مدل طراحی و استقرار نظام ملی اطلاع رسانی

اخیراً طرحی برای نظام ملی اطلاع رسانی كشور كه توسط كتابخانه ملی جمهوری اسلامی تهیه شده در نشریه مجلس و پژوهش منتشر گردیده است در این مقاله پس از ارائه عناوین قسمت های مختلف این طرح, نكات اصلی مربوط به آن بررسی و در نهایت الگویی برای چگونگی طراحی و استقرار نظام ملی اطلاع رسانی پیشنهاد شده است

اخیراً طرحی برای نظام ملی اطلاع‌رسانی كشور كه توسط كتابخانه ملی جمهوری اسلامی تهیه شده در نشریه مجلس و پژوهش منتشر گردیده است. در این مقاله پس از ارائه عناوین قسمت‌های مختلف این طرح، نكات اصلی مربوط به آن بررسی و در نهایت الگویی برای چگونگی طراحی و استقرار نظام ملی اطلاع‌رسانی پیشنهاد شده است. چندی پیش، مجلس و پژوهش، نشریه مركز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طرحی را با عنوان "نظام اطلاع‌رسانی ملی؛ گامهایی باید، پرشتاب" منتشر كرده كه در آن بخشی از آن آمده است: "طرح حاضر بر آن بوده كه با مطالعه وضع موجود اطلاع‌رسانی كشور، طرح مطلوب نظام ملی اطلاع‌رسانی را با توجه به ساختار مدیریتی و نیز ویژگی‎های آقتصادی و فرهنگی ایران ارائه دهد..."همچنین، این طرح نشریه... "از سوی كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و به دنبال تأكید ریاست محترم جمهوری تهیه گردیده (و مبنای قانونی آتی نظام اطلاع‌رسانی ملی ایران خواهد بود)...". اهمیت نظام ملی اطلاع‌رسانی كشور و احتمال مبنا قرار گرفتن طرح ارائه شده برای قانونی در همین زمینه، بررسی دقیقتر، ارائه دیدگاه‌ها گوناگون و نقد جوانب مختلف آن را ایجاب می‌نماید تا چنین مقوله پراهمیتی با كمترین خطا به سرانجام رسد. البته ذكر كاستی‌های این طرح، به منزله انكار محاسن متعدد و زحمات قابل تقدیری كه برای تدوین آن صرف شده است نخواهد بود و جا دارد از این تلاش، سپاسگزاری و تقدیری در خور به عمل آید.

● كلیات طرح

طرح نظام ملی اطلاع‌رسانی پس از مقدماتی كه با عنوان پیش نوشتار مطرح شده‎اند، به رئوس اصلی نظام پیشنهادی پرداخته است كه این رئوس و مهمترین مواردی كه ذیل هر یك آمده است عبارت‎اند از:

▪ اهمیت و هدف

نقش اطلاعات در سیاستگذاری برای برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.

اهمیت اطلاعات به عنوان یك ذخیره ملی.

هدف از تدوین طرح.

پرسش‌هایی كه طرح به دنبال پاسخگویی به آنها بوده است.

▪ تعریف برخی اصطلاحات:

اطلاع‌رسانی، استفاده‎كنندگان/كاربران، تولید اطلاعات، روابط برون مرزی، سرمایه‎گذاری، شبكه اطلاع‌رسانی، نظام اطلاع‌رسانی، شبكه اطلاع‌رسانی، نظام ملی اطلاع‌رسانی و همكاری.

▪ پیشینه طرح نظام ملی:

تشریح نخستین گام‌هایی كه برای استقرار نظام اطلاع‌رسانی در ایران برداشته شده است.

جمع‎بندی فعالیت‌هایی كه برای استقرار نظام اطلاع‌رسانی و شبكه‌های مربوط انجام شده است.

▪ وضع موجود اطلاع‌رسانی:

تشریح وضعیت مدیریت كتابخانه‌ها.

تشریح وضعیت نیروی انسانی شاغل در زمینه كتابداری و اطلاع‌رسانی.

بررسی استفاده‎كنندگان بالقوه و بالفعل كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی.

بررسی وضعیت تولید كتاب و مجله در كشور.

بررسی سرمایه‎گذاری در كتابخانه‌ها و مراكز اسناد مؤسسات آموزشی و عمومی.

بررسی همكاری بین كتابخانه‌ها.

▪ مروری بر یافته‌ها:

نتیجه‎گیری از بررسی وضع موجود اطلاع‌رسانی.

▪ نظام ملی اطلاع‌رسانی:

محورهای اصلی

وظایف واحد هماهنگ‎كننده.

▪ فواید نظام ملی اطلاع‌رسانی:

هماهنگ كردن نظام سازماندهی.

چگونگی رفع موانع هماهنگی.

هماهنگ كردن نظام مجموعه‎سازی.

تهیه و تدوین استاندارد.

هماهنگ كردن خدمات.

صرفه‌جویی در فضا.

صرفه‌جویی در نیروی انسانی.

صرفه‌جویی در بودجه.

▪ عملكرد نظام ملی:

چگونگی تعیین ارتباطات و مناسبات بین اجزا.

محورهای عمده در عملكرد نظام ملی.

▪ وظایف نظام ملی.

▪ تشكیلات نظام ملی:

اركان اصلی.

تركیب اعضای شورای عالی نظام ملی.

دبیرخانه.

مركز ارجاعی.

كمیته‌های فنی.

● نكته‌های اصلی

نگاهی به كلیات طرح نظام ملی اطلاع‌رسانی نشان می‎دهد كه در آن، پس از بیان مقدمات و مواردی نظیر بررسی و تحلیل وضع موجود و فواید نظام ملی اطلاع‌رسانی؛ عملكرد، وظایف و تشكیلات آن پیشنهادشده است. نكته اصلی و ظریفی كه در اینجا وجود دارد این است كه در این طرح، شورای عالی نظام ملی اطلاع‌رسانی با نظام ملی اطلاع‌رسانی اشتباه گرتفه شده است. به عبارت دیگر آنچه با عنوان‌هایی نظیر اهداف، علمكرد، وظایف و ... برای نظام ملی اطلاع‌رسانی ارائه گردیده در نهایت به شورای عالی نظام ملی اطلاع‌رسانی و زیرمجموعه‌های آن ختم شده است، تا این شورا وزیر مجموعه‌های مربوط به انجام آنچه بپردازد كه به عنوان "عملكرد" و "وظایف" برای نظام ملی اطلاع‌رسانی دیده شده است.

نوشته سیروس علیدوستی

مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران

---