انسان مظهر زیبایی

در آموزه های دینی, روح, نفخه ذات الهی بوده و خود را وابسته به او می داند و با هر موجودی که نشانی از او داشته باشد انس و آرامش می گیردو بهترین نشان, صفت جمال الهی است که ان الله جمیل

در آموزه‌های دینی، روح، نفخه ذات الهی بوده و خود را وابسته به او می‌داند و با هر موجودی که نشانی از او داشته باشد انس و آرامش می‌گیردو بهترین نشان، صفت جمال الهی است که ان الله جمیل.

در منظر معارف اسلامی علاوه بر این که جهان، تجلی زیبایی خداوند است بلکه مصادیقی بارز از زیبایی در صورت ماده و معنی معرفی شده است تا این که روح خدا و زیبا آشنا نه تنها احساس غربت نکند و راه وصول به اصل خود را فراموش نکند، بلکه در عالم کدر و خشن ماده احساس لطافت و آرامش می‌کند.

در این مقاله ضمن معرفی گونه‌هایی از مصادیق زیبایی از منظر آیات و روایات، به رابطه زیبایی مادی (محسوس) و غیرمادی(معنوی) به صورت گذرا پرداخته شده است تا هم توجه معارف اسلامی به زیبایی روشن شود تو هم الگویی برای زیباطلبان عرصه هنر باشد تا با الهام گرفتن از آنها به خلق آثار هنری با دیدی توحید بپردازند از ابتذال رهایی یابند.

الف) زیبایی‌های مادی (محسوسات)

۱) زیبایی انسانها

در فرهنگ زیباشناسی قرآن علاوه بر زیبایی روحی انساان که خلیفه الهی است، به زیبایی جسمی انسان‌ها نیز توجه شده است. در معارف قر‌آنی به زیبایی زنهای دنیوی و زنهای بهشتی (حوریان) اشاره شده است.

در فرهنگ قر‌آنی زن علاوه بر این که به عنوان یکی از جلوه‌های زیبایی خلقت و حوری بهشتی معرفی شده، به جنبه‌های احساسی و عشق‌آفرینی آنها نیز توجه شده است که در حقیقت این نظره به مکتب جمال را تأیید می‌کند که: عشق زاییده زیبایی است و این زیبایی، تشویق به زندگی مشترک و پیوستگی و ازدواج. که نهایت اشتیاق با هم بودن است. دارد که سهم زیادی از این تمایل، در نتیجه زیبایی است.

در مورد زیبایی مردها در قرآن سوره یوسف. که به عنوان احسن‌القصص توصیف شده است. قصه زنان که در مقابل مشاهده زیبایی حضرت یوسف دست خود را می‌برند، بیان شده است.

«چون زنها یوسف را دیند او را فوق‌العاده بزرگ (زیبا) داشتند و دستهای خود را بریدند (بدون توجه) و با تعجب گفتند پاک است خدا، این یوسف از بشر نیست».(۱)

در حدیثی فرمود: (ان الله خلق آدم علی صورته) (۲)خداوند آدم را به صورت خود آفرید. به هر حال انسان چه زن و چه مرد، یکی از مظاهر و مصادیق زیبایی معرفی شده‌اند.

۲) نگاه قر‌آن به زیبایی آسمان

یکی دیگر از مصادیق زیبایی در قر‌آن آسمان است که یا مناظر زیبا و پر جاذبه نیلگون و پر از ستاره خود چشم هر زیبا طلبی را مجذوب خود می‌گرداند و به هر هنرمندان درس هنرنمایی و زیبا‌آفرینی می‌دهد: «آیا به آسمان بالای سرشان ننگریسته‌اند که چگونه آن را ساختیم و با زیبایی آراستیم.»(۳)

«ما آسمان دنیا را به ستاره‌ها مزین گردانیدیم.» (۴) این آیات به نکته جالبی اشاره می‌کند و آن این که خداوند در ذات انسان غریزه زیبا‌جویی قرار داده و بهترین اثرهای هنری و زیبایی را به عنوان نسخه شبیه به اصل به وجود آورده است و آن گاه به این غریزه خفته هشدار می‌دهد که بنگرد.

۳) نگاه قر‌آن به زیبایی جانداران

در اندیشه زیبا‌شناسی قر‌آن حیوانات یکی از مظاهر زیبایی در خلقت هستند که به زیبایی آنها اشاره شده است: «برای شما در آن جانداران منظره‌ای زیبا قرار دادیم، هنگامی که شامگاهان آنها را به جایگاه‌های خود بر‌می‌گردانید و صبحگاهان به چرا می‌برید.» (۵)

علامه جعفری می‌گوید: نکته بسیار قابل توجهی که در تذکر به این زیبایی وجود دارد، این است که زیبایی در حال ۲ نوع حرکت جانداران که به طور انفرادی یا دسته جمعی از خود نشان می‌دهند، محصول کیفیت حرکت آنهاست، حرکت صبحگاهی که به مراتع و دشتهای سرسبز می‌روند و حال پویندگی در ادامه حیات خود را بروز می‌دهند و حرکتی که در شامگاه که برای استراحت و آرامش و دیدار و انس که با آشیانه‌ها و بچه‌های خود انجام می‌دهند. (۶)

۴) نگاه قر‌آن به زیبایی طبیعت

زیبایی‌های طبیعت یکی دیگر از مصادیق زیبایی در منطق زیبانگری قر‌آن است که به مناظر زیبا و دلنواز آن اشاره کرده است:

«برای شما از آسمان آبی فرستادیم و به وسیله آن باغهای ریبا و سرورانگیز و بهجت‌آور رویاندیم»، (۷) از هر جفتی نباتات و درختان بحجت‌انگیز و سرور‌انگیز زیبا می‌رویاند». (۸)

