فروغ تابناک معرفت

به بهانه شهادت دخت نبی

۱۳ جمادی الاول به روایتی سالروز شهادت دختری از نسل خاتم رسولان است که هدف از خلقت جهان هستی اوست، همو که ام ابیهاست، همو که سوره کوثر است، او که زبان در مدحش الکن و قلم در وصفش ناتوان، جهانی در برابر عظمتش مدهوش و خلق از وجودش موجود...

پدری چون محمد صلی الله علیه و آله که همه مراتب انسانیت را با کمالاتش پیموده دارد، مادری چون خدیجه که اسلام مرهون زحمات اوست ،دارد و فرزندان صالحی همچون حسن و حسین ، زینب و کلثوم که هرکدام به نحوی اسلام را زنده نگه داشتند. هرچند نمی توان حضرت زهرا را با این بحث کوتاه معرفی کرد لیکن این مطلب قطره ای از دریای فضیلت آن صدیقه شهیده است. ضمن تسلیت شهادت آن حضرت گوشه ای از خصائل و فضایل ایشان را بازگو می کنیم.....

اسم آن مخدرّه فاطمه است و برای آن بزرگوار هشت لقب ذکر کرده اند: صدیقه، راضیه، مرضیه، زهرا، بتول، عذرا، مبارکه، و طاهره. از بعضی روایات استفاده می شود که زکیّه و محدّثه از القاب آن مخدره است و کنیه او ام ابیها است.

عمر آن بزرگوار تقریباً هجده سال است. روز جمعه بیستم جمادی الثانی سال پنجم بعثت به دنیا آمد و سال یازدهم از هجرت، سوم جمادی الثانی به دست گردانندگان سقیفه بنی ساعده شهید شد.

شخصیت اسلامی از دو راه یافت می شود: از راه نسب و از راه حسب و فضایل نفسانی. شخصیت نسبی که اسلام آن را پذیرفته است تحت تأثیر عوامل مختلفی است. قانون وراثت، تغذیه از راه مشروع، تأثیر محیط، تأثیر همسر و رفیق، اولاد صالح و غیره در تشکیل چنین شخصیّتی نقش دارند. زهرا سلام الله علیها از نظر قانون وراثت، پدری چون رسول گرامی دارد که به گفته‌ سعدی همه مراتب انسانیت را به کمالاتش پیموده است. همه تاریکیها به جمالش روشن شده است و همه صفات او در انتهای خوبی است .

بلغ العلی بکماله -کشف الدّجی بجماله- حسنت جمیع خصاله-صلّوا علیه و آله

مادری چون خدیجه دارد که باید گفت اسلام مرهون زحمات آن بزرگوار است. مادری که سه سال مسلمانان محصور در شعب ابی طالب را اداره کرد و همه‌ اموال خود را در این راه خرج کرد. مادری که چندین سال در مکه با آن مصیبتهای کمرشکن ساخت، و دوش بدوش رسول اکرم، اسلام را یاری فرمود و در این راه سنگها به بدن مبارکش فرود آمد، بی حرمتیها به او وارد شد ، شماتتها در این راه دید و هرچه این اتفاقات بیشتر می شد صبر واستقامت او زیادتر می شد.

و اما از نظر قانون تأثیر غذا. مورخین نوشته اند که وقتی اراده حق تعالی به خلقت زهرا سلام الله علیها تعلق گرفت پیامبر گرامی مأمور شدکه چهل شبانه روز درکوه حرا به ریاضت دینی پردازد.

حضرت خدیجه در خانه خود از مردم گوشه گرفته و به عبادت مشغول بود و پیامبر گرامی در کوه حرا. پس از آن مدّت فرمان آمد که پیامبر به خانه باز گردد. از عالم ملکوت برای آنان غذا آوردند. سپس نور زهرا به حضرت خدیجه منتقل شد.

از نظر تأثیر محیط، زهرا علاوه بر آنکه در دامن زن فداکار، با گذشت و با استقامت، و در دامن پدری چون پیامبر گرامی پرورش یافت. محیط زندگی او محیط پر تلاطمی بود. مکه با آن مصیبتها و حوادث ناگوار، محیط پرورش او بود. در شعب ابی طالب با آن حوادثی زندگی کرد که امیر المؤمنین در نهج البلاغه آنجا را برای معاویه چنین توصیف می کند:

»شما ما را سه سال در میان آفتاب زندانی کردید بطوری که بچه های ما ا زگرسنگی و تشنگی مردند. بزرگان ما پوست گذاردند، صدای آه و ناله زنها و بچه ها بلند بود…« روشن است بچه ای در این چنین محیطی پرورش یابد مخصوصاً‌ اگر مربّیی چون پیامبر گرامی داشته باشد، استقامت او، صبر او و سعه صدر او زیاد خواهد بود.

