تو خط می بـینی و من پـیچش خط

پزشکان از دستخط شما چه می فهمند

توانایی اندیشیدن خودآگاهانه و گفتار، عطیه‌ای الهی بود که انسان را «انسان» کرد. شاید نزدیک به یکصدهزار سال پیش‌‌، مرکز گفتار در مغز فعال شد..

امری که همزمان با پیدایش اندیشه انتزاعی در انسان بود. به این ترتیب انسان توانست با واژه‌ها بیندیشد و این به مفهوم اندیشه‌ای دقیق و واضح بود که قابل مقایسه با اندیشیدن به وسیله تصاویر و عواطف نبود. بشر توانست از ناخودآگاهی به آگاهی برسد، توانست فکر خود را به دیگران هم انتقال دهد. انسان‌ها قادر به برنامه‌ریزی و هماهنگ‌کردن کارها با یکدیگر شدند. به وسیله زبان، آموخته‌ها و سنت‌های جامعه به نسل‌های بعد منتقل شد. این نخستین انقلاب ارتباطی بود، سپس حدود ۵ ‌هزار سال پیش دومین انقلاب ارتباطی رخ داد و آن پیدایش نگارش بود. واژه‌ها به صورت تصویر و سپس به صورت نمادها و سرانجام به شکل ترکیبی از حروف الفبا بازنمایی شدند و ابتدا روی الواح گلی و سنگ‌نوشته‌ها و سپس روی پوست و کاغذ عینیت یافتند. بشر توانست بنویسد. فرهنگ بشری به این ترتیب به صورتی دقیق‌تر ثبت و امکان حفظ و انتقال آن برای قرن‌ها امکان‌پذیر شد. جادوی نوشتن، اندیشه و احساس را به نوشتار تبدیل کرد اما هر انسان ضمن نوشتن نه‌تنها اندیشه و احساسی را بر صفحه کاغذ نقش می‌کند بلکه از طریق دستخط خویش، شخصیت، حالت عاطفی و سلامت یا بیماری جسمی و روانی‌اش را هم به نمایش می‌گذارد. هر کسی با دیدن دستخط دیگری تا حدودی می‌تواند استنباط‌هایی درباره صاحب دستخط داشته باشد. خط خوش، احساس خوبی در خواننده پدید می‌آورد. خط خوانا این احساس را به ما می‌دهد که نویسنده، مرتب و منظم و به فکر خواننده بوده است. خط ناخوانا و کج?ومعوج و به اصطلاح خرچنگ– قورباغه‌ای اگر دلالت بر کم‌سوادی نویسنده آن نکند، حداقل حاکی از بی‌سلیقگی، شتابزدگی یا بی‌نظمی اوست.

اما به جز این موارد کلی، دانشی به نام «خط‌شناسی» یا «گرافولوژی» وجود دارد که جزو علوم رفتاری طبقه‌بندی می‌شود و با در نظرگرفتن قواعد تجربی قادر به پیش‌بینی شخصیت، وضعیت روانی و حالت جسمی نویسنده است.

یکی از باارزش‌ترین مثال‌ها که در واقع جزو نشانه‌های کلاسیک بیماری پارکینسون است، حروف کوچک و ریزنگاری یا «میکروگرافیا» است. بیماری پارکینسون همراه است با مشکلات چشمگیر در زمینه‌های حرکتی، شناختی و خلقی و یکی از نشانه‌های آن عبارت است از دست‌نوشته‌های بسیار ریز یا درهم رفته که «میکروگرافیا» خوانده می‌شود. گاهی فرد به حدی ریز می‌نویسد که خودش هم قادر به خواندن دوباره آن نمی‌شود.

در «لرزش بنیادی»، دست‌نوشته لرزان و متشنج می‌شود. لرزش بنیادی یک نابسامانی دستگاه عصبی است که معمولا در دست‌ها ظاهر می‌شود و به صورت لرزش دست است مخصوصا هنگامی که فرد می‌کوشد کاری را با دست‌ها انجام دهد؛ از جمله نوشتن. این لرزش جنبه خانوادگی دارد و برخلاف پارکینسون که لرزش دست‌ها هنگام استراحت بیشتر می‌شود، در لرزش بنیادی هنگام فعالیت لرزش روی می‌دهد.

