تخت جمشید رو به نابودی می رود

نگاهی به حال و روز امروز تخت جمشید

تصاویر منتشر شده از تخت ‌جمشید بیان می‌کند که دیواره‌های بازسازی شده گلی در محوطه تخت‌ جمشید دچار ترک‌خوردگی شده و وضعیت دیواره‌های موزه ایجادشده در این محوطه باستانی نیز چندان مناسب نیست. در تصاویر انتشاریافته هم‌چنین نشان داده شده که بخشی از دیواره سنگی در قسمت پلکان تخت جمشید مزین به گل‌های لوتوس و گل‌های انار، دچار ترک‌خوردگی شده است. در این میان قسمت‌های مربوط به ستون‌ها در بخش بازسازی‌شده نیز وضعیت خوبی ندارند. ترک سنگ‌ها، یکی از عظیم‌ترین بناهای سنگی جهان را در معرض خطر ریزش قرار داده است.

نفوذ آب باران در بخش‌های گوناگون تخت جمشید و ایجاد نم شدید در بنا موجب شده است که هر ساله، سنگ‌های ۲۵۰۰ ساله این بنای ملی و تاریخی متلاشی شوند. عدم اجرای راهکارهای مناسب برای هدایت آب باران در تخت جمشید باعث شده است که هر ساله با شروع بارندگی‌ها، محوطه‌های گوناگون این بنا به استخرهای بزرگی تبدیل که در نهایت منجر به متلاشی‌شدن سنگ‌ها و نابودی کلی تخت جمشید شود.

ته ستون‌ها در کاخ سد ‌ستون متلاشی شده است. دیوارهای خشتی مجموعه تخت جمشید هم که در کنار آثار سنگی قرار دارند، باعث نفوذ سریع‌تر رطوبت از پایین به این آثار می‌شوند و اضمحلال سنگ‌ها را سریع‌تر و تکمیل‌تر می‌کنند. در بنای خزانه و قسمت جنوب شرقی کاخ بنایی که به اشتباه آن‌را حرمسرا می‌خوانند. هیچ‌ گونه راه خروج آب وجود ندارد، چه در سطح و چه در پی بنا هم‌چون استخر بزرگی است چنان ‌که در طول سال شاهد متلاشی‌شدن این آثار سنگی هستیم. آثار شوره‌زدگی بر اثر نمکی که از سنگ خارج‌شده و مربوط به نم بیش از اندازه است.

هر سال تعداد زیادی از این آثار متلاشی می‌شود و از زمان خاکبرداری این بناها تاکنون هیچ‌گونه راهکاری برای خارج‌کردن به موقع این آب‌ها انجام نگرفته، مساله مهم رطوبت است؛ رطوبتی که با خود آلاینده‌های شیمیایی مختلفی دارد، رطوبتی که آمدنش سفیر اضمحلال فساد تدریجی و متلاشی‌شدن سنگ‌های به جا مانده از تمدن بزرگ ایران است.

راه‌حل‌هایی جهت حفاظت از بناها در مقابل رطوبت در تخت جشمید اجراشده مانند سایبان فلزی بر روی پلکان شرقی کاخ آپادانا و پلکان شمالی کاخ شورا، ایجاد کانال هواکش پشت پلکان شرقی کاخ آپادانا، ایجاد سایبان فلزی بر روی نقش برجسته بار عام در بنای خزانه و ایجاد کانال هوا در پشت این اثر، لایروبی آبروهای اصلی صفه تخت جمشید در سال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۴ که قرار بود باز شود و البته هنوز راه اصلی خروجی این آبروها باز نشده و معلوم است که این کار انجام نخواهد گردید.

این امر باعث شده که کارشناسان بر این نکته تاکید کنند که به رغم اینکه تا به حال کنشی برای نم‌زدایی و جلوگیری از نابودی بنا انجام نپذیرفته است، اکنون خطر بزرگی بر اثر رخنه نم در تختگاه تخت جمشید، این بنای با ارزش را تهدید می‌کند که به مرور زمان و با گذشت سال‌های متمادی و رخنه نم بیشتر در سنگ‌ها و پی بناهای موجود روند نابودی سریع‌تر می‌شود.

