مخاطب قرآن؛ مردم یا مردان؟

با نگاهی به ظاهر آیات قرآن شاید چنین تصور شود که مردان نسبت به زنان بیشتر مورد خطاب پیام وحیانی خداوند واقع شده اند چرا که موارد استعمال ضمایر مذکر یا جمع مذکر بیشتر از ضمایر …

با نگاهی به ظاهر آیات قرآن شاید چنین تصور شود که مردان نسبت به زنان بیشتر مورد خطاب پیام وحیانی خداوند واقع شده اند چرا که موارد استعمال ضمایر مذکر یا جمع مذکر بیشتر از ضمایر مونث است. حکیم فرزانه و مفسر گرانمایه‌ی قرآن، استاد آیت الله جوادی آملی سوال یاد شده را چنین پاسخ گفته اند:

"در فرهنگ محاوره، کلمه مردم اختصاص به مردان ندارد، گاه می‌گویند مردان، گاه ‏می‌گویند زنان، گاه می‌گویند مردم. مردم یعنی همه‎ ‎افراد جامعه، اعم از زن و مرد. اگر ‏گفتند مردان، این در مقابل زنان است و اگر گفتند زنان، این در مقابل مردان است‎.‎

در فرهنگ محاوره در غرب و شرق عالم می‌گویند مردم این چنین‌اند، مردم انقلاب ‏کردند، مبارزه کردند و… وقتی می‌گویند مردم، اختصاص به مردان ندارد. قرآن کریم هم ‏سه گونه سخن می‌گوید، گاهی که خطاب به عموم جامعه است به مذکر اشاره دارد ‏مثل «الّذینَ» و «المُؤمِنون» گاهی که تعبیر به «رجال» دارد وظیفه اختصاصی مردان را ‏ذکر می‌کند، گاهی هم تعبیر به «نساء» دارد که وظیفه اختصاصی زنها را بیان می‌کند.‏

فرهنگ محاوره، فرهنگ مردم است نه مردان و قرآن کریم هم بر اساس همین ‏فرهنگ محاوره سخن می‌گوید. گاهی ذات اقدس اله می‌فرماید مریم علیها السّلام ‏نمونه مردم خوب است، یا آسیه نمونه مردم خوب است ”وَضَرَبَ اللّهُ مثلاً للذینَ آمَنُوا ‏امْرأهَٔ فِرْعَون“(١) در مورد زن نوح و لوط هم فرمود اینها نمونه مردم بد هستند. ”ضَرَبَ اللّهُ ‏مَثلاً للّذِینَ کَفَرْوا امْرَأهَٔ نُوحٍ وامْرَأهَٔ لُوطٍ“(٢) ائمه‌(علیهم السّلام) نمونه مردم خوبندو همه ‏افراد جامعه، چه زن و چه مرد باید به آنها اقتدا کنند، فاطمه زهرا‌(سلام اللّه علیها) هم ‏این‌چنین است، نمونه مردم خوب است، نه نمونه زنان خوب. ذات اقدس اله در آیه‌ای که ‏تلاوت شد نفرمود نمونه زنان خوب زن فرعون است، نفرمود نمونه زنان خوب مریم است ‏بلکه فرمود مریم و آسیه نمونه مردم خوب هستند.‏

خلاصه انسان خوب، نمونه انسان‌های دیگر است چه مرد باشد چه زن. خداوند ‏متعال در سوره مبارکه‎ ‎نحل می‌فرماید: ”مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ اَوْ اُنْثی وهُوَ مؤمِنٌ ‏فلنحییَنّهُ حَیَوهًٔ طَیّبهًٔ“(٣) اگر کسی دارای جان و عقیده سالم بود و کارهای صالح انجام ‏داد، زن باشد یا مرد، ما به او حیات طیبه می‌دهیم. در اواخر سوره‎ ‎آل‌عمران (که ‏مستحب است انسان موقعی که برای نماز شب بر می‌خیزد آن جملات را قرائت کند) ‏آنجا آمده است ”فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبّهُمْ اَنّی لا اُضْیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنکُمْ مِنْ ذَکَرٍ اَوْ اُنثی ‏بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ“(٤)اگر کسی مؤمن باشد و عمل خیر انجام دهد چه زن و چه مرد، اجر ‏او را ضایع نمی‌کنیم. در سوره مبارکه احزاب هم مفصلاً مردان و زنان را کنار هم ذکر ‏می‌کند. ”اِنّ المُسلِمینَ والمُسِلماتِ والمؤْمِنینَ وَالمؤمِنات والقانتینَ والقانتات…“(٥) ‏بنابراین هرگز خطاب‌های قرآنی به مردان نیست، خطاب به مردم است".‏