انیس آیات آسمانی شویم

توصیه هایی برای ترویج فرهنگ و آموزش های قرآنی در جامعه

از آنجایی که «قرآن» به عنوان معجزه جاوید پیامبر خاتم(ص) هدایتگر انسان‌ها در مسیر صلاح و موفقیت می‌باشد بایستی بخصوص در شرایط فعلی که آثار هجمه فرهنگی دشمنان به وضوح نمایان است،نسبت به تعمیم و گسترش همه جانبه این پیام الهی در جامعه همت مضاعف نمود، چرا که این امر وظیفه هر مسلمان وظیفه شناس است.

اسلام دینی است که پیامبرش می‌فرماید: «اطلبو العلم من المهد الی اللحد» که این موضوع نمایانگر ارزش، اهمیت و جایگاه آموزش و تعلیم و تعلم و زیربنای یک تربیت صحیح و منطقی است و به استناد این اصل آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت قرآنی در میان جامعه جایگاهی ارزشمند و پسندیده دارد که لزوم توجه و جدی و عمیق به آن اجتناب ناپذیر می‌نماید. لذا به همین مناسبت نگارنده به منظور توسعه و ترویج فرهنگ و آموزش‌های قرآنی با تاکید بر تشکیل جلسات غیر رسمی و مردمی(۱) آموزش قران (حتی المقدور در مساجد) و توجه و بهره‌گیری از حواشی ارزشمند آن جهت تبلیغ و انتقال مفاهیم قرآنی، راهکارهایی را به قرار زیر پیشنهاد می‌نماید؛

از آنجایی که موضوع «وحدت» در ابعاد مختلف آن کانون توجه بسیاریاز فرامین الهی است، لذا توصیه می‌شود که در برگزاری دوره‌های آموزشی بالاخص برای نوجوانان و جوانان، آن را از قالب کلاسیک و رسمی خارج کرده و آنان را به شکلی دوستانه در کنار یکدیگر در محیطی معنوی همچون مسجد قرارداد تا علاوه بر امکان ایجاد دوستی‌های سالم میان قرآن آموزان با آموزش‌های لازم آنها را به صورت یک گروه منسجم و همبسته سازماندهی کرد تا بدین وسیله بتوان از خود گروه به عنوان یک وسیله تبلیغ معارف قرآن، بهره‌برداری کرد.

در برگزاری دوره‌های آموزشی بایستی وقت شناس بود و قرآن آموزان را نیز به این مهم توجه و عادت داد که در راس ساعت مقرر جلسه را شروع و تمام کنند.

محیط برگزاری دوره‌ها بایستی پاکیزه، تمیز، خوشبو با دمای متعادل حتی الامکان با معماری یا دکور و تزئینات مناسب و مرتبطی باشد که افراد را با معارف قرآن پیوند بیشتری بدهد.

محیط برگزاری دوره‌ها بایستی به قدر کافی جاذب و جالب باشد که این امر به عواملی همچون خصوصیات معلم، ابزارهای آموزشی،‌ امکانات آموزشی، تعداد قرآن آموزان، فضا و محیط آموزی از لحاظ سکوت و پاکیزگی و زیبایی و... مشوق‌های مادی و معنوی، دعوت از قاریان و حافظان خردسال و بزرگسال و... بستگی دارد.

اثر بخشی و کارایی این گونه جلسات به آن است که به صورت مستمر و دائم باشد. یعنی تا زمانی که قرآن آموز، خود بتواند از روی مصحف بخواند، بفهمد و حتی بدان عمل نماید، ادامه داشته باشد؛ درست همانند مواد اولیه یک محصول که وارد یک کارخانه می‌شود و پس از طی فرایند تولیدی و پردازش‌های لازم بر روی آن به عنوان یک محصول خارج می‌شود.

حتی الامکان از قرآن آموزان پذیرایی هر چند مختصر به‌عمل آورده شود، چرا که این امر به شکستن فضای رسمی جلسه کمک کرده و رغبت علاقه بیشتر آنان به شرکت در جلسه (خصوصا کودکان و نوجوانان) را بر می‌انگیزد.

یکی از ارکان فرهنگ سازی، تبلیغات و اطلاع رسانی صحیح است. فلذا بایستی به اندازه کافی در خصوص فضائل تعلیم و تعلم قرآن و نحوه بهره‌مندی از جلسات آموزش قرآن از طرق مختلف همچون استفاده از پلاکارد، تراکت، جزوه، کتاب، CD، تبلیغات نفر به نفر و... با رعایت محتوا، تبلیغات و اطلاع رسانی شده باشد.

