اصول پنجگانه اسلام

بسیاری از تفاسیر افراطی از اسلام که برای توجیه تبعیض علیه زنان در جوامع اسلامی معاصر مورد استفاده قرار می گیرند بر پایه تفکری قبیله ای هستند که در قرآن محکوم شده و آن اینکه مردان به نوعی برتر از زنانند

بسیاری از تفاسیر افراطی از اسلام که برای توجیه تبعیض علیه زنان در جوامع اسلامی معاصر مورد استفاده قرار می‌گیرند بر پایه تفکری قبیله‌ای هستند که در قرآن محکوم شده و آن اینکه مردان به نوعی برتر از زنانند. در اسلام مرد مسوول حمایت مالی از همسر و فرزندان است حال چه مادر درآمدی داشته باشد چه نه. این واقعیت منطبق با زمان نزول قرآن به پیامبر است که در آن مردان عموما نان‌آوران اصلی خانواده بودند. مشخص است که در مکه قرن ششم که پیامبر در آن متولد شد، اوضاع اینگونه بوده است. البته شکی نیست که زنان هم درآمدهای خود را داشتند و مستقیم‌ترین نشان آن خود همسر پیامبر است. با کاربست این در دنیای امروز که زنان اغلب حقوق مساوی به‌خاطر کار مساوی دریافت می‌کنند،‌ به نظر می‌رسد برابری در تمام موارد مالی چاره کار باشد. این یکی از دلایل بنیادینی است که من در زمان نخست‌وزیری هر دو بخش عمومی و خصوصی را تشویق کردم تا فرصت‌های شغلی بهتری برای زنان فراهم کنند. در ضمن بانک‌های توسعه زنان را ایجاد کردم تا به کارآفرینان زن کمک کنند و به کسب و کارهای زنان وام دهند و این همگام با حمایت قرآن از رسیدن زنان به حقوق کامل و از جمله استقلال اقتصادی است.

نگاهی به این‌که فرقه‌های مختلف چگونه و چرا در جوامع اولیه اسلامی ظهور کردند به ما کمک می‌کند شرایط اسلام در عصر معاصر را در چارچوبی تاریخی قرار دهیم. بعضی از این اختلافات که اکنون جلوه‌ای دردآور در جنگ داخلی و فرقه‌ای دارند که در عراق زبانه می‌کشد، بیش از ۱۳۰۰ سال است که مسلمان را از مسلمان جدا کرده‌اند.

پس از مرگ رسول‌الله، جامعه مسلمانان سلسله‌ای از رهبران داشت که خلیفه نام گرفتند. شیعیان باور دارند که خلیفه اول علی بوده است. او پسر عموی پیامبر و شوهر فاطمه، دختر پیامبر،‌ است. علی پدر تنها نوه‌های پیامبر بود. اما سنی‌های ابوبکر را اولین خلیفه می‌دانند.

سنی‌ها و شیعیان فرقه‌های اصلی اسلام هستند و درک پیشینه الهیاتی و تاریخی آنها مهم است. تفاوت بین شیعه‌ها و سنی‌ها اساسا از اختلاف بر سر این آمد که پس از رسول‌الله چه کسی باید رهبر جامعه اسلامی که او بنیان گذاشت، باشد. شیعیان ادعا می‌کنند که رسول‌الله هنگام بازگشت به خانه پس از حج آخر خود توقف کرد و به همراهانش گفت که علی (پسرعموی پیامبر و همسر دختر او، فاطمه) را به جانشینی خود برمی‌گزیند. اما اهل سنت باور دارند که پیامبر در بستر مرگ خود ابوبکر، پدر یکی از همسرانش، را به جانشینی برگزیده. شیعیان می‌گویند علی داشت پیامبر را به خاک می‌سپرد که عمر (که خلیفه دوم شد) اصحاب پیامبر را فراخواند و ابوبکر را انتخاب کرد. مسلمانان سنی می‌گویند ابوبکر به درستی به خلافت انتخاب شد. شیعیان می‌گویند هم خلیفه اول و هم امام اول بوده است.

