توانایی داخلی برای ساخت تجهیزات کشتی چقدر است

با توجه به آغاز فعالیت­های گستردة ساخت کشتی در داخل کشور, زنجیرة بسیار گسترده­ای از صنایع جانبی برای تهیة تجهیزات جانبی نیاز خواهد بود که می­تواند اشتغال­زایی و ارزش افزودة فراوانی را به همراه داشته باشد

شرکت ایزوایکو به علت برخورداری از قراردادهای متعدد ساخت شناور، فعالیت­هایی را در جهت ساماندهی سازندگان تجهیزات جانبی آغاز نموده و در همین راستا تاكنون در حدود ۷۰۰ شرکت داخلی سازندة تجهیزات كشتی را شناسایی کرده است. گروه مطالعات صنایع دریایی برای بررسی توانمندی ساخت تجهیزات كشتی در کشور، گفتگویی را با مهندس بهمنش (معاون خودکفایی و تأمین تجهیزات شرکت ایزوایکو) انجام داده است.

اهمیت ساخت تجهیزات جانبی

۷۰ درصد قیمت یک شناور را تجهیزات آن تشکیل می‌دهد که معمولاً توسط صنایع بیرون از کارخانه­های کشتی­سازی ساخته می­شوند و فقط عملیات مونتاژ آنها در کارخانه انجام می‌شود. برخی از این صنایع، مانند تولید فولاد دریایی، موتور دریایی و غیره جزو صنایع بزرگ محسوب می‌شوند و بعضی دیگر، صنایع کوچک­تری بوده که به عنوان نمونه می­توان از صنایع سازندة شیرآلات، پمپ‌ها، وسایل الکتریکی و الکترونیکی نام برد.

فعالیت­های گروه خودکفایی و تأمین تجهیزات

در راستای تحقق قانون حداکثر استفاده از توان داخلی و رسیدن به خودکفایی در زمینة تأمین تجهیزات جانبی صنایع دریایی، گروه خودکفایی و تأمین تجهیزات در شركت ایزوایکو شکل گرفته است و سه وظیفة‌ زیر را پیگیری می‌نماید:

• شناسایی تجهیزات با در نظر گرفتن جزئی­ترین مشخصات فنی و مهندسی

• شناسایی سازندگان مناسب برای تأمین تجهیزات

• مشاوره به سازندگان تجهیزات جانبی جهت آشنایی با فرآیند تولید تجهیزات كشتی

بدین منظور ۷۰۰ شرکت سازنده و تأمین­كنندة تجهیزات شناسایی شده‌اند که توانایی بالقوه­ای برای تأمین برخی از قطعات مورد نیاز شناور را دارند. در این راستا در برنامة سال ۱۳۸۲ ایزوایکو، قرار بود خرید ۴۵ بسته از تجهیزات توسط شرکتهای داخلی انجام گیرد که تا پایان بهمن­ماه ۱۳۸۲ شركت موفق به خرید ۴۰ بسته از این تجهیزات شده‌است. برای خرید این تجهیزات قبل از خرید، شناسنامة تخصصی صادر شده و کلیة کارهای مهندسی آن انجام گرفته است.

این شرکت در پروژه ساخت لندینگ‌کرافت برای خرید تجهیزات موردنیاز، شرکت­های داخلی را در اولویت قرار داده است. برای تهیة ۶۰ قلم از قطعات لندینگ‌کرافت‌ها، حدود ۲۴۰ شرکت داخلی در مناقصه شرکت کرده‌اند. طی برآوردی که شرکت ایزوایکو برای تأمین ۴۵ مورد از تجهیزات کشتی­های کانتینربر انجام داده بود، قرار بوده است از حدود ۳۱ میلیون دلار قیمت هر کشتی، در کشتی اول ۳ میلیون و هشتصد هزار دلار، درکشتی دوم ۶.۷ میلیون دلار و در سه کشتی آخر، به ترتیب ۱۰، ۱۲.۵ و ۱۵ میلیون دلار ساخت داخل داشته باشیم. برای خرید این تجهیزات، ۴۳ سازندة داخلی توسط شرکت ایزوایکو شناسایی شده است. همچنین در پروژة بارج ۱۰۰۰۰ تنی ( Launching Barge ) و بارج نفتكش ۵۰۰۰ تنی ( (Oil Tanker تأییدیه­های لازم از موسسات GL و BV دریافت شد. همچنین برای اولین بار یک لنگر ۸ تنی در کارخانه‌ای در اصفهان ساخته شده و موفق به دریافت تأییدیة موسسة BV نیز گردید. همچنین برای پمپ‌های بالاست، سوخت، خن و پمپ آتش‌نشانی برای داک دلفین تأییدیه‌های لازم از موسسه GL برای شرکتهای داخلی دریافت شد. از دیگر موارد مورد نیاز، رنگ دریایی است که در این مورد نیز، سه شرکت داخلی علاوه بر دریافت تأییدیة مؤسسات رده­بندی، مورد تأیید کشتیرانی هم قرار گرفته­اند.