فشار بر قلم هنگام نوشتن، نشان‌دهنده سطوح انرژی است و نوشتن با فشار زیاد به نحوی که حروف پررنگ‌تر بر صفحه کاغذ نقش ببندد، نمایانگر سطح بالای انرژی. برعکس، فشار کم بر کاغذ فقدان انرژی یا خستگی را نشان می‌دهد.

وضعیت دیگری که با دستخط کند و آشفته و نابسامان در کودکان مرتبط است «دیس پراکسیا» یا کنش‌پریشی است. طبق بررسی‌ها ۵ درصد کودکان دبستانی دچار دیس‌پراکسیا یا نابسامانی رشدی در هماهنگی هستند. مبتلایان به «دیس‌لکسیا» یا خوانش پریشی نیز دستخط بد یا ناخوانایی دارند.

«دیستونیا» هم می‌تواند باعث دستخط لرزان شود. در دیستونیا ماهیچه‌ها به صورتی غیرارادی دچار انقباض می‌شود که چرخش غیرقابل مهار در سمت مبتلا را در پی دارد. اگر دست‌نوشته شما از نیمه کاغذ به بعد به علت انقباض غیرارادی عضلات دست، ناخوانا می‌شود، گرفتگی دیستونیک نویسندگان یا «writer۰۳۹;s cramp dystonia» مسوول آن است.

اما به جز آنکه دستخط افراد از ویژگی‌های انفرادی آنها حکایت دارد، اشاره به این نکته ضروری است که خط ملل گوناگون هم بازتابی از شخصیت و روحیه گروهی آنهاست. از جمله خط نستعلیق که خط برگزیده ایرانیان است، به نظر دکتر اسلامی ندوشن، ادیب ایراندوست، ویژگی‌های ایرانی را بیان می‌کند، خطی انحنایی یعنی نرم و گردان که حالتی زنده دارد و پیچ و خم‌های آن نشات گرفته از اجزای بدن آدمی است، انحناها و خم‌های حروف آن که پر از غنج و نازند، یادآور چشم و ابرو و گیسو و دهان و لب و لاله گوش می‌شوند. پیامی که از خط فارسی شنیده می‌شود، نرمی و اعتدال است و ارتباط رازگونه‌اش با اجزای بدن انسان، آن را با سرنوشت آدمی پیوند می‌دهد.

افرادی که عمدتا با شیب به طرف راست می‌نویسند، معمولا کسانی هستند که به موقعیت‌های هیجانی واکنش نشان می‌دهند.

نوشتن با حروف ریز عموما نشانگر قوی یک شخصیت جزء‌نگر، تفصیل‌گرا و فنی است.

افرادی که عمدتا با شیب به طرف چپ می‌نویسند، معمولا کسانی هستند که هیجان‌های خود را ابراز نمی‌کنند.

دستخط بد در کودکان ممکن است نشانه‌ای از «درخودماندگی» یا «اوتیسم» باشد. کودکان مبتلا به اوتیسم نه‌تنها در فهم ذهن و عواطف دیگران مشکل دارند و قادر به همدلی با دیگران نیستند، بلکه مشکلات مربوط به مهارت حرکتی دارند که بر روشی که آنان قلم را به دست می‌گیرند و می‌نویسند، تاثیر می‌گذارد. نوشتن کند نیز می‌تواند نشانه‌ای از اوتیسم باشد.

استفاده زیاد از حروف درشت و گرد می‌تواند نشان‌دهنده شخصیت دوستانه و اجتماع‌گرا باشد.

نوشته‌ای که به سمت بالای کاغذ حرکت کند (در خط فارسی به چپ و بالا) نماینده خوش‌بینی و خوش مشربی است و سرازیرشدن دست‌نوشته به سمت پایین نماینده خستگی جسمی یا روانی است، این امر در مورد امضای رو به بالا یا رو به پایین هم مصداق دارد.

فاصله بین کلمه‌ها نشانگر دیدگاه اجتماعی به دیگران و واژه‌های نزدیک به هم نماینده اجتماع‌گرایی است. فاصله زیاد بین واژه‌ها حاکی از این است که فرد در تنهایی راحت است و حتی ممکن است به دیگران بی‌اعتماد باشد.

دکتر فربد فدائی

روان‌پزشک

دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی