کبک آشنای ناشناخته

کبک شناخته شده ترین پرنده قابل شکار ایران است این گونه بیش از سایر پرندگان در ایران شکار شده به طوری که در بسیاری نقاط به طورکلی منقرض شده است, اما تاکنون پژوهشی از سوی سازمان محیط زیست روی این گونه صورت نگرفته است

کبک شناخته شده‌ترین پرنده قابل شکار ایران است. این گونه بیش از سایر پرندگان در ایران شکار ‌شده به طوری که در بسیاری نقاط به طورکلی منقرض شده است،‌ اما تاکنون پژوهشی از سوی سازمان محیط زیست روی این گونه صورت نگرفته است. فراهم‌کردن اطلاعات پایه برای حفاظت چنین گونه‌ای بسیار مهم است. مقاله حاضر خلاصه‌ای از نتایج پژوهشی به قلم شادی فکری در استان اصفهان است.

● ریخت‌شناسی و زیست‌شناسی کبک

کبک (Alectoris chukar) گونه‌ای از خانواده ماکیان و پرنده‌ای دانه‌خوار و گیاه‌خوار است. زمانی که بی‌حرکت و بی‌صدا روی زمین ایستاده باشد، تشخیص آن از محیط اطراف بسیار دشوار است. نر و ماده این پرنده هم‌شکلند. این گونه ۳۱ تا ۳۵ سانتی‌متر طول دارد. روتنه خاکستری نخودی است، در پهلوها نوارهای خرمایی، سیاه و سفید دارد. صورت و گلو سفید، حلقه چشمی و پاها قرمز رنگ و پروازش پرصداست.

زیستگاه این گونه، دامنه‌های مناطق کوهستانی و مناطق صخره‌ای و سنگلاخی است. کبک در منطقه وسیعی یافت می‌شود. محدوده پراکنش جهانی آن ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار کیلومتر مربع برآورد شده است. به صورت انفرادی یا گروه‌های کوچک دیده می‌شوند ولی در پاییز در دسته‌های ۵۰ تایی هم هستند. زمان تولیدمثل آنها اوایل اردیبهشت تا اواخر تیر است که بر حسب ارتفاع منطقه و عرض جغرافیایی تغییر می‌کند. آشیانه ساده و شامل یک گودال کم عمق و مواد گیاهی کم و کرک پرهای پرنده است. معمولا بین ۷ تا ۱۲ تخم می‌گذارد، گرچه گاه مشاهده شده که تا ۲۰ تخم هم می‌گذارد.

● رژیم غذایی در اصفهان

تعیین رژیم غذایی کبک با توجه به محتویات چینه‌دان کبک‌های شکار شده صورت گرفت. در این پژوهش محتوای چینه‌دان کبک‌ها با گیاهان جمع‌آوری‌شده از مناطق مورد مقایسه قرار گرفت. به طور کلی در چینه‌دان کبک‌ها ۱۱ گونه گیاهی از شش خانواده شامل این گیاهان یافت شد: پیاز‌، گون، آدمک، دافنه، شمعدانی وحشی، نجم طلایی رنگین، کلاغک، چمن پیازک‌دار، آلاله اصفهانی، آلاله و لاله.

علاوه بر این یک گونه نامعلوم دیگر از خانوادهChenopodiacea، مورچه و سنگریزه نیز یافت شد. در چینه‌دان کبک‌ها به ترتیب و گونه آلاله، دافنه و شمعدانی وحشی به ترتیب بیشترین میانگین وزنی را داشت. آلاله‌، گون و سنگریزه به ترتیب بیشترین فراوانی حضور را داشتند. بیشترین مقدار وزنی مربوط به گونه آدمک، با ۲۱/۲۷ درصد بود.

● انگل‌های خارجی

پژوهشی سال ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ میلادی روی انگل‌های خارجی به منظور شناسایی شپش‌های جونده کبک در جمهوری چک روی کبک‌های در اسارت انجام شده است. در این مطالعه ۷ گونه از ۷ جنس از این شپش‌ها شناسایی شد.

● کبک در ایالات متحده

مدارک اولین انتقال کبک از آسیا به ایالات متحده مربوط به ایالت ایلینویز سال ۱۸۹۳ میلادی است. امروز کبک‌ها در بسیاری از نقاط گریت بسین (Great Basin) ساکن شده‌اند و مردم علاقه بسیاری به آنها دارند.

در پژوهش‌های انجام شده در غرب آمریکا متوسط دوره جوجه‌کشی در این گونه ۳/۲۳ روز محاسبه شد. متوسط تعداد تخم در سال ۱۹۹۷، ۱۳ تخم و سال ۱۹۹۸، ۱۲ تخم بوده است.

در غرب آمریکا کبک‌ها در علفزارها، مناطق صخره‌ای و درختچه‌زارها آشیانه می‌سازند. نتایج پژوهش‌ها در آمریکا نشان داد گستره خانگی (Home range) نر و ماده با یکدیگر تفاوتی ندارد. گستره خانگی، محدوده‌ای است که پرنده برای رفع نیازهای روزانه خود نظیر یافتن آب و غذا هر روز در آن به جستجو می‌پردازد.

● تهدیدها و حفاظت

جمعیت جهانی این گونه دو میلیون تا ده‌میلیون قطعه و در حال حاضر جمعیت جهانی آن ثابت است. در ایران بومی و فراوان است، اما شکار غیرمجاز این گونه مهم‌ترین تهدید برای آن محسوب می‌شود و به نظر می‌رسد جمعیت آن در ایران روبه کاهش است. به دلیل چرای بی‌رویه دام‌های اهلی در بسیاری از نقاط ایران کیفیت زیستگاه این گونه بشدت کاهش یافته است.

این گونه در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در طبقه کمترین تهدید (LC) جای دارد. در حال حاضر این گونه را در مراکز صنعتی و نیمه صنعتی پرورش می‌دهند که بیشترین میزان تولید آن سال ۱۳۸۶ متعلق به استان یزد بود. این گونه از پرندگان، مورد علاقه شکارچیان و آشنا برای همه است.

علی ترک قشقایی