نشانه ای از بلبشو و نابجایی سینما و فوتبال و

نکاتی در باب فیلم سازی فوتبالی نیکی کریمی

قضیه از چه قرار است؟ ظاهرا مسئله عادی و ساده ای است. یک کارگردان سینما تصمیم گرفته با حمایت فدراسیون فوتبال یک مجموعه فوتبالی بسازد. اما وقتی عناوین کنار می رود و مصادیق رخ می نماید قضیه شکل دیگری به خود می گیرد. حالا این طور طرح مسئله می کنیم که: «نیکی کریمی» در مقام «کارگردان» برای «فدراسیون فوتبال» بناست «فیلم فوتبالی» بسازد!

دقیقا! شاید خبرهای روزهای اخیر به گوش شما هم رسیده باشد که فدراسیون فوتبال تصمیم به حمایت از نیکی کریمی در مقام سازنده یک مجموعه فیلم در حوزه فوتبال گرفته است. شنیدن این خبر در ذهن هر مخاطبی چند نکته در این باره پدید می آورد و سؤالاتی مطرح می کند که یافتن پاسخ قانع کننده برای آنها سخت است. چرا؟

اول بگذارید این موضوع را روشن کنیم که این سؤالات بی پاسخ پیرامون چند موضوع می چرخد:

«کارگردانی فیلم»، «فوتبال»، «فدراسیون فوتبال» و بالاخره «نیکی کریمی».

اولین چیزی که به ذهن خطور می کند این است که آیا اساسا کسی همچون نیکی کریمی در مقام «کارگردان» فیلم- حالا هر فیلمی- قابلیت و ظرفیت لازم و کافی را دارد و آیا این انتخاب، قابل دفاع است؟

به نظر می رسد نگاهی به کارنامه کارگردانی نیکی کریمی خود، گویای روشن و شفاف پاسخ این سؤال هست.

نیکی کریمی با سه فیلم «یک شب»، «چند روز بعد» و «سوت پایان» به خوبی و عریانی نشان داد که کارگردان قابلی نیست و بهتر است هم و غم خود را در همان عرصه بازیگری صرف کند و به حیطه ای که در آن تخصص و استعدادی ندارد ورود پیدا نکند که تنها به بردن عرض خود و زحمت دیگران می انجامد!

چون در کارنامه خود سه فیلم بد ساخت و بدریتم و بی جذابیت و خسته کننده و به شدت ضعیف که تنها به درد مجازات کردن مخاطبان می خورد را ثبت کرده است!

البته ما در اینجا در مقام نقد فیلم های ایشان نیستیم ولی به مناسبت بحث بد نیست تحلیل کوتاهی از فیلمسازی ایشان در مقام کارگردانی داشته باشیم و به انتخاب فدراسیون فوتبال از این زاویه بنگریم و میزان دقت و حساسیت و استاندارد این انتخاب را محک بزنیم.

مثلا «سوت پایان» فیلمی است که بیش و پیش از آنکه روایتگر یک داستان «اجتماعی» باشد مانور تبلیغاتی چهره بازیگر- کارگردان خود است، آن هم به شیوه ای رو و گل درشت و دافعه برانگیز. براستی این حجم از کلوزآپ خانم نیکی کریمی در یک فیلم با ادعای قصه و رویکرد اجتماعی چه معنایی می تواند داشته باشد؟

باید قبول کنیم که در پس یک ظاهر فریبنده و مبتدئانه و متظاهر، با یک فیلم شبه روشنفکری لغزان و مردد روبروییم که حتی نتوانسته از پس انتخاب سبک تقلیدیش برآید! فیلم توریستی! این شاید بهترین تعبیر باشد برای چنین فیلمی با آن همه ادعا و این همه ادا و اطوار ریاکارانه.

فیلمی که نه از منظر یک مصلح و یا حتی یک شهروند دغدغه مند یا عادی، بلکه از نگاه یک آدم توریست، با بی دردی هر چه تمام تر روایت می شود و معلوم است که نتیجه چنین نگاه و رویکرد و رهیافتی هم می شود کلوزآپ هایی ممتد و طولانی و مستمر و هردمبیل خانم کریمی، بی هیچ ربط و نسبتی با فیلم و ادعاهای اجتماعی اش.

چه در فیلم «یک شب» و چه در فیلم «چند روز بعد» ما با آثاری روبه رو هستیم که از فضای عمومی سینمای ایران به دور هستند و سینمای به اصطلاح هنری و تا حدی هم شبه روشنفکری را تداعی می کنند. با ذکر این نکته که در هر دو اثر، ساختار بصری و کیفیت روایی ابدا قابل دفاع نیست و از انسجام لازم برخوردار نمی باشد، حال اینکه چنین سابقه و عقبه ای چه ربطی دارد به فوتبال، آن هم از منظر یک زن بازیگر و کارگردان با ویژگی های نیکی کریمی، سؤالی است که فدراسیون فوتبال باید جوابگو باشد!