پس از ابوبکر خلافت به عمر و عثمان رسید. پس از قتل عثمان، علی خلیفه چهارم شد و همه خلافتش را قبول کردند مگر ساکنین سرزمینی که امروز سوریه است. در سال ۶۵۷ معاویه، برادرزاده عثمان، علی و پیروانش را در نبرد بر سر قدرت به چالش کشید.

نبرد نتیجه مشخصی نداشت اما دولت حاکم علی به زودی رو به فروپاشی گذاشت. علی در سال ۶۶۱ پس از میلاد به قتل رسید و پسرش، حسن، که او نیز نوه پیامبر بود، زمام امور را به دست گرفت. معاویه او را راضی به کناره‌گیری کرد و خود معاویه رهبر مسلمانان شد. پس از مرگ معاویه، فرزندش، یزید، قصد حکومت کرد اما ساکنین عراق امام حسین (فرزند دوم علی)‌ را ترجیح می‌دادند. حسین به کوفه، در عراق،‌ رفت تا حمایتی بسیج کند و سپس عازم دمشق، پایتخت امپراتوری، شود و ادعای خلافت کند. نیروهای یزید در کربلا او را محاصره کردند و به قتل رساندند. نیروهای یزید آب را از خانواده امام حسین، از جمله زنان و بچه‌ها، دریغ کردند. آنها را وحشیانه از دم تیغ گذراندند و نوه پیامبر را گردن زدند. سر او را به همراه خواهرش زینب (از باقی‌ماندگان قتل عام کربلا) به دربار یزید بردند.

شیعیان این را از لحظات خطیر تاریخ خود می‌دانند. آنان علی و حسین را نمادهای زنده خانواده پیامبر می‌دانند که به قتل رسیدند. این آغاز شیعه است، گروهی با حسی قوی از تعقیب، تراژدی و شهادت.

تمام مسلمانان بر سر اصول پنجگانه اسلام متفق‌القولند، این اصول بنیادین شامل ساده‌ترین نیازهای زندگی به عنوان مسلمان است:‌

۱) شهادت:‌ چیزی که تمام مسلمانان باید اعلام کنند: «شهادت می‌دهم که خدایی به جز خدای واحد نیست و محمد رسول‌ الله است.»

۲) صلات (نماز): تمام مسلمانان باید روزی پنج بار رو به مکه نماز بخوانند.

۳) زکات: مسلمانان باید میزان مشخصی از درآمد سالیانه‌شان را به فقرا و محتاجان دهند.

۴) صوم (روزه): در ماه مقدس رمضان، تمام مسلمانان باید هر روز از طلوع آفتاب تا غروب آفتاب روزه بگیرند.

۵) حج: تمام مسلمانان در صورت عملی بودن باید حداقل یکبار در زندگی خود از مکه، جایگاه مقدس‌ترین مکان اسلام، زیارت کنند.

در اسلام سنی چهار مکتب قانون سنی اسلامی داریم: حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی. یکی از فرقه‌های نوظهور درون اسلام سنی، فرقه وهابی است که در پادشاهی امروز عربستان صعودی قدرتمند و غالب است. این فرقه را محمد ابن عبدالوهاب (۱۷۰۳-۱۷۹۲) فیلسوف و روحانی قرن هجدهم بنیان گذاشت که خود از پیروان مکتب حنبلی قانون اسلام بود.

وهاب همدست محمد ابن صعود، از روسای عرب، شد و این دو به کمک هم شبه‌جزیره عربستان را فتح کردند. این منطقه بخشی از امپراتوری عثمانی شد اما خانواده‌های آنها بعدها دوباره بر این منطقه سیطره یافتند و دولت معاصر عربستان صعودی را بنیان گذاشت. خاندان صعود مالک امپراتوری صعودی است و وهابیت مذهب رسمی اسلامی در این پادشاهی است.

بی‌نظیر بوتو

ترجمه‌: آرش عزیزی

آنچه خواندید بخشی از آخرین کتاب بی‌نظیر بوتو، سیاستمدار فقید پاکستانی با عنوان «آشتی: اسلام، دموکراسی و غرب» است که در روزهای زوج هفته در صفحه کتاب اندیشه کارگزاران منتشر می‌شود. ترجمه‌های قرآن این بخش از الهی قمشه‌ای است.