زهرا سلام الله علیها از نظر همسر و مصاحب، و از نظر اولاد صالح نیز فوق العاه است. شوهری چون امیر المؤمنین دارد که بیش از سیصد آیه از قرآن شریف درباره‌ او نازل شده. شوهری که از نظر تاریخ قطعی است که اسلام مرهون او است. شوهر که به اقرار خود اهل تسنن، عمر بیش از هفتاد مرتبه در مواقع مختلفه گفته لولا علیّ لهلک عمر. فرزندانی چون حسن، حسین، زینب وکلثوم داردکه اگر نبودند، قطعاً اسلام نبود و به گفته امام حسین وعلی الاسلام السّلام.

زهرا از نظر فرزند ام الائمه است، سرّ مستودع است، ما در عصاره عالم خلقت، حضرت بقیّة الله عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

و اما از نظر فضایل انسانیت، چه می توان گفت در حق کسی که پیامبر گرامی (ص) کراراً در باره اش فرموده است: انّ الله اصطفیک و طهرک واصطفیک علی نساء العالمین.

همانا خداوند تو را برگزیده و پاکیزه و معصوم گردانیده و تو را بر همه زنها رجحان داده است.«

اگر برای فضیلت زهرا چیزی جز سوره کوثر نبود، زهرا بس بودکه بگوید نزد خداوند افضل و برتر از عالمیانم.

انا اعطیناک الکوثر فصلّ لربّک والنحر انّ شانئک هوالابتر

»همانا کوثر را بر تو ارزانی داشتیم، پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن، به درستی که بدخواه تو دنباله بریده است.«

● زهرا از نظر ایمان راضیه و مرضیه است

یا ایّتها النّفس المطمئنّه ارجعی الی ربک راضیّةً مرضیّة فادخلی فی عبادی وادخلی جنّتی.

»ای نفس مطمئنه ـ که به مقام شهود رسیده ای ـ بیا به سوی پروردگارت خشنود شده، و داخل در زمره بندگان من شو داخل شو در بهشت من.«

ما باید بدانیم که القاب چهارده معصوم، کنیه های آنان و اسماء آنان بی سبب نیست. همه آنها سرّ دارد. معنی ندارد زهرا صدیقه، زکیه، طاهره، محدثه و … نباشد و به این گونه لقبها متصف شود. اگر جبرییل نیاید با او محادثه نکند و به او محدّثه بگویند دروغ است تعالی الله عمّا یقول غیر العارفین فی حقّهم. ومعنی ندارد کسی که محدّثه باشد و ایمانش به مرتبه شهودنرسیده باشد

● زهرا ازنظرعلم دارای مصحف است

از نظر روایات، کتابهایی نزد ائمه طاهرین است که از جمله آن کتابها مصحف فاطمه(ع) است.

ائمه به این کتاب افتخار می کرده اند و می گفتند: علم ما کان ما یکون و ما هو کائن در آن است؛ و به خطّ امیر المؤمنین و املای حضرت زهرا سلام الله علیهما است.

● زهرا از نظر زهد

شبی که زهرا به خانه امیر المؤمنین می رفت، امیر المؤمنین فرش خانه اش را از شن تهیه کرد و رسول اکرم جهازیه ای برای زهرا(ع) تهیه فرمود که همه آن جهازیه شصت و سه درهم می شد.

جهازیه عبارت بود از: عبا ، مقنعه ، پیراهن ، حصیر، پرده، لحاف ، دستک ، بالش ، آفتابه ، آب خوری ، کوزه ، کاسه ، آسیای دستی ، مشک ، حوله و پوست گوسفند. پیامبر گرامی چون جهازیه را دید از چشمان مبارکش اشک جاری شد و فرمود:«خدایا این جهازیه را که غالب آن از گل است مبارک کن.»

زهرا به خانه شوهر می رود و در وسط راه پیراهنی را که از جمله جهازیه‌ او است به فقیر می دهد با همان پیراهن کهنه ای که داشت به خانه‌ امیر المؤمنین رهسپار می شود.

