سینماگر ذهنی و سینماگر تجربی

نقد سینما امروزه یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین مسائل در حوزه سینما چه در ایران و چه در جهان به حساب می‌آید. کارگردان خوب کیست؟ فیلم خوب کدام است؟ و بسیاری از سؤالات دیگری که …

نقد سینما امروزه یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین مسائل در حوزه سینما چه در ایران و چه در جهان به حساب می‌آید. کارگردان خوب کیست؟ فیلم خوب کدام است؟ و بسیاری از سؤالات دیگری که می‌توان مطرح کرد. اگر کسی بخواهد با بحث معمول نقد چیست؟ و نقد خوب کدام است؟ به ادامه این مبحث بپردازد به بیراهه رفته است. اتفاقی که خیلی وقت‌ها در بسیاری مواقع مطرح شده اما سودی نداشته است.

اینکه نقد چیست و نقد خوب کدام است مسئله حائز اهمیتی است اما بحث درمورد هنر سینماست و منتقدین از لحاظ نحوه نگرش به سینما یکسان و هم فکر نیستند تفاوتی که در بسیاری از هنرها مشاهده می‌شود. عده‌ای از منتقدین برای نقد یک فیلم و بررسی کارهای یک کارگردان به دنبال این مسئله هستند تا فیلم آن کارگردان را در یکی از دسته‌بندی‌های انتزاعی و ذهنی که ساخته‌اند قرار دهند؛ به عنوان مثال می‌گویند: «آن فیلم از فلان کارگردان در تقسیم‌بندی موج نو فرانسه قرار می‌گیرد یا دنباله‌رو اندیشه‌های فلان کارگردان سینماست که به عنوان مؤلف شناخته شده است.

همه این مباحث در سینما وجود دارد و این نشان از آن دارد که منتقدین سینما به دنبال نوعی دسته بندی و تقسیم‌بندی آرا و اندیشه‌های مؤلفین و فیلمسازان هستند و ترجیح می‌دهند آنها را به نوعی دنباله‌رو بدانند؛ حالا اگر احتمالاً آن فیلمساز مؤلف هم باشد تا مدت‌ها طول می‌کشد که او را از آفت دنباله‌روی از کارگردانان و فیلمسازان گذشته رها کرد.

به عبارت دیگر یافتن سرچشمه فکری فیلم برای منتقدین از دغدغه‌های مهم محسوب می‌شود البته این مسئله در ایران بیشتر مشاهده می‌شود و منتقدین فیلم‌ها را به جریان‌های هنری و فکری نسبت می‌دهند. علاقه منتقدان سینما به جریان‌ها‌ی هنری و فکری مسئله‌ای تمام نشدنی، غیرعلمی و غیرآکادمیک است. نمی‌توان این مسئله را انکار کرد اما به نظر می‌رسد بیش از اندازه پررنگ شده و مورد توجه قرار می‌گیرد. بحث از مسائل علمی و آکادمیک بودن ما را به این حیطه وارد می‌کند که منتقدان چه اندازه به مسائل علمی و آکادمیک سینما اهمیت می‌دهند. معمولاً از نگاه کلی منتقدین کسانی که در یک حوزه فعالیت دارند بالاخص کسانی که فعالیت هنری دغدغه آنهاست باید تحصیلات دانشگاهی و علمی داشته باشند.

در اینجا منتقدین سینما دو نگاه مختلف به قضیه دارند. دسته اول کسانی هستند که آشنایی با دنیای سینما و هنر تصویر را با کمک کتاب و دانشگاه و استاد قابل دستیابی می‌دانند و براین عقیده هستند که تنها کتاب و تحصیلات آکادمیک می‌تواند یک هنرجو را آماده ورود به هنر کند اما دسته دوم بر این باورند که تنها راه ساختن یک فیلم خوب ورود به دنیای فیلم و تجربه است و تنها با دیدن فیلم و نقد و بررسی آن می‌توان یک فیلم خوب ساخت.

هر چند در گروه اول هم این مباحث مثل دیدن فیلم در دانشگاه و نقد و بررسی بر روی آثار جزو دروس دانشگاهی محسوب می شود و اساتید آن را در متدهایشان قرار می‌دهند اما مسئله مورد نظر گروه دوم تجربیات شخصی و تأکید بر بعد تجربی بودن است که تا حدود زیادی درست به نظر می‌رسد. اما نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد این است که تنها به صرف خواندن دروس دانشگاهی سینما نمی‌توان فرد را یک فیلمساز خوب دانست و درواقع تجربه کردن، خود فیلمساز و ورود به دنیای تصویر امری اجتناب‌ناپذیر است.