خداحافظ تا نمی دونم کی

تماشاگران چرا « ضدمرگ» را دوست نداشتند

کوئنتین تارانتینو معمولاً با فیلم هایش جنجال به پا می کند. فیلم اخیرش «ضدمرگ» که اول در قالب دو فیلم با یک بلیت همراه با فیلم «سیاره وحشت» رابرت رودریگس با عنوان «گرایند هاوس» در جشنواره کن نمایش داده شد و بعداً جدا از آن فیلم اکران شد، یکی از جنجالی ترین ها است. داستانی درباره یک قاتل زنجیره یی که با خودروی «ضدمرگ» خودش آدم می کشد و بعد چند زن او را به سزای اعمالش می رسانند، با تمهیداتی برای ادای دین به فیلم های درجه چندم مخصوص سالن های سینمای آشغال عهد بوق، طرفداران پر و پا قرص و مخالفانی سرسخت پیدا کرد که نمونه یی از هر دو را در این صفحه می بینید.

لندن سینمایی دارد به اسم پرنس چارلز که با نمایش فیلم های اروپایی، مستقل، کالت و آثار مهم روز و همچنین قیمت کمتر بلیتش در مقایسه با سینماهای دیگر، عملاً به پاتوق عشق فیلم ها تبدیل شده است. این سینما کافه یی دارد به اسم کوئنتین تارانتینو. کوین اسمیت - کارگردان آثار مستقل و کالتی چون «دگما» و «فروشنده ها»- درباره نام گذاری این کافه و با کنایه به محبوبیت فراگیر و شاید بیش از اندازه اغراق شده تارانتینو اشاره بامزه یی دارد؛ «تارانتینو پاش رو تو این سینما نگذاشت یه کافه به اسمش زدند، ما که همش اینجا داشتیم فیلم می دیدیم یه توالت هم به اسم ما نکردند.»

به نظر می رسد کوئنتین تارانتینو - مثل چند کارگردان معاصر دیگر - تنها با ساخت شش فیلم آنچنان در بین تماشاگران و سینمادوستان ایرانی - باز مثل دیگر جاهای دنیا- طرفداران پروپاقرص و عشاق سینه چاکی پیدا کرده که دیگر سخت بتوان بدون ترس از متهم شدن به نادانی، «نفهمیدن سینما»، بی سوادی و روشنفکرنمایی (و کلمات تحقیرآمیز دیگر که در حمایت از یک فیلمساز، یک جریان یا یک شیوه فیلمسازی، برای تخریب و ترور شخصیت دیگر منتقدان و سینمادوستان به کار می رود) نگاهی انتقادی به آثار اخیر او داشت. در نظر دوستداران او، تارانتینو بی هیچ شکی عصاره خلاقیت سینمای معاصر است، قدم کج نمی گذارد و آثارش بی اندازه مفرح، شگفت آور، بی نظیر و لایق تحسین و تمجیدی شکوهمند هستند. به هرحال در این اوضاعی که به راحتی آب خوردن اعتبارتان زیر سوال می رود و اگر پشت تان به دار و دسته یی مشهور(و نه لزوماً محبوب) گرم نباشد طعنه و متلک های پشت سر و جلوی رویتان چیزی از شخصیت شما باقی نمی گذارد، سینمارو های حرفه یی در سرتاسر دنیا (و نه الزماً فیلم بین های حرفه یی) و جمعی از منتقدان انگلیسی در برخورد با «ضدمرگ» برخلاف تکریم های منتقدان امریکایی و بعضاً فرانسوی ساز مخالفی نواختند. شاید بتوان ادعا کرد این بار تشخیص و ذائقه تماشاگران - استثنائاً(؟)- درست تر از حرفه یی ها عمل کرده است.

پروژه «گرایند هاوس» بعد از شکست در گیشه سینماهای امریکای شمالی در سفرش به اروپای مرکزی به دو فیلم مجزا تبدیل شد که تا به اینجای کار، فیلم تارانتینو که در نظر منتقدان اثر بهتری هم به شمار می رفت، یکی از بی خاصیت ترین اکران های اخیر کشور انگلستان را از آن خود کرد. فیلم بعد از پنج هفته از اکران عمومی خداحافظی و تنها در ۷ سینما آن هم به طور محدود و کج دار و مریز ادامه پیدا کرد و عایدی فیلم از گیشه از ۸۰۰ هزار پوند فراتر نرفت که در مقایسه با ۳۳۳ سینمایی که همچنان