ال سید فیلمی ضداسلامی و عربی

هالیوود و تولیدهای دینی از منظر خود

"ال‌سید " زمانی به بازار جهانی ارائه شد که مبارزات آزادی‌بخش در آفریقا و به ویژه در الجزایر در بالاترین حد خود قرار داشت. از سویی همین فیلم سهم‌خواهی آمریکا از آفریقا را در دورنمای خود ترسیم می‌کند.

● درباره کارگردان :

آنتونی مان (امیل آنتون باند زمان) که چون اکثر یهودیان دو اسم مجزا دارند در ۳۰ ژوئن ۱۹۰۶ در کالیفرنیا به دنیا آمده از دهه چهل تا دهه هفتاد در استودیوهای مختلف هالیوود که اغلب‌شان با سرمایه‌ها و سیاست‌ یهودیان رهبری می‌شد بیش از سی فیلم سینمایی ساخته است. او از خانواده‌ای که اهل فلسفه بودند از ۱۹۳۰ وارد تئاتر و بعد از آن کار ساختن فیلم‌هایی در ژانر حادثه‌ای- پلیسی را آغاز کرده است. بربادرفته، ربکا، اینترقسو، محبوب هیچکس، فلاماریون بزرگ، در راه خانه آواز بخوان، جعل هویت عجیب، درماندن، مأموران خزانه‌داری، رفتار سرد، او در شب گام برمی‌داشت، حکومت وحشت، حادثه مرزی، خیابان فرعی، آستانه شیطان، وینچستر ۷۳، مهمیز برهنه، خلیج رعد، داستان گلن میلر و ... از آثار او در این زمینه است. در دهه ۶۰ تصمیم می‌گیرد ژانر پرتحرک وسترن- پلیسی را به نفع ژانر حماسی کنار بگذارد و دو فیلم "ال‌سید " و "سقوط امپراطوری روم " (۱۹۶۴) را می‌سازد و در انگلستان به ساختن فیلم "قهرمانان تلمارک " می‌پردازد.

● درباره فیلم ال‌سید:

"چارلتون هستون، سوفیا لورن، راف والونه، هربرت لوم- کارگردان: آنتونی‌ مان، ۱۹۶۱ ".

هر یک از فیلم‌هایی که مان ساخته است تأمین‌کننده اهداف مختلف هالیوود بوده است که پرداختن به هر یک از آنها زمان طولانی می‌طلبد. فیلم ال‌سید (بخشیدن) در تیتراژ فیلم هشدار و تأکید خود را با نمایان ساختن "بن یوسف " فرمانده سپاه آفریقا و عامل تهدید و ارعاب اروپاییان و والینسای حکومت مرکزی اسپانیا را به چالش فرامی‌خواند. این در حالی است که نقش بن یوسف (آن هم به رغم روایت مان) دقایقی بیشتر نیست. بن یوسف در آغاز گشایش تصویر در جمع دوستداران خود حاضر شده و می‌گوید: "رهبر بزرگ ما اراده کرده ست که به رهبری دنیا برسیم. کتاب‌ها را پاره کنید قلم‌ها را بشکنید ... دانشمندان سلاح جدید اختراع کنند. آنها را (اسپانیایی‌ها) ضعیف کنید ... ما به دنیا تسلط پیدا می‌کنیم اول اسپانیا، اروپا و سپس دنیا ". آنچه در اول فیلم از مسلمانان برای تماشاچی به عنوان مظهر شومی و خطر تهدیدکننده و مهاجمان ضد تمدن تأکید می‌شود در نقطه مقابل قهرمان (ال‌سید: بخشنده) است که مسیحیت را نمایش می‌دهد که هم اهل مصامحه و مصالحه و گفت‌وگو و هم اهل مدارا و همزیستی است.

چنانچه در طول فیلم عده‌ای از مسلمانان یاران بی‌چون و چرای او هستند. جمع مسلمانان وحشیانه هستند که تنها از دل تاریکی شب یورش می‌آورند و هم در زمینه اجتماعی مبلغ اعمال ضد تمدن و چپاولگران ضداخلاق و مذهب هستند. فیلم از جایی شروع می‌شود که "رودریگوز " ال‌سید در جنگ علیه شورشیان حکومت مرکزی اسپانیا (باستیل) پیروز می‌شود. سران ارتش دستگیرشدگان را می‌خواهند به دار آویزند که رودریگوز و پدرش که او نیز مسیحی است از سرداران سابق است آنان را می‌بخشند و آزادشان می‌کنند. اهالی ساراگوزا از آن هنگام پیمان دوستی پایدار با ال‌سید (رودریگوز) می‌بندند و تا پایان فیلم که استقلال تام و تمام اسپانیا حاصل می‌شود پای‌بند می‌مانند. از فرماندهان دیگر (مارتین) که نسبت به سلحشوری رودریگوز بخل و حسد هم به لحاظ منصب نظامی و هم به لحاظ رقابت عشقی دارد کار ال‌سید را به عنوان حمایت از شورشیان دست‌آویز قرار می‌دهد تا برای همیشه او را شکست بدهد. در این هنگام جولی (شمن) دختر یکی از اشراف دربار امپراطور فردیناند (نامزد ال‌سید) در انتظار فرارسیدن لحظه عروسی است که ال‌سید از مأموریت برمی‌گردد. پیش از رسیدن سپاه ال‌سید خبر در درباره می‌پیچد و پدر شمن او را از عروسی با ال‌سید برحذر می‌دارد.