بارش باران در منطقه تخت جمشید زیاد است و آب در سطح حیاط‌‌‌ها، داخل کاخ‌ها و در خیابان‌ها و جای جای این صفه که حدود ۱۲۵ هزار متر مربع است جمع می‌شود. آب باران در مناطق پست جمع می‌شود و به دلیل اینکه پی بناها در اکثر نقاط صفه از خاک و شن و سنگ‌های دوریز پرشده به راحتی آب در آن‌ها نفوذ می‌کند و به آب انبارهای زیرزمینی تبدیل می‌شود.

این آب انبارها در تمام طول سال به خاطر اینکه راه خروجی ندارند، ماندگار هستند و از راه‌های مختلفی در سنگ‌های دیواره‌ها و بناهای موجود نفوذ می‌کنند و معمولا اثرات رطوبت در تمام صفه در فصل‌های مختلف حتی تابستان قابل مشاهده است. آب گردآمده از باران که از قسمت شمال شرقی صفه از کوه رحمت به پایین سرازیر می‌شود نیز به آب انبارهای زیرزمینی اضافه می‌شود، مقدار کمی از این آب‌ها بخار و مقداری نیز از طریق کانال‌های آب‌روهای زیرزمینی به تازگی به بیرون صفه هدایت می‌شوند، اما قسمت اعظمی از آب‌ها در پی بناها نفوذ کرده و در تمام طول سال اثرات مستقیمی بر سنگ‌های ۲۵۰۰ ساله تخت جمشید می‌گذارند.

آب‌روهای اصلی صفه در تمام طول سال رطوبت خاصی دارند و چنان بخار آب در آن‌ها وجود دارد که نفس را تنگ می‌کند به طوری‌که دیوارهای این آب‌روها همیشه خیس هستند و فقط قسمت‌هایی از این آبروها که در سطح بالاتری از صفه قرار می‌گیرند، رطوبت کمتری در آن‌ها وجود دارد. شن و سنگ‌ریزه‌هایی که در محوطه صفه تخت جمشید ریخته شده تا از گل‌آلودشدن آثار جلوگیری کند و عبور و مرور بازدیدکنندگان در فصل زمستان راحت‌تر باشد یکی از عامل‌های مهم جمع شدن آب و نفوذ در پی‌صفه به شمار می‌روند و اگر انشعاب‌های کوچکی از آب‌روها هم در سطح صفه تخت جمشید ساخته شود تا آب باران را جمع آوری کند، اگر درپوش‌های مناسبی نداشته باشد به وسیله این شن‌ها پر می‌شوند و راه جریان آب را می‌گیرند.

در پی بررسی‌های مکرر بر روی صفه تخت جمشید راه‌کارهایی که جهت جلوگیری و کم‌کردن اثرات رطوبت در آثار تاریخی مذکور می‌توان به کار گرفت در چند بخش می‌توان مورد توجه قرار داد که شامل ایجاد انشعاب‌های کوچک آبروهای سطحی در محوطه‌هایی که پست‌تر هستند به صورتی که آب جمع‌آوری‌شده را به کانال‌های اصلی آبروهای زیرزمینی هدایت کنند، شیب‌بندی محوطه‌های بناها به صورتی که آب به داخل انشعاب‌های فرعی آب‌روها جمع شود، باز کردن و لایروبی راه اصلی خروجی آب‌روهای زیرزمینی تخت جمشید به خارج از صفه، ایجاد راه آب مناسب جهت خروج آب‌های جمع‌شده در بنای خزانه و کاخ دروازه ملل و قسمت جنوبی شرقی بنای حرمسرا و دیگر قسمت‌های آبگیر صفه که تا به حال هیچ‌گونه اقدامی برای خروج آب‌های این قسمت‌ها نشده، جداسازی و ایجاد درزهایی بین دیوارهای خشتی و سنگی ‌بناها به طریقی که هیچ‌گونه ارتباطی با یکدیگر نداشته باشند و… البته این روش‌ها دشوار ولی ثمربخش است.

نویسنده : امیرکاملیا