شب عروسی پایان گرفت و صبح، پیامبر گرامی برای دیدن زهرا آمد و هدیه آورد. هدیه پیامبر گرامی این بود:

علی فاطمة خدمة مادون الباب و علی خدمة ما خلفه.

کارهای داخل خانه برا ی فاطمه است و کارهای خارج از خانه برای علی»

زهرا از این هدیه، از این تقسیم کار به قدری خوشنود شد که فرمود:

ما یعلم الاّ الله ما داخلنی من السّرور.

جز خداوند کسی نمی داند که از این تقسیم کار چقدر خوشنودم.

● عبادت زهرا

در روایات آمده است که زهرا به قدری روی پا ایستاد و عبادت کرد که پاهای او متورم شد. امام حسن علیه السلام می گوید، مادرم از اول شب تا صبح عبادت می کرد و هر گاه از نماز فازغ می شد به دیگران دعا می کرد. از او پرسیدم که چرا به ما دعا نکردید؟ فرمود: عزیز من اول دیگران، سپس ما ـ الجارثمّ الدّار.

تسبیح حضرت زهرا بسیار با فضیلت است. امام صادق فرموده: «تسبیح جده ام زهرا نزد من از هزار رکعت نماز بهتر است.» می گویند: زهرا برای کمک، خادمه ای لازم داشت و گرفتن خادم و خادمه در آن زمان رایج و بلکه لازم بود چون زهرا(ع) بر رسول الله وارد شد قبل از آنکه در این مورد چیزی بگوید، پیامبر فرمود: زهرا جان می خواهی چیزی به تو یاد دهم که بهتر از دنیا و آنچه در آن است باشد؟ و تسبیح مشهور را به او یاد داد.

زهرا سلام الله علیها با خوشحالی تمام به خانه بازگشت و به امیرالمؤمنین عرض کرد با دعایی که از پدرم صلوات الله علیه گرفته ام خیر دنیا نصیب من شده است.

● سخاوت و ایثار زهرا

مفسرین شیعه و سنی اتفاق دارند که روزی زهرا(ع) با اطرافیانش روزه بودند در هنگام افطار فقیری رسید و ازآنها چیزی خواست. زهرا و پدرش و شوهرش و بچه هایش و خادمه اش افطار خود را به آن گدا دادند. زهرا برای افطار روز بعد نانی تهیه کرد یتیمی آمد زهرا نان را به یتیم داد. در مرتبه سوم نانی تهیه نمود، اسیری آمد و افطار خود را به او داد و بالاخره هر سه شب را بدون افطار صبح کرد و آیه شریفه نازل شد: و یطعمون الطّعام علی حبّه مسکینا و یتیما و اسیرا. انّما نطّعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء ولا شکورا!

«و اطعام کردند طعامی را که دوست داشتند به مسکین و یتیم و اسیر. جز این نیست که این کار را فقط برای خدا می کنیم و از شما جز او سپاسی نمی خواهیم.»

● تفسیر کنیه و اسم فاطمه

برای القاب زهرا، تفسیرها، تأویلها و گفتگوها چندان است که در این نوشته مجال بازگو کردن همه آن نیست فقط به طور فشرده به تفسیر کنیه و اسم ایشان اشاره می کنیم.

زهرا را ام ابیها گفته اند و این کنیه که افتخاری برای آن حضرت است، پیامبر گرامی به ایشان داده است. ام ابیها به معنای، »مادر پدرش« یعنی زهرا مادر پدر خویش است . این کنیه معانی مختلفی دارد اما بهترین معنی همان است که پیامبر(ص) به این کنیه داد یعنی زهرا علّت غایی جهان هستی است. روایاتی نیز نقل شده است که زهرا علت غایی جهان هستی است و اگر کسی ادعا کند که واسطة فیض عالم هستی نیز هست ادعای او بدون دلیل و به گزاف نیست.

و اما فاطمه، فاطمه را فاطمه گفته اند و این تسمیه اسراری دارد و همة‌ آن اسرار از روایات بهره‌مند است.

▪ سمیّت فاطمة‌ فاطمة لانّها فطمت الشّر.

فاطمه فاطمه نامیده شده است چرا که از شر بریده و جدا است.

این جمله اشاره به عصمت زهرا سلام الله علیها است زیرا مسلّماً او معصومه است، و آیه »انّما یرید الله لیذهب عنکم الرّجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیرا«. درباره‌ اوست.

▪ سمیّت فاطمة لانّها فطمت من الطّمث.