آیا می‌توان از تجهیزات داخلی استفاده كرد؟

امكان تامین تجهیزات یك شناور از داخل كشور به عوامل مختلفی بستگی دارد كه برخی از آنها عبارتند از: نوع و ماموریت شناور، پیچیدگی تجهیزات، خواستة کارفرما. مثلاً در لندینگ‌کرافت‌ها به علت مسیر محدود حرکت آنها، تا حدود ۵۰ درصد از تجهیزات را می‌توان از داخل تامین کرد درحالیکه در کشتی‌های اقیانوس‌پیما به علت حرکت کشتی در آبهای بین‌المللی، استانداردها و تاییدیه‌های معتبرتری لازم است که ممکن است بعضی از تجهیزات ساخت داخل، موفق به دریافت آن نشوند.

مراحل تأمین تجهیزات از سازندگان داخلی

برای تأمین تجهیزات توسط شرکتهای داخلی باید فرآیندهای زیر، پیموده شود:

مرحلة اول تأیید كیفی اولیه ( Prequalification ) است و در واقع بررسی می‌شود که آیا سازنده، توانایی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تولید قطعه را دارد یا نه، بعد از طی این مرحله، رقابتی بودن قیمت مورد توجه است. قطعة تولید شده باید علاوه بر داشتن کیفیت مشابه با نمونة خارجی، از نظر قیمتی نیز قابل مقایسه باشد تا برای استفاده از تجهیزات ساخت داخل، در خریداران ایجاد انگیزه کند. نهایتاً، تأییدیة کارفرما مهمترین مسأله است و مارك قطعات استفاده شده در شناور و کشور سازندة آنها توسط کارفرما مشخص می­شود. این عامل یک پارامتر محدودکننده در تهیة تجهیزات است. خوشبختانه مجریان و کارفرمایان پروژه­های داخلی، نگرش مثبتی به استفاده از تجهیزات ساخت داخل دارند، به نحوی که اگر قطعه‌ای كه تعداد زیادی از آن نیاز است و امکان ساخت داخل نیز وجود نداشته باشد، قراردادها طوری تنظیم می‌شود که از قرارداد دوم یا سوم به بعد، دانش فنی آن قطعه به داخل کشور منتقل شود و تجهیزات مورد نیاز توسط شرکتهای داخلی تولید گردد.

بررسی فرآیند تولید تجهیزات

فاکتورهای مهم برای تولید تجهیزات عبارتند از:

• دانش فنی ساخت قطعات

• سخت‌افزارهای مورد نیاز

• تست و اندازه‌گیری

خوشبختانه با توجه به تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های داخل کشور توانمندی خوبی در زمینة مهندسی وجود دارد و فقط وجود یک تجربة چند ساله در واحدهای صنعتی، برطرف کنندة ضعف­های موجود خواهد بود. لذا با استفاده از این پتانسیل و صرف وقت برای بدست آوردن تجارب، امکان بدست آوردن دانش فنی ساخت بسیاری از قطعات در کشور وجود دارد. لیکن در زمینة سخت‌افزار تا حدی ضعف وجود دارد که با اتخاذ سیاست‌های مناسب و حمایتی از سوی دولت این مشکل نیز حل شدنی است.

