چرا ایران زلزله‌خیز است

برای فهمیدن دلایل لرزه‌خیزی ایران باید به سال‌های دور بر‌گردیم، یعنی زمانی که نه‌تنها هنوز اثری از انسان روی زمین پیدا نشده بود، بلکه حتی دایناسورها هم نیامده بودند که روزی …

برای فهمیدن دلایل لرزه‌خیزی ایران باید به سال‌های دور بر‌گردیم، یعنی زمانی که نه‌تنها هنوز اثری از انسان روی زمین پیدا نشده بود، بلکه حتی دایناسورها هم نیامده بودند که روزی مجبور شوند بروند.

واقعیت این است کسی به درستی نمی‌داند چطور، اما پوسته سیاره‌ای که ما روی آن زندگی می‌کنیم پوسته کروی یکپارچه نیست.

بعضی‌ها برخورد شهابسنگ‌ها و بعضی دیگر سرد شدن ناگهانی پوسته زمین بر اثر بارش باران‌های اسیدی را مسئول این اتفاق می‌دانند، اما هرچه باشد ما می‌دانیم پوسته زمین حدود ۲.۵ میلیارد سال قبل ترک‌خورده و به چند صفحه بزرگ تقسیم شده است.

اما این پایان ماجرا نیست چون نه‌تنها این پوسته دیگر یکپارچه نیست بلکه صفحات آن بر اثر پدیده‌ای به نام تکتونیک صفحه‌ای نسبت به هم می‌لغزند؛ لغزشی که دائم شکل خشکی‌ها و دریا‌های زمین را تغییر می‌دهد.

پانگئا

صفحات لغزان داستان ما ۲۸۰ میلیون سال برای آخرین بار تا این لحظه به دور هم جمع شده و یک ابر قاره بزرگ به نام پانگئا را پدید آوردند.

بعد در حوالی ۲۳۰ میلیون سال قبل این قاره بزرگ بر اثر تکتونیک صفحه‌ای یا همان حرکت صفحات پوسته نسبت به هم دوباره ترک خورد. در همان زمان‌ها بود که برای اولین بار قسمت‌هایی از سرزمینی که ما امروز به نام ایران می‌شناسیم از زیر آب خارج شد.

رشته کوه‌های البرز و زاگرس به دلیل همین فشار و چین‌خوردن لایه‌های پوسته زمین در قسمت صفحه ایران پدید آمده‌اند، اما پیدا‌شدن کوه‌ها تنها تاثیر این فشار نبوده است.

بر اثر این فشار صفحه ایران طی ۲۰۰ میلیون سال گذشته بخصوص در نقاط برخورد دشت و همان کوه‌ها ترک‌های زیادی برداشته، ترک‌هایی که هر از گاهی نسبت به هم می‌لغزند.

گسل‌ها

ترک‌هایی که پوسته زمین در صفحه ایران برداشته به‌اندازه ترک‌هایی که صفحات پوسته را از هم جدا می‌کنند، نیست و به همین دلیل به آنها گسل می‌گویند.

برخی موارد این ترک‌ها آنقدر شدید بوده که باعث بالا آمدن مواد مذاب و شکل‌گیری آتشفشان‌هایی مثل دماوند، سبلان و سهند شده‌است.

در برخی موارد دو قسمت پوسته که اطراف یک گسل هستند طی زمان و به آرامی نسبت به هم می‌لغزند، اما گاهی این دو تکه به هم گیر می‌کنند و در نتیجه انرژی در آنها ذخیره می‌شود.

این روند آنقدر ادامه پیدا می‌کند تا جایی که مقاومت سنگ‌ها تمام شده و بشکنند. در این صورت حرکت ناگهانی اتفاق می‌افتد و مقدار زیادی انرژی آزاد شده و پوسته زمین را می‌لرزاند، به این اتفاق زلزله می‌گویند البته گاهی هم هیچ ترکی در کار نیست و صفحه ایران تحت فشار ترک جدیدی بر‌می‌دارد و یک گسل جدید متولد می‌شود.

سراسر فلات ایران سرشار از ترک‌های کوچک و بزرگی است که هروقت طاقتشان تمام شود دوباره می‌شکنند و باعث ایجاد زلزله می‌شوند؛ اتفاقی که نه می‌توان جلوی آن را گرفت و نه می‌توان زمان وقوع آن را حدس زد.

علی رنجبران