در آن دو فیلم- یک شب و چند روز بعد- با موقعیت خاص زنانه ای روبه رو هستیم که بیشتر به پردازش تصویری گنگ و الکنی از تراوشات ذهنی کارگردان می پردازد. در هر دو فیلم تا آنجا که ممکن بوده از قصه گویی و روایت داستانی دوری شده تا فضای فیلم به تصاویر ذهنی کارگردان و فضاسازی فکری وی نزدیک شود و این دقیقا تبدیل به پاشنه آشیل فیلم های قبلی کریمی شده است.

امتداد همین روند را می توان در فیلم «سوت پایان» هم دنبال کرد؛ فیلمی درباره شخصیت هایی به نام «سحر و سامان» به عنوان زوج مستندسازی که با قبول پروژه های فیلم سازی و تولید آنها زندگیشان را می گذرانند که پخش یکی از فیلم های آنها به مشکل برمی خورد و سحر مجبور می شود برای فیلمبرداری یک بار دیگر به دنبال سوژه شان که یک دختر جوان است، برود که این دفعه با وضعیت تازه ای مواجه می شود. فیلم در یکی از مضامین اصلی خود به شکلی خاص و شاید بتوان گفت تا حدی مغرضانه به موضوع حکم قصاص می پردازد و آن را از منظری شبه فمنیستی و چالش برانگیز بازتاب می دهد.

از سوی دیگر مضمون و محتوای جهت دار فمینیستی که رویکردی مشتبه و مشکوک را در مقابل احکام دین مبین اسلام و در اینجا به طور خاص، حکم قصاص دنبال می کند و چهره مشوهی که از افراد متدین به نمایش می گذارد به عنوان یکی از عناصر اصلی در محتوای فکری سازنده نمایان می شود و نماد و نمود آن را در طول فیلم و به اشکال مختلف شاهد هستیم.

همان طور که گفتیم این اشاره مختصر و فشرده صرفا از جهت تحلیل عنصر و سابقه فیلم سازی کریمی و از دریچه انتخابش توسط فدراسیون برای این پروژه بود. اما نکته دوم این بود که چرا «فوتبال»؟ چرا «فدراسیون»؟ و چرا «نیکی کریمی»؟ پاسخ همه این سؤالات در عین ابهام و تردید و شک برانگیز بودن، البته قابل حدس زدن است!

تردید و ابهام از این جهت که هیچ چیزش به هیچ چیزش نمی خورد. دادن یک پروژه «ورزشی» به یک «زن» شبه کارگردان «ضعیف» و کارنابلد و البته اضافه شدن بودجه «بیت المال» به این خاصه خرجی های بی جا! به اندازه کافی سؤال برانگیز و عجیب نیست؟!

اما یک نکته «فرهنگی» دیگر که شاید کمتر منتقدی در هیئت یک مسلمان، جرات طرح کردنش در این روزگار را داشته باشد:

چه اصراری هست که یک زن نامحرم- بالاخره مسلمانیم دیگر؛ نیستیم؟!- با عده ای جوان نامحرم که در غالب لحظات هم با پوشش شورت ورزشی و گاه در موقعیت های رفتاری و کلامی غیرمعمول و غیرقابل دفاع از نظر اخلاقی و عرفی شئونات اسلامی هستند، محشور باشد و دم خور؟!- حالا به هر بهانه ای- آقایان فدراسیون فوتبال و مسئولان ذی ربط پاسخی برای این همه سؤال و ایرادهای جدی و اشکالات اساسی دارند؟

حرف های نیکی کریمی و مسئولان فدراسیون اما در جای خود سؤال برانگیزتر و ابهام زاترند.

بدون شرح می آوریم شان و قضاوت را به خودتان وامی گذاریم:

- ملامحمد، رئیس کمیته فرهنگی: این فیلم «نقطه عطفی در تلفیق هنر و ورزش» است (فیلمی که هنوز ساخته و دیده نشده!) و فکر می کنم می تواند موفق باشد(!) در این زمینه طرح های زیادی به فدراسیون فوتبال می رسد، اما زمانی که بحث فیلم نامه نیکی کریمی پیش آمد با توجه به همه جوانب و پیشینه این بازیگر و «کارگردان موفق»(؟!) فدراسیون موافقت کرد تا این فیلم را نیکی کریمی بسازد. ما سعی می کنیم مجموعه «فاخر»ی(؟!) را ارائه کنیم. امیدواریم فضای تازه در فوتبال ایران به وجود بیاید و فیلمی متفاوت عرضه شود. این فیلم زیبایی های فوتبال را عرضه می کند و دوست داریم تا قشر نخبه فوتبال کشور در این فیلم حضوری پررنگ داشته باشند.

- نیکی کریمی: باید بگویم این فیلم با سرمایه شخصی و تحت نظارت و حمایت فدراسیون فوتبال ساخته می شود.

- فیلم من درباره حاشیه ها نیست و می خواهد زیبایی های فوتبال را به نمایش بگذارد.

- فدراسیون فوتبال راه ورود ما به ورزشگاه ها را تسهیل کرده تا برای فیلمبرداری مشکلی نداشته باشیم.

در نهایت باید گفت این پروژه و ساخت چنین فیلمی با آن عقبه و این مختصات و شرایط،آیا تنها نشانه روشنی است بر وجود یک بلبشو و نابجایی هم در سینما و هم در ورزش ما! نیست؟

محمد قمی