به عنوان مثال در حدود ۱۰ الی ۱۸ درصد قیمت یک شناور را هزینة موتور آن تشکیل می‌دهد و به عنوان یكی از اقلام پر هزینه شناورها مطرح است. در كشور چندین شرکت سازندة موتور و دیزل ژنراتور وجود دارد. طبق بررسی­های انجام شده، تبدیل دیزل ژنراتورهای صنعتی به دیزل ژنراتورهای دریایی، امکان­پذیر است و امکان تولید دیزل ژنراتورهای كوچك دریایی با انجام تغییراتی بر روی آنها وجود دارد.

نحوه انجام کنترل کیفیت قطعات تولید شده

اما نکته‌ای که شاید کمرنگ‌تر از سایر موضوعات دیده شده، بحث تست قطعات است که خود نیاز به سرمایه‌گذاری عظیمی دارد. بسیاری از تجهیزات ساخته شده، باید در آزمایشگاه‌های تخصصی تست شوند و عدم وجود این مراکز در كشور، از یک­سو هزینه‌های زیادی را برای شرکت‌های سازنده به بار می‌آورد و از سوی دیگر، عدم رعایت استانداردها، موجب موفق نبودن شرکت­های ایرانی در بازاریابی محصولات خود شده است. کلیه مراحل ساخت، تولید و تست باید زیر نظر بازرسین مؤسسات رده­بندی انجام شود و عدم وجود بازرس کافی نیز یکی دیگر از معضلات است. با توجه به وجود کارخانه‌های صنایع دریایی در شهرهای نکا، بوشهر، بندرعباس، خرمشهر، بندرانزلی و بابلسر، حداقل به ۱۵۰ نفر بازرس نیاز است که باید آموزشهای لازم را دیده باشند. ولی در حال حاضر در زمینة تست تجهیزات دریایی، نه رشته‌ای در دانشگاه­ها وجود دارد که چنین افرادی را تعلیم دهد و نه ارگان خاصی جهت پیگیری این معضل وجود دارد.

چگونگی تأیید تجهیزات تولید شده

بعضی از تجهیزات فقط نیاز به تست نمونه (Test Certificate) دارند و فقط در این حد که نمونة ساخته شده بتواند کارآیی لازم را با انجام تستهای مشخص داشته باشد، کافی است. ولی برای برخی دیگر از تجهیزات که پیچیده‌تر هستند قوانین پیچیده­تری اعمال می­شود و در این موارد، بازرسین مؤسسات رده­بندی از کارخانجات موردنظر و خط تولید آنها بازدید به عمل آورده و پس از بررسی­های لازم تأییدیه صادر می­نمایند.

چرا پیش­بینی­ها برای تأمین تجهیزات کانتینربرها محقق نشد؟

به دلیل مشکلاتی که در متن قرارداد بین ایزوایکو و شرکت آلمانی MTW برای ساخت کشتی‌های کانتینربر وجود داشت، برنامه‌های ایزوایکو برای خرید تجهیزات از داخل محقق نشد. دلیل این امر آن بود که بعد از قرارداد، شرکت آلمانی حاضر نبود تأمین تجهیزات توسط شرکت ایزوایکو را قبول نماید چرا که برای طرف آلمانی زمان انجام کار مهم است و تهیة این تجهیزات در مدتی بسیار کوتاه برای ایزوایكو مقدور نبود. در نتیجه از برآورد ۳.۸ میلیون دلار برای تأمین تجهیزات در کانتینربر اول، فقط ۱.۵ میلیون دلار آن از داخل کشور تأمین شد و در مورد سایر کانتینربرها نیز پیش‌بینی می‌شود ۵۰ درصد مبالغ برآوردی، تحقق یابد. لذا به نظر می‌رسد برای رشد و شکوفایی این صنعت مهم، باید در زمان مناسب و حتی قبل از انعقاد قراردادها، با ایجاد یک زنجیرة قوی از شرکتهای سازندة تجهیزات، از تمامی قوای موجود در داخل استفاده کرد. به هر حال برای رسیدن به خودکفایی در تأمین تجهیزات توسط سازندگان داخلی، مراکز ساخت قوی، امکانات پیشرفتة آزمایشگاهی، وجود نیروی کار با تجربه و صبور، حمایتهای مالی و معنوی از سازند‌گان، برقراری ارتباطات تکنولوژیکی بین سازندگان داخلی با شرکتهای خارجی و از همه مهم­تر، وجود سیاست حمایتی دولت برای پوشش همة زنجیره صنایع جانبی لازم است.