مرگ غول علوم سیاسی آمریکا

ساموئل هانتینگتون اندیشمند تاثیرگذار سیاسی و مبدع نظریه مشهور برخورد تمدن ها و استاد دانشگاه هاروارد چهارشنبه گذشته در ایالت ماساچوست و در ۸۱ سالگی درگذشت

ساموئل‌ هانتینگتون اندیشمند تاثیرگذار سیاسی و مبدع نظریه مشهور <برخورد تمدن‌‌ها> و استاد دانشگاه هاروارد چهارشنبه گذشته در ایالت ماساچوست و در ۸۱ سالگی درگذشت. وب‌سایت دانشگاه هاروارد دیروز اولین جایی بود که خبر درگذشت او را اعلا‌م کرد و هنوز مشخص نیست که چرا این خبر بعد از گذشت ۴ روز منتشر شده است. ‌ هانتینگتون پس از ۵۸ سال فعالیت‌های آکادمیک و تدریس در سال ۲۰۰۷ بازنشسته شد. او در نامه‌ای به رئیس دانشگاه هاروارد نوشت: <تصور اینکه شغل و سمت دیگری غیر از تدریس داشته باشم برایم بسیار دشوار است، به‌ویژه تدریس به دانشجویانی که تازه در اول راهند. از سال ۱۹۴۹ به بعد برای تک تک این سال‌ها ارزش بسیاری قائلم.>

او دو پسر بزرگ داشت و در بوستون در باغ انگور شخصی‌اش زندگی می‌کرد. ‌هانتینگتون به‌عنوان مولف و در کنار مولفان دیگر ۱۷ کتاب در زمینه‌های سیاسی، سیاست نظامی، دموکراسی، توسعه سیاسی، حکومت و دولت منتشر کرد و همچنین ۹۰ مقاله دانشگاهی نیز به قلم او منتشر شده است. ‌

هنری رزوفسکی اقتصاددان و دوست قدیمی ‌هانتینگتون در مورد او به پایگاه خبری دانشگاه هاروارد گفته است: <ساموئل استاد ممتاز و مهربانی بود که‌ هاروارد را به دانشگاه مهمی تبدیل کرد. مردم سراسر دنیا اندیشه‌های او را آموختند و آنها را به بحث گذاشتند. من معتقدم او یکی از تاثیرگذارترین اندیشمندان علوم سیاسی در ۵۰ سال گذشته است. هر یک از کتاب‌های او تاثیر فراوان داشته است و به بخش مهمی از اندیشه‌های ما تبدیل شده است.> ‌

جورج دامینگوئز رئیس بخش امور بین‌الملل دانشگاه‌‌ هاروارد‌ هانتینگتون را غول علوم سیاسی در نیم قرن گذشته در جهان می‌داند و معتقد است او مهارت زیادی در طرح سوال‌های دشوار و بسیار پراهمیت داشته است. ‌

نقطه مشترک همه توصیف‌ها و اظهارنظرهای دوستان و همکاران دانشگاهی‌ هانتینگتون پیرامون اندیشه و کارهای‌ هانتینگتون در همین است که همه او را بزرگ‌ترین عالم علوم سیاسی چند دهه گذشته آمریکا و جهان می‌دانند و نگاه عمیق و دقیق او را به مسائل می‌ستایند. ‌

چه اندیشه‌های‌‌ هانتینگتون را قبول داشته باشیم و چه بخواهیم آنها را نفی کنیم، نمی‌توانیم اهمیت و تاثیر آنها را منکر شویم. به هر حال فردی که در ۱۸ سالگی از دانشگاه ییل فارغالتحصیل شود و در ۲۳ سالگی هم در دانشگاه مهم ‌هاروارد تدریس کند و از سال ۱۹۸۹ تا ۷۰ سالگی هم ریاست مرکز مطالعات استراتژیک دانشگاه هاروارد را برعهده داشته باشد، قطعا شخصی تیزهوش و دانشمند است. نوع نگاه او به مسائل و همچنین سوالا‌ت جدیدی که طرح می‌کرد باعث می‌شد تا او در میان اندیشمندانی که حرف مهمی در زمینه علوم سیاسی نداشتند و تنها سرگرم تئوری‌های قدیمی و خسته‌کننده بودند، به دانشمند مهم و اثرگذاری تبدیل شود. او در سال ۱۹۲۷ در نیویورک در یک خانواده مهاجر بریتانیایی به دنیا آمد. در دانشگاه‌های ییل و شیکاگو تا مقطع فوق‌لیسانس تحصیل کرد و دکتری علوم سیاسی خود را از دانشگاه هاروارد اخذ کرد. اما مهم‌ترین علت اشتهار او به سبب مهم‌ترین اثر او یعنی <برخورد تمدن‌ها>ست. به عقیده ساموئل‌ هانتینگتون مناقشه‌ها و تعارضات خشونت‌آمیز پس از جنگ جهانی دوم به اختلا‌فات ایدئولوژیک ارتباطی ندارد بلکه به تفاوت‌های فرهنگی و دینی بازمی‌گردد. ‌