۵) نگاه قر‌آن به زیبایی رنگها

زیبا‌آفرینی رنگها یکی دیگر از نمودهای زیبایی در فرهنگ زیبا‌شناسی قر‌آن است. زیبایی رنگها چه به صورت فرد و چه به صورت ترکیب مورد توجه است:

«آیا ندیدی که خداوند از آسمان آب را فرستاد، پس بیرون آوردیم از آن میوه‌هایی با رنگهای مختلف و زیبا و از کوهها نیز جاده‌های آفریده شده، سفید و سرخ و رنگهای مختلف و گاه به رنگ کاملاً سیاه این نقاش چیره‌دست با یک قلم و یک مرکب (آب) انواع نقشها را ابداع کرده که بینندگان را مجذوب و شیفته خود می‌کند. (۹) در مورد رنگ زرد می‌فرماید: «گفتند بخواه از پروردگارت تا بیان کند رنگ آن گاو را؟ گفت آن گاوی است زرد خالص که رنگش مسرور می‌سازد بینندگان را.» (۱۰) «به رنگ شتران زرد.» (۱۱)

رنگ زرد، نشاط‌آور است و چشمگیر و رنگ سبز آرامش‌ترین رنگها و علامت زندگی، رویش، صلح و جاودانی است. در قر‌آن توجه بیشتری به رنگ سبز شده و آن را از زیبایی‌ها و رنگهای لباس بهشتیان معرفی می‌کند: «جامه‌های سبز را دیبای نازک» (۱۲) «بر اندام بهشتیان لباسهایی از حریر نازک سبز رنگ و از دیبای ضخیم»، (۱۳) از رنگ سبز به عنوان یک رنگ زیبا و دلنشین، زیاد سخن به میان آمده و حتی تکیه‌گاه‌های بهشتیان را با رنگ سبز معرفی کرده است: «بر بالشهای سبز و بساط قیمتی زیبا تکیکه می‌کنند.» (۱۴) در روایات، بر استفاده از رنگ سیاه برای رنگ کردن موها به منظور جوان و زیبا نشان دادن انسان تکیه شده است.

۶) نگاه قر‌آن به مصنوعات هنری و زیبای بشر

از منظر زیباشناسی قر‌آن، زیبایی‌های هستی چه طبیعی باشند و چه مصنوعات دست بشر، به خداوند نسبت داده شد؛ چرا که آثار زیبا بشری نشأت گرفته از روح زیبا‌طلبی است که در انسان نهاده شده است که آن هم بعد الهی است. پس تمام زیبایی‌ها و مظاهر آن مورد تأیید و تشویق قرآن است. اگر آثار هنری و زیبا در مسیر انحراف قرار گیرد، با حقیقت زیبایی ارتباط برقرار نمی‌کند، بلکه یک نوع سوء استفاده از هنر و زیبایی و به نوعی خیانت است که مورد مذمت و نهی قر‌آن است.

در قرآن می‌فرماید ما امکانات را در اختیار قرار دادیم تا شما مصنوعات زیبا را استخراج کنید:

«خداوند برای شما دریا را تسخیر کرد تا از آن گوشتی تازه بخورید و لباسها و پوشانیدنی‌های زیبا تهیه کنید.» (۱۵)

در خصوص اشکال صورتهای ساخته شده در زمان حضرت سلیمان (ع) می‌فرماید: «(اجنه) برای او (سلیمان «ع») آنچه از محراب‌ها، تمثال‌ها و کاسه‌هایی مانند حوض و دیگهای بزرگ و ثابت می‌خواست می‌ساختند». (۱۶) منظور از محاریب به گفته شده است که قصرها و مساجدی بوده که مردم در آنها عبادت می‌کردند. (۱۷)

ابن عباس می‌گوید: اجنه برای حضرت سلیمان (ع) صورتهای پیامبران و پارسایان را در مساجد تصویر کردند تا مردم به آنها نگاه کنند و به عبادت خداوند تشویق شوند. (۱۸) پس می‌توان گفت این آیه تأییدی بر آثار هنری ساخت دست بشر است که در جهت تشویق و رسیدن به جمال مطلق الهی باشد.

«شما در زمین قصرها می‌سازید.» (۱۹) «و از آن فلزاتی که در آتش برای زینت آلات یا کالا، ذوب می‌کنید.» (۲۰) در این آیات به آثار هنری زیبای بشری از قبیل قصرها و زیورآلات و نقاشی‌ها و صورتها اشاره شده است گرچه در تصویر صورتهای دارای روح باید به فتوای مراجع عظام توجه کرد، که در جای خود مورد بررسی قرار گرفته است.

پانوشت‌ها:

۱- یوسف، آیه ۳۲

۲- مرصادالعباد (رازی) ص ۶۵۰

۳- ق، آیه ۶

۴- صافات، آیه ۶

۵- نحل، آیه ۶

۶- زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام ص ۱۲۵

۷- نمل، آیه ۶۰

۸- حج، آیه ۶۲

۹- فاطر، آیه ۲۵

۱۰- بقره، آیه ۶۵

۱۱- مرسلات، آیه ۳۴

۱۲- کهف، آیه ۳۰

۱۳- دهر، آیه ۲۱

۱۴- الرحمن، آیه ۷۶

۱۵- نحل، آیه ۱۴

۱۶- سبا، آیه ۱۴

۱۷- مجمع‌البیان ج ۸ ص ۳۲۸

۱۸- همان

۱۹- اعراف، آیه ۷۴

۲۰- رعد، آیه ۱۷

نقل از: http://www.e-resaneh.com/Persian/mazhabi/ensan%۲۰mazhar%۲۰zibaee.htm