده از سلول های بنیادی برای دیگر بیماری ها به نتایج قطعی برسیم در نتیجه این که در آینده از سلول های بنیادی در چه زمینه هایی می توان استفاده کرد پرسشی است که هنوز پاسخ قابل قبولی ندارد. به همین علت تاسیس بانک های خون بندناف خصوصی در سطح دنیا پذیرفته شده نیست. در کنگره هایی که هر سال در زمینه سلول های بنیادی خون بندناف در سطح دنیا برگزار می شود هنوز حتی کشورهایی که سال ها در این زمینه به اصطلاح استخوان خرد کرده اند و بیشترین موفقیت ها را در زمینه پیوند سلول های بنیادی خون بندناف داشته اند هم تاسیس بانک های بندناف خصوصی را توصیه نمی کنند. حتی در بسیاری از کشورها مانند آلمان و فرانسه تاسیس بانک های بندناف خصوصی ممنوع است، اما در آمریکا در کنار بانک های بندناف عمومی، بانک های بندناف خصوصی هم راه اندازی شده است که جنبه تجاری دارد، اما پزشکان و متخصصانی که در این زمینه فعالیت می کنند هیچ علاقه ای به تاسیس بانک های بندناف خصوصی ندارند.

در بیش از ۳۰ کشور دنیا، بانک سلول های بنیادی بالغ راه اندازی شده است.

این کشورها با هم در ارتباط هستند و در تامین سلول برای بیماران شان همکاری می کنند. به طور کلی در ۶۰ درصد پیوندها، سلول های بنیادی مورد نیاز از این بانک ها تامین می شود. در ۳۰ درصد موارد هم سلول های بنیادی از افراد خویشاوند یا خواهر و برادر تامین می شود، در کمتر از ۱۰ درصد موارد نیز سلول های بنیادی از خون بندناف تامین می شود.

● بانک خون بندناف سرمایه ملی است

اکنون در بسیاری از کشورها بانک های خون بندناف به دو صورت خصوصی و عمومی راه اندازی شده است که به عنوان یک سرمایه ملی به آن نگاه می شود این سلول ها این قابلیت را دارد که برای درمان بیماری های صعب العلاج به کمک فرد بیمار بیاید. استفاده از سلول های بنیادی خون بندناف برای درمان بیماری های خونی بسیار موثر بوده است. در بیماری های سرطان خون بخصوص در شرایطی که بیماری در مراحل اولیه کودکی است و بیمار وزن کمتری دارد استفاده از سلول های بنیادی خون بندناف می تواند راهکار موثری برای درمان بیماری باشد. بین تعداد سلول های بنیادی مورد نیاز برای درمان و وزن ارتباط مستقیمی وجود دارد. هر چه وزن بیمار کمتر باشد درمان با سهولت بیشتری انجام شده و با محدودیت های کمتری مواجه است.

وقتی فرآیندی روی سلول انجام و سلول منجمد می شود در داخل تانک نیتروژن که دمای آن ۱۹۶ درجه سانتی گراد زیر صفر است، نگهداری می شود. اگر شرایط استانداردی برای تانک نیتروژن در آزمایشگاه مهیا باشد و نمونه ها همواره در داخل نیتروژن غوطه ور باشد هیچ مشکلی برای سلول های بنیادی منجمد شده پیش نمی آید.

شرایط نگهداری از سلول های بنیادی شرایط خاصی نیست، بلکه یک ابزار بوده و درست مثل این است که یک یخچال اختصاصی برای نگهداری از سلول های بنیادی در اختیار داشته باشید. در این شرایط براحتی می توانید از نمونه ها در شرایط استاندارد نگهداری کنید. آنچه مهم است این که باید این سلول طی فرآیند خاصی منجمد شود که این یک فناوری است.

این فرآیند باید به دقت انجام شود. آنچه مهم است افزایش شانس زنده ماندن سلول منجمد شده و پس از ذوب آن است. بنابراین نه تنها فرآیند انجماد باید به درستی انجام شود، بلکه خارج شدن سلول های بنیادی از حالت انجماد نیز باید به گونه ای باشد که شانس زنده ماندن سلول ها بالا باشد و با استانداردهای بین المللی همخوانی داشته باشد. امروزه در سطح دنیا بانک های عمومی شکل گرفته و استانداردهایی نیز تعریف شده است.

نکته مهم دیگر تعداد سلول هایی است که از خون بندناف جدا می شود. اگر تعداد سلول از عدد استانداردی در حدود چند میلیون بیشتر باشد می توان گفت این نمونه، نمونه مناسبی برای انجماد است. با گذشت زمان و مطالعاتی که انجام شده این استاندارد افزایش یافته است.

هر چه تعداد سلول ها در نمونه خون بندناف بیشتر باشد، بازدهی سلول در زمان استفاده بیشتر خواهد بود. چرا که اگر بخواهیم برای درمان فرد بالغی با وزن بالا از سلول های بنیادی استفاده کنیم باید تعداد سلول های بنیادی بیشتری به فرد تزریق شود تا به جواب مناسبی برسیم. به همین دلیل محققان دنبال روش هایی هستند که بتوانند از این طریق سلول های بنیادی را از خون بندناف براساس شرایط استاندارد و با امکان جداسازی تعداد زیادی سلول بنیادی و بدون آلودگی مجزا کنند و در مرحله بعدی این سلول ها را در شرایط مناسب و ایده آل منجمد و نگهداری کنند و در نهایت از این سلول ها در درمان فرد بیمار استفاده کنند.

استفاده از سلول های بنیادی جنینی خون بندناف هم با محدودیت هایی همراه است. با افزایش وزن بیمار تعداد سلول های بیشتری مورد نیاز است. برای مقابله با این محدودیت ها محققان در تلاش هستند از روش های جدیدی استفاده کنند که بتوانند در شرایط آزمایشگاهی تعداد سلول های بنیادی را از یک میلیون به ده میلیون افزایش دهند. با انجام تقسیم سلولی در شرایط آزمایشگاهی تعداد سلول ها افزایش می یابد.

یکی از دیگر کارهایی که در بانک های خون بندناف انجام می شود این است که از ترکیب و ادغام ذخیره سلول بنیادی در بندناف خون به عنوان راهکاری برای افزایش حجم سلول های بنیادی استفاده شود.

سلول های خون بندناف برخلاف سلول های خون معمولی که برای تزریق باید کاملا سازگار با گیرنده باشد، این قابلیت را دارد که حتی اگر چهارششم یا پنج ششم هم سازگار باشد، قابل استفاده است. این روش می تواند راهکار مناسبی برای جبران کمبود سلول های بنیادی در نمونه خون بندناف باشد، اگر کسی که خون بندناف را جدا می کند این کار را با دقت انجام ندهد تعداد سلول های بنیادی کمتری در این نمونه خون وجود خواهد داشت یا این که ممکن است جدا کردن خون از بندناف زمانی انجام شود که حجم زیادی از سلول های خونی بندناف از بین رفته باشد، اما استفاده از سلول های بنیادی خون بندناف هم با محدودیت هایی همراه است. گاهی با توجه به نوع بیماری و سن فرد بیمار حتی برای درمان یک بیماری هم نمی توان از سلول های بنیادی موجود در نمونه خون بندناف استفاده کرد، اما اگر بتوان در شرایط آزمایشگاهی تعداد سلول ها را افزایش داد می توان منبع اصلی سلول بنیادی را حفظ کرده و از تقسیم سلولی برای درمان استفاده کرد که البته چنین طرح هایی هنوز در فاز آزمایشگاهی و تحقیقاتی مطرح است و اجرایی نشده است.