خود‌ هانتینگتون معتقد است که بسیاری از نظریه‌هایی که او در کتاب <برخورد تمدن‌ها> مطرح کرده به وقوع پیوسته است. او در گفت‌وگو با یکی از نشریات آمریکایی که حدود سه سال پیش انجام شده گفته است: <تعارضاتی که در سال‌های اخیر به وجود آمده این مساله را تایید می‌کند؛ مناقشه اسرائیل و فلسطین، تحولا‌ت چچن و افغانستان، نبرد مجاهدین افغانی و شوروی، عراق و آمریکا و...> ‌

به نظر می‌رسد حتی پیش‌بینی ‌هانتینگتون هم درست از آب درآمده است و در زمانه‌ای که ایده گفت‌‌وگوی تمدن‌ها و فرهنگ‌ها و تعامل و همکاری ادیان مطرح می‌شود و سنگ آن را به سینه می‌زنند، آنچه بیشتر محسوس و ملموس است، تعارض است و برخورد. هنوز صفحه اول مطبوعات و رسانه‌ها را عکس درگیری‌ها و جنگ‌ها اشغال می‌کند و هنوز کشتن‌ها و نبردها تبدیل به تیتر یک می‌شوند. از این زاویه هیچ خرده‌ای نمی‌توان به ‌هانتینگتون گرفت و از آن طرف باید او را تحسین هم کرد که این پیش‌بینی را کرده است. او در جای دیگر این گفت‌وگو تاکید کرده است: <درگیری‌ها هیچ چیزی را حل نمی‌کند. نه کسی برنده خواهد بود و نه بازنده. با این حال معتقدم برخوردها و تنش‌ها تا مدتی ادامه خواهد داشت و به نظر نمی‌رسد به ‌زودی تمام شود.

حداقل می‌توان گفت در حال حاضر پایان نخواهد یافت... پیش‌بینی‌های من درباره برخورد فرهنگ‌ها و ادیان درست از آب درآمد. در حال حاضر، مردم جهان در دنیایی زندگی می‌کنند که همه فرهنگ‌ها و تمدن‌ها بر هم تاثیر می‌گذارند و از هم تاثیر می‌گیرند. اما همین تاثیرگذاری‌ها باعث برخوردهایی می‌شود که اکنون می‌بینیم.> متاسفانه ‌هانتینگتون و اندیشه او در جامعه ما به درستی معرفی نشده‌ و بسیاری تصور می‌کنند او از مدافعان برخورد تمدنی است، در حالی که او با صراحت بارها تاکید کرده بود که مدافع مطلوبیت این درگیری نیست، بلکه صرفا طراح و تبیین‌کننده این فرضیه است که در آینده اتفاق خواهد افتاد. البته انتقادهای جدی‌ای هم به او وارد است که مهم‌ترین آنها تعصب فکری و هویتی اوست و اینکه او خواستار حفظ اصالت هویت آمریکایی و غربی بوده و نظریاتی هم در رد مهاجرت، جهانی‌شدن، پلورالیسم و لزوم اتحاد و دشمنی مشترک مطرح کرده است. ‌

‌ آخرین کتاب‌ هانتینگتون با عنوان <ما که هستیم؟ مبارزه برای هویت ملی آمریکا< در سال ۲۰۰۴ منتشر شد. او در این کتاب مهاجرت بی‌رویه مکزیکی‌ها به آمریکا را موجب زیر سوال رفتن هویت ملی آمریکایی‌ها دانسته بود. این کتاب بازتاب‌های بسیاری در محافل سیاسی آمریکا داشت و البته بسیاری آن را تحسین کردند. ‌

سهام‌الدین بورقانی