رودریگوز خائن خوانده می‌‌شود و رقیب میدان را برای نزدیکی خود به شمن و پدرش مناسب می‌یابد. به رغم توضیحات رودریگوز که چرا سران "مورها " مسلمانان را آزاد کرده است کسی قانع نمی‌شود. ال‌سید و پدر شمن که از فرماندهان عالی‌رتبه امپراتور است در جنگ تن به تن شرکت می‌کنند و پدر شمن کشته می‌شود. هنگام مرگ پدر به شمن وصیت می‌کند انتقام خون او را بگیرد. آن گاه رقیب با شمن همدست شده طرح کشتن ال سید را می‌ریزند. مارتین رقیب عشقی به شمن می‌گوید از روبرو شدن با ال‌سید می‌هراسد اما سعی می‌کند ناگهانی او را بکشد. رأی امپراتور نیز بر هم خوردن عروسی است و عمل کمک‌ ال‌سید به مورها برای او نیز قابل قبول نیست. در این هنگام تهدیدی از شهرهای تحت حاکمیت امپراتور فردیناند می‌‌رسد که شهری شورش کرده است و خواهان مبارزه قهرمانشان با قهرمان امپراتوری است. ال‌سید تقاضای فرستاده شدن به آن میدان را می‌کند. امپراتور می‌پذیرد و ال‌سید از امپراتور می‌خواهد بعد از شکست قهرمان یاغی اجازه ازدواج با شمن را داشته باشد.

بعد از شکست قهرمان شورشی او با شمن ازدواج می‌کند. جول (شمن) پذیرفتن ازدواج با قاتل پدرش را انتقام دیگر به شمار می‌آورد که عشق را از دست داده است. بعد از مرگ امپراتور فردیناند، دو برادر و خواهر بر سر ارث میراث و حکومت جنگ درمی‌گیرد. بن یوسف با استفاده از فضای مرگ فردیناند و اختلاف فرزندان به والنسیا یورش می‌آورد. در مأموریتی که به شمال آفریقا دارند مارتینی پیش از آنکه ضربه‌ای به ال‌سید بزند از طرف دوستان "مور " ال‌سید نیت‌اش فاش می‌شود و باز هم ال‌سید او را می‌بخشد. برادر کوچکتر که با همدستی برادر بزرگ و خواهر از خانواده امپراتوری به تبعید فرستاده شده است مورد حمایت ال‌سید قرار می‌گیرد. سرانجام برادر بزرگ ال‌سید را هم تبعید می‌کند. ال سید با خواست مردم و با دوستی مسلمانان آشوب‌های داخلی را سرکوب می‌کند. در این دوران زن و دو دختر دوقلویش مدام در تبعید و کوچ و حرکت هستند. در نبرد آخر، کارگزار بن یوسف کشته شده و جنگ با لشگریان خود بن یوسف ادامه می‌یابد. ال‌سید آزادی والنسیا را هدیه‌ای به پسر بزرگ‌تر امپراتور که جانشین شده است می‌فرستد. خواهر از پذیرفتن هدیه امتناع و اما فرمانداری والنسیا را می‌پذیرد.

