فرمول موفقیت در تغذیه تکمیلی

توصیه ها و هشدارهای دکتر اکبر کوشانفر به مادران جوان

از وقتی دندان‌های پسرم شروع به درآمدن کرد، اعتصاب غذا کرده و حتی یک قاشق هم غذا نمی‌خورد. هر ترفندی که بلد بودم از اجبار گرفته تا تشویق و بازی به کار گرفتم ولی فایده‌ای نداشت و هر غذایی را که قبلا با اشتها می‌خورد، پس می‌زد...

با این اوضاع در ماه فقط ۲۵۰ گرم به وزنش اضافه شده بود و نگرانی من روزبه‌روز بیشتر می‌شد. اطرافیانم هرکدام تجربه‌هایشان می‌گفتند، یکی از دوستانم می‌گفت: «اگر شیر دادن به او را قطع کنی، مجبور می‌شود غذا بخورد.» این توصیه بیشتر از بقیه تکرار می?شد و ذهنم را مشغول کرد. شاید این مشکل، مشکل شما هم باشد. در «مادران و نوزادان» این هفته با دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان، استاد دانشگاه علوم?پزشکی شهید بهشتی تهران، درباره علل و راه‌حل همین مشکل گفت‌وگو کرده‌ایم.

بسیاری از کودکان چون به شیر مادر وابسته شده‌اند، بعد از ۶ ماهگی خوب غذا نمی‌خورند و گاهی به مادران توصیه می‌شود دیگر به کودک شیر ندهند تا خوب غذا بخورد. آیا این کار درست است؟

نه، بعد از ۶ ماهگی، مادر باید غذاهایی که برای رشد کودک مناسب است، برایش درست کند ولی هرگز نباید به زور و اجبار به او غذا بدهد. شکل غذای کودک خیلی اهمیت دارد چون مادر باید تمایل کودک را در نظر بگیرد و مطابق تمایل او برایش غذا را خوشمزه درست کند تا بی‌اشتهایی کاذبش برطرف شود. تنوع غذایی هم در غذای تکمیلی کودک اهمیت خاصی دارد، چون تنوع هم باعث می‌شود اشتهای کودک تحریک شود و غذا بخورد و هم در پایش رشد کودک تاثیر می‌گذارد.

اما گاهی کودکان با وجود این کارها تمایلشان را به غذا خوردن از دست می‌دهند و وزن کم می‌کنند. در این موارد چه باید کرد؟

در برخی مواقع مانند زمانی که بچه اسهال دارد یا می‌خواهد دندان دربیاورد، بی‌اشتها می‌شود و ممکن است وزنش کاهش پیدا کند. مادر باید به جای نگرانی یا اصرار به غذا خوردن در این دوره‌ها، بعد از بهبود به‌تدریج و باحوصله و صبر به کودک غذا بدهد و در ماه‌های بعد، کمبود وزن او را جبران کند، اما گاهی بچه‌ها اعتصاب غذا می‌کنند و حتی اگر به روز و اجبار به آنها غذا بدهیم، غذا را برمی‌گردانند. در چنین مواردی مادر باید صبور باشد و هر غذایی که کودک بیشتر دوست دارد برایش درست کند و برای مدتی غذاهایی که تمایلی به آنها ندارد به او ندهد. مثلا اگر سوپ دوست دارد، ۳-۲ بار در روز به او سوپ دهد و نگران نباشد و هرگز به زور و اجبار به کودک غذا ندهد، چون بی‌نتیجه خواهد بود.

اگر شیر مادر کافی نبود چطور؟ می‌توان شیر پاستوریزه را جایگزین کرد؟

اگر مادر اصول شیردهی را بداند و رعایت کند و بچه روی منحنی پایش، رشد خوبی داشته باشد، نباید تا ۲ سالگی به دلایل مختلف که اغلب هم پایه علمی ندارند، شیردهی را قطع کرد. دادن شیر پاستوریزه بعد از یک سالگی به‌عنوان وعده غذای کمکی پس از شیردهی مادر منعی ندارد. پایش رشد به تغذیه با شیر مادر و غذای کمکی بستگی دارد. اگر منحنی پایش رشد روند بالارونده نداشته باشد، یعنی یا در تغذیه کمکی یا شیر مادر مشکلی وجود دارد و پزشک باید بررسی کند. گاهی منحنی پایش رشد مقطعی کند می‌شود و بالا نمی‌رود مثلا به علت بیماری یا دندان‌ درآوردن، کودک خوب غذا یا شیر مادر را نمی‌خورد که در این موارد جای نگرانی نیست و با بهبود کودک می‌توان کمبود وزن را جبران کرد.

اصلا چرا باید غذای کمکی را به بچه زیر یک سال بدهیم؟ مگر شیرمادر به تنهایی کافی نیست؟

تغذیه شیرخواران به علت رشد سریع آنها به‌خصوص تا یک سالگی، اهمیت زیادی دارد. وزن کودک در یک سالگی معمولا باید ۳ برابر وزن تولد باشد و تا ۲ سالگی معمولا ۲ تا ۳ کیلوگرم به وزن کودک افزوده شود. در ۶ ماهگی ۷۰ درصد وزن‌گیری کودک از شیر مادر است و از ۶ ماهگی به بعد برای تامین انرژی موردنیاز روزانه شیرخوار باید از تغذیه تکمیلی کمک بگیرد.

برخی والدین تصور می‌کنند اگر کودک خودش غذا بخورد، تمایلش برای غذا خوردن بیشتر می‌شود. از چه سنی می‌توان این کار را انجام داد؟

از ۲ سالگی به بعد کودک تمایل دارد خودش غذا بخورد و والدین باید به او کمک کنند تا آزادانه غذا بخورد و آنها نیز در عین حال که به او کمک می‌کنند، کنترلش کنند. تا قبل از ۲ سالگی توصیه نمی‌کنیم بچه‌ها خودشان غذا بخورند.

بچه را هرگز نباید از شیر مادر محروم کرد

زمانی که مادر دچار سرماخوردگی است یا به هر بیماری ویروسی دچار شده، می‌تواند ماسک بزند و به شیرخوار شیر بدهد. حتی اگر آنتی‌بیوتیک بخورد نیز نباید شیردهی قطع شود، چون برخی آنتی‌بیوتیک‌ها به شیر مادر وارد نمی‌شود و مشکلی برای کودک ایجاد نمی‌کند. ما حتی در مواردی که کودک به لاکتوز شیر مادر حساسیت دارد و دچار دل‌دردهای شدید می‌شود و مدام بی‌قراری می‌کند نیز هرگز توصیه نمی‌کنیم شیردهی قطع شود بلکه به مادر توصیه می‌کنیم لبنیات نخورد. خلاصه اینکه بچه را هرگز نباید از شیر مادر محروم کرد.

مهدیه آقازمانی