بزاق و بیماری‌های آن

بزاق، برای مرطوب نگهداشتن داخل دهان و شروع هضم غذا ضروری است و مانع پوسیدگی دندان‌ها می‌شود.
۳غده بزاقی اصلی در هر طرف (جمعا ۶ غده بزاقی اصلی) به علاوه تعداد بسیار زیادی غده بزاقی …

بزاق، برای مرطوب نگهداشتن داخل دهان و شروع هضم غذا ضروری است و مانع پوسیدگی دندان‌ها می‌شود.

۳غده بزاقی اصلی در هر طرف (جمعا ۶ غده بزاقی اصلی) به علاوه تعداد بسیار زیادی غده بزاقی فرعی که در سراسر دهان ، لب و حلق ما قرار دارند، مسوول تولید و ترشح بزاق به داخل دهان ما هستند. غدد بزاقی اصلی به نام‌های بناگوشی، تحت فکی و زیر زبانی هستند. در داخل هر کدام از این غدد مجاری باریکی قرار دارد. بزاقی که غده ترشح می‌کند وارد این مجاری می‌شود.

تعدادی از این مجاری به یکدیگر متصل شده و مجاری بزرگی را تشکیل می‌دهند و در نهایت این مجاری بزرگ‌تر نیز به یکدیگر متصل شده و مجرایی را تشکیل می‌دهند که دهانه این مجرا به دهان باز می‌شود، لذا بزاق تولیدشده در نهایت به داخل دهان تخلیه می‌شود. محل وارد شدن مجرای غده بناگوشی به دهان در مجاورت دندان‌های پنجم و ششم فک بالاست. اگر ‌جلوی آیینه زبان خود را بالا ببرید در قسمت جلویی زیرزبان در هر طرف محل ورود مجرای غده تحت‌فکی را می‌توانید ملاحظه کنید. غده زیر زبانی نیز از طریق چند مجرای کوچک زیر زبان به دهان راه دارد. گاهی ممکن است مجاری غدد بزاقی اصلی به‌طور غیرطبیعی در قسمت‌هایی از مسیرشان دچار تنگی باشند. در چنین حالتی با وجود این‌که سنگی در کار نیست امــا باز هم تنگی مجاری بزاقی باعث کم شدن سرعت جریان بزاق و تجمع بزاق در غدد و افزایش احتمال عفونت غده بزاقی می‌شود.

عفونت

اوریون، شایع‌ترین عفونت غدد بزاقی در کودکان است که غدد بناگوشی را درگیر می‌کند.

با وجود این‌که اوریون بیشتر در کودکانی که واکسینه نشده‌اند دیده می‌شود ممکن است بزرگسالان را نیز گرفتار کند. با این وجود اگر ناحیه بناگوشی فرد بالغی فقط در یک طرف متورم شود ابتدا باید عوامل انسدادی و تومورهای غده‌بزاقی را در نظر آورد. عفونت به‌دلیل انسداد مجرای بزاقی یا کاهش سرعت سیر جریان بزاق نیز روی می‌دهد؛ چراکه دهان حاوی باکتری‌های فراوانی است که می‌توانند در چنین موقعیتی باعث عفونت شوند. گاهی به‌دلیل عفونت غدد لنفاوی نزدیک به غده‌ بزاقی اصلی، این غده‌های بزاقی دچار عفونت ثانویه می‌شوند. غدد لنفاوی در سراسر گردن و ازجمله در مجاورت و نزدیکی غدد بزاقی و حتی در لابه‌لای آنها واقع شده‌اند. در حالت معمول غدد لنفاوی بسیار کوچک هستند به‌طوری که قابل لمس نیستند اما به‌دنبال عفونت‌های ویروسی یا عفونت‌های باکتریایی موضعی، غدد لنفاوی، بزرگ و دردناک می‌شوند. وظیفه غدد لنفاوی محدود کردن عفونت در همان ناحیه و جلوگیری از گسترش آن است. با توجه به مجاورت و نزدیکی بعضی از غدد لنفاوی گردن با غدد بزاقی، تورم یا عفونت این غدد لنفاوی ممکن است منجر به تورم یا عفونت غدد بزاقی نیز بشود. گره‌های لنفاوی در اثر تومورها نیز ممکن است بزرگ شوند.

تومورها

تومورهای اولیه خوش‌خیم ‌ یا بدخیم غدد‌بزاقی معمولاً به‌صورت بزرگ شدن غده لنفاوی خود را نشان می‌دهند. تومورها فقط باعث تورم یک غده بزاقی می‌شوند و به ندرت ممکن است که همزمان بیش از یک غده بزاقی به‌دلیل وجود تومور دچار تورم شود.تومورهای بدخیم غدد بزاقی اصلی ممکن است به سرعت رشد کرده، دردناک باشند و باعث از بین رفتن حرکت قسمتی از عضلات همان طرف صورت شوند که در این صورت باید سریعا مورد بررسی قرار گیرند.

دکتر محمدحسن عامری

متخصص گوش، حلق و بینی