برادر بزرگ‌تر از اینکه تا آن زمان در حق برادر کوچک خود و ال‌سید ستم‌ها روا داشته است تصمیم می‌گیرد از سلطه خود هر فتنه‌گر بگریزد و خود به دیدن ال‌سید برود. در این هنگام برادر کوچک‌تر که در تبعید بود کشته شده است. رودریگوز در نبرد آخر والنسیا و زمانی که استقلال اسپانیا کامل می‌شود از ناحیه قلب زخمی می‌شود. بیرون کشیدن تیر مستلزم چند روز استراحت است در حالی که او صبح روز بعد باید فرماندهی لشگریان را در نبرد آخر با بن‌یوسف به عهده می‌گرفت. امپراتور جدید خود را بالای سر او رسانده است. ال‌سید از شمن و امپراتور می‌خواهد جسدش را بر روی اسب تعبیه کنند تا روحیه لشگریان حفظ شده امپراتور به قدرت کامل برسد. در نبرد آخر پیروزی کامل می‌شود و رودریگوز (ال سید) از دوازه تاریخ گذشته به عالم افسانه می‌پیوندد. فرمول قهرمانان و تمرکز کانونی دوربین بر محور او چون دیگر فیلم‌های هالیودی پرورانده می‌شود. عامل دیگر استفاده از سرآمدترین هنرپیشه‌ها که با بازی روان و توانمند خود موفقیت فیلم را تضمین می‌کنند به کار رفته است. حضور چارلتون هستون و سوفیالورن در فیلم به اضافه تجربه طولانی آنتونی مان در جذب تماشاگر مؤثر بوده است و بر این عوامل انسانی که شامل هزاران نفر سیاهی لشگر و استفاده از فضاهای بیرونی متنوع در ساحل، شمال آفریقا، جنوب اسپانیا است استودیوهای مجلل را هم باید اضافه کرد. بخشیدن نیکوترین خصائل به قهرمان به اضافه توانایی هوشی و جسمی او، موازی پیش بردن عشق در دل جنگ، فداکاری برای مردم و درستکاری در داشتن قدرت همه و همه در موفقیت یک فیلم دخیل هستند. اگر موفقیت آمریکا را در پیروزی جنگ سرد به عوامل متعدد تقسیم کنند و سهم هر یک را برآورد نمایند. بی‌تردید نقش هالیوود کمتر از سیا، پنتاگون، ناتو و ... نیست.

بلکه هالیوود در کاربری نشان دادن آن مراکز و کانون‌های قدرت و زیرساخت‌ها در مجموع بیشتر نیز هست. این مهم زمانی بیشتر خود را می‌نمایاند که هالیوود بعد از دهه پنجاه توانسته نه‌تنها سینمای شوروی و اردوگاه سوسیالیستی را از عرصه رقابت خارج کند علاوه بر آن توانست با تأثیر‌گذاری بر سینمای شوروی، نسلی غرب‌گرا (پاراچانف‌ها، تارکوفسکی‌ها و ...) به وجود آورد.

از سویی این فیلم ها به ویژه "ال‌سید " زمانی به بازار جهانی ارائه شد که مبارزات آزادی‌بخش در آفریقا و به ویژه در الجزایر در بالاترین حد خود قرار داشت. از سویی همین فیلم سهم‌خواهی آمریکا از آفریقا را در دورنمای خود ترسیم می‌کند. بعد از آن حضور نظامی آمریکا به عنوان شریک فرانسه در درجه اول و انگلیس در درجه دوم واقعیت پیدا کرد و مالکیت بی‌چون و چرای فرانسه در آفریقا که به نوعی شکست "گلیسم " ژنرال دوگل در جهت استقلال از پیمان ناتو و ورشو بود به واقعیت پیوست.

ارائه چهره و شخصیت و شیوه عمل "بن یوسف " در شولایی از سیاهی، ولنگاری و هرزگی در رفتار اجتماعی سبب می‌شود مردم مسلمان رهبری آمریکایی "ال‌سید " را که مظهر پاکی، درستکاری، شجاعت و سلحشوری است بپذیرند و بر علیه رهبر خود وارد جنگ بشوند. سینمای هالیوود وقتی به سراغ تاریخ می‌رود تاریخ را برای سپردن به موزه‌ها و کتابخانه‌ها انجام نمی‌دهد بلکه با بازسازی دلخواه تاریخ، امکانات حاکمیت به حال و آینده را به نمایش می‌گذارد. چهره‌ای که فیلم ال‌سید از بن یوسف می‌دهد همان است که بعدها در قالب ژنرال "عیدید " در سومالی که علیه‌اش وارد جنگ می‌شود، چهره‌ای است بن لادن‌وار که به قول تحلیل‌گران خودشان (هانتیگنتون، فوکویاما " جنگ تمدن‌ها و یا جنگ جهانی چهارم را با او و در مقابله او آغاز می‌کنند. طبیعی است که در این میان قرائت مذهبی (مسیحیت) نوین آن چنان که هالیوود خواهانش است و در ال‌سید مجسم شده است مسیحیت به زعم او (کهنه) در چهره امپراتور فردیناند نیست بلکه مسیحیت خارج از کلیسا و در چهره ژنرال "ال‌سید " متبلور است. ال‌سیدی که ژنرال هیگ جنگ هندوچین، مایرز اشغالگر عراق، پاول و ... نمودار شده است.

آنچه تاکنون در نشریات نقد سینما که در کشورمان کم نبوده و نیستند به عنوان نقد ارائه می‌شود همه در توصیف بازی‌ها، فیلمبرداری، جلوه‌های ویژه، موسیقی متن و ... خلاصه می‌شود. منکر هنر و تجملات فوق اشرافی نوین نیستیم بلکه خواننده این حق را دارد بداند که آن همه امکانات ارائه‌گر چیست؟ آیا سینمای هالیوود به زعم نویسندگان نقد با سیاست آمریکای امپریالیست ارتباط ندارد؟ و سؤال‌های دیگر ...

نویسنده: مجتبی حبیبی