تشکیل گروه‌های ۳ یا ۴ نفره از قرآن آموزان برای اموری همچون حفظ، تفسیر، مفاهیم، ترجمه و... و برگزاری مسابقه جهت ایجاد حس رقابت سالم بین قرآن آموزان همچنین در قالب این جلسات می‌توان اقدام به برپایی محافل انس با قرآن و نیز تشکیل گروه تواشیح و موارد مشابه نمود.

استفاده از قرآن آموزان برای چاپ و انتشار نشریات قرآنی که محتوای آن با استفاده از مطالب خود آنان و نظارت معلم یا مدرس جلسه باشد و توزیع آن میان نمازگزاران یا جلسات قرآنی همجوار. (همچنین در صورت تمایل می‌توان از روزنامه دیواری استفاده کرد.)

برای ایجاد جذابیت بیشتر در طرح درس معلمان از مطالب مربوط به آواشناسی و صورت و لحن اعجازهای قرآنی و موارد مشابه استفاده شده باشد. ضمنا جلسات قرآنی بایستی حتی الامکان دارای دو بخش نظری (برای انتقال اطلاعات نظری) و عملی (خواندن از روی مصحف) باشد تا ضمن ایجاد تنوع و جذابیت بیشتر موجبات فراگیری بهتر شرکت کنندگان را فراهم کند.

در جهت ترویج فرهنگ قرآنی در میان عموم نیز علاوه بر امور فوق می‌توان از پیام‌های تحت عنوان هر هفته با یک آیه یا حدیث که مرتبط با زندگی روزمره مردم باشد در مساجد و یا نمازخانه‌‌های مدارس و ادارات استفاده نمود.

کار گرافیکی بر روی آیات قرآن و قاب گرفتن و نصب آن در محل‌های دائمی و یا بر روی برزنت‌های بزرگ و نصب در اماکنی مانند مساجد نیز می‌تواند در جلب توجه موثر باشد.

بهره‌گیری از معلمان با اخلاص و دلسوز که بدور از وسواس و مرید و مراد بازی فعالیت می‌کنند. چرا که رفتار و شئونات معلم به‌صورت مستقیم یا غیر مستقیم الگوی قرآن آموزان قرار می‌گیرد. برای این کار بایستی عناصر مخلص و عاشقی که وجود دارند، گزینش کرد و ضمنا از کار آنان به نحوه شایسته تقدیر کرد تا موجبات دلگرمی‌شان فراهم شود.

در بعضی زمان‌ها مثل شب قدر، نماز مغرب و عشاء، مناسبت‌های ملی و مذهبی که جمعیت در مساجد و اماکن مذهبی زیادتر است. بایستی ائمه جماعات، سخنرانان، مادحین و سایر خدمتگزاران به آستان مقدس قرآن و عترت در حد مقدورات خود و از طرق مقتضی، در این ایام راجع به اهمیت قرآن آموزی و احادیث وارده و تشویق فرزندان به یادگیری قرآن به مامومین توصیه کنند، چرا که در این ایام زمینه پذیرش پیام الهی در مردم بیشتر است.

ایجاد، تاسیس و یا تقویت و تجهیز کتابخانه‌ها و نوارخانه‌های محلی برای استفاده قرآن آموزان از نوارها و یا CD قرائت قرآن و آموزش آن و نیز استفاده از CD یا نوارهای سخنرانی و فیلم و کتاب برای ایجاد معرفت بیشتر نسبت به معارف دینی و قرآنی.

ارتباط و تعامل با بخش‌های قرآنی رسانه ملی تا ضمن تهیه و تولید برنامه یا اخبار از جلسات قرآنی فعال، موجبات تشویق شرکت کنندگان را فراهم آورند. ضمن آنکه می‌توان فیلم پخش شده را نیز ضبط و در اختیار قرآن آموزان قرار داد.

استفاده از فن مناظره و مباحثه در موضوعات قرآنی میان قرآن آموزان موجبات مطالعه در مفاهیم قرآنی، تمرین سخن گفتن و سخنرانی در جمع، اقناع مخاطب و... را فراهم می‌آورد.

می‌توان تابلوها و بردهای مخصوصی را برای جلسات قرآن در نظر گرفت تا قرآن آموزان مقالات، نقاشی‌ها، عکس‌ها، نظرات و... خود را به نمایش بگذارند.

از قرآن آموزانی که به لحاظ درسی و علمی به موفقیت‌هایی رسیده‌اند، تقدیر و تشویق به عمل آید. تا علاوه بر پرورش روح به تقویت استعدادهای فکری قرآن آموزان نیز کمک شود. ضمن اینکه وقتی والدین یک جوان و نوجوان با این تشویق‌ها مواجه شوند و مطمئن شوند که فرزندشان با شرکت در این جلسات و محافل، ضربه درسی نمی‌خورد، بلکه تشویق هم می‌شود، از شرکت او در جلسات قرآنی حمایت می‌کنند.

در قرآن‌های قدیمی مطالب آموزشی مربوط به تجوید و مفاهیم را در قالب نمودار، جداول یا اشکال مختلف (مثل درخت) ترسیم می‌کردند که ضمن کمک به درک مطلب، جنبه جذابیت و به خاطر سپاری را افزایش می‌داد. حتی الا‌مکان این روش‌ها در تدریس علوم قرآنی احیا شود.

برای توسعه و ترویج فرهنگ قرآنی می‌توان از برپایی نمایشگاه محلی استفاده کرد که در آن آثار و دستاوردهای قرآنی قرآن آموزان یک محله یا منطقه برای نمایش به عموم مردم به صورت مثلا ماهانه مورد توجه قرار می‌گیرد.

نکته مهم در اکثر نکات و راهکارهای فوق، دادن نقش و مسئولیت به قرآن آموزان است که ضمن احساس اهمیت در خود به نوعی فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی را نیز تجربه کنند، تا از این رهگذر بتوانند آینده فرهنگی و اجتماعی جامعه خود را نیز به روشنی رقم بزنند.

اما لوازم یا صفات اخلاقی رفتاری یک معلم یا مبلغ موفق نیز به غیر از اخلاص پیش گفته شده، خصوصیاتی همچون: آگاهی، عدالت و دوری از حب و بغض، دارای سعه صدر و استقامت، قاطعیت و شهامت، انتقاد پذیری، توکل به خدا داشتن، مردمی بودن و دارای ارتباط خوب و سازنده، خوش سابقگی، صداقت، منظم و وقت شناس بودن، متواضع و گذشت، تمیز و خوش‌بو و دارای ظاهری آراسته بودن و... می‌باشد.

شیوه‌های تبلیغی نیز با توجه به آموزه‌های قرآن کریم می‌تواند شامل موارد زیر باشد : یادآوری نعمت‌ها و رحمت‌های الهی مثل: رزق و روزی و...، تحریک عواطف، سوال از مخاطب، بیان تاریخ و سرنوشت پیشینیان،بشارت و انذار، تلقین، تشبیه و تمثیل، برهان و مناظره (مخصوص اهل علم)، استفاده از هنر یا القای غیر مستقیم مثل: اجرای نمایش و مسابقه و...، قصه گویی، تداعی معانی، برقراری تعادل میان دنیا و آخرت، شیوه قیاس میان حق و باطل، شیوه فرض مخالف (باز پس گیری نعمت‌ها، امکانات، توانایی‌ها، راحتی‌ها و...)، معرفی الگوهای خوب یا بد، تداوم و تکرار (برای افرادی که از نظر روحی دیرتر پذیرای حق می‌شوند بخصوص در امور اخلاقی)، دعوت به مشترکات (برای کاهش میزان مقاومت و عناد و فاصله) و نهایتا پرسش و پاسخ.

امید است در سایه سار الطاف حضرت حق، روزی فرا برسد تا ندای «حی علی القرآن» در جامعه اسلامی‌مان به گوش جان شنیده شده و بسیج عمومی و خودجوش تعلیم و تعلم کلام وحی و تدبر در مفاهیم وعمل به فرامین آن در سطح عموم مردم، محقق گردد.

امیر خسروی - مدرس علوم قرآنی

پی‌نوشت:

-۱ تشکیل جلسات غیر رسمی و مردمی آموزش‌های قرآنی که به صورت خودجوش بالاخص در مساجد تشکیل می‌شود به دلیل آنکه فارغ از انگیزه‌های مادی و با نیت اجر معنوی ناشی از تعلیم و تعلم کلام وحی بوده و معمولا در طی مدت مدیدی نیز استمرار داد. ضمن ایجاد علاقه و اشتیاق به شرکت و آموختن در مردم تاثیر بسیاری در فراگیری آموزه‌های مکتب قرآن و مهارت‌های تلاوت داشته و دارد.