فاطمه را فاطمه گفتند زیرا بریده است از خونی که زنها می بینند.این تفسیر اشاره به طهارت ظاهری زهرا(ع) است. زیرا از نظر روایات، چنانچه زهرا مطهّره بود از نظر معنی، طاهره بود از خون حیض، نفاس و استحاضه.

▪ سمیّت فاطمة فاطمة لانّها فطمت عن الخلق.

فاطمه را فاطمه گفتند برای اینکه بریده شده بود از خلق.

این تفسیر اشاره به مقام فنا و لقای زهرای مرضیه است کسی که در دل او هیچ کسی جز خدا نبود دل او فقط مشغول به خدا است.

▪ سمیّت فاطمة‌ فاطمة لانّ الخلق فطموا عن کنه معرفتها.

فاطمه فاطمه نام گرفت زیرا مردم از معرفت او بریده شده اند و قدرت بر شناخت حقیقت او ندارند. و این تفسیر اشاره به همان مقامی دارد که به واسطه آن مقام، ام ابیها نامیده شده است.

▪ سمیّت فاطمة فاطمة لانّها فطمت شیعتها عن النّار.

فاطمه را فاطمه گفتند چون شیعیان خود را ازآتش می رهاند و نجات می دهد این تفسیر اشاره به شفاعت او است.

▪ سمیّت فاطمة فاطمة‌ لانّ اعدائها فطموا عن حبّها.

فاطمه را فاطمه گفتند چون دشمنان او بریده می شوند از محبت او. و روشن است کسی که محبت اهل بیت را ندارد به رو در آتش انداخته می شود.

در حق فاطمه چه می توان گفت که پیامبر گرامی چون بر زهرا وارد می شد یا زهرا بر او وارد می شد، چهره زهرا، سینه زهرا، دست زهرا را می بوسید، او را استقبال می کرد و به جای خود می نشانید و می فرمود: من بوی بهشت را از سینه زهرا استشمام می کنم. ولی همین زهرا به قدری برای دیگران متواضع است که وقتی امیرالمؤمنین از او اجازه می خواهد که کسانی بر خانه زهرا وارد شوند، زهرا با آنکه از این ملاقات سخت بیزار است، امّا چون علی می خواهد، آن بانوی متواضع در مقابل شوهر می گوید: خانه، خانه تو و من هم کنیز تو هستم.

زنی می آید و از زهرا مساله ای سوال می کند اما چون بیماری فراموشی دارد، ده بار بر می گردد و مساله را سوال می کند. مرتبه دهم از زهرا عذر خواهی می کند و زهرا در جواب می فرمایند : »در هر بار، پروردگار عالم به من پاداشهای زیادی عنایت می کند، پس تکرار سوال تو عذر ندارد.«

زهرا سلام الله علیها وقتی پدر بزرگوارش فضه خادمه را به او داد به دستور پدر کارهای خانه را قمست کرد: یک روز زهرا کارها را انجام می داد و روز دیگر نوبت فضّه بود.

نباید فراموش شود و بانوان باید بدانند که زهرا و همه اهل بیت، سر مشق زندگی ما هستند، همه باید از پیامبر گرامی و خاندان او سرمشق بگیرند. قرآن چنین دستور می دهد.

لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة‌ لمن کان یرجوالله والیوم الآخر…

به تحقیق که رسول خدا سرمشق است برای کسانی که امید به خدا و روز جزا دارند.

ما اگر سعادت دو جهان را بخواهیم باید پیرو رسول اکرم و اهل بیت گرامی او باشیم. بانوان اسلامی وقتی به سعادت می رسند که درعفّت، ایثار، فداکاری، مردم داری، شوهر داری، خانه داری و تربیت اولاد، پیرو زهرا سلام الله علیها باشند.

صاحب وسایل الشیعه در جلد دوم وسایل، قضیه ای از زهرا نقل می کند که همه مخصوصاً بانوان اسلام باید به آن توجه داشته باشند.

مضمون همه روایات چنین است: فضه ‌خادمه در روزهای آخر عمر زهرا او را مهموم و مغموم یافت علّت را پرسید: زهرا گفت: »چون جنازه مرا بلند می کنند حجم بدن من نمایان است و نامحرم حجم بدن مرا می بیند.« فضه می گوید شکل عماری را برای زهرا رسم کردم و گفتم در عجم رسم است افراد با شخصیت را در عماری بگذارند. همه می دانیم که وصیّت مؤکّد کرد که امیرالمؤمنین او را شب غسل دهد و کفن و دفن کند و کسی را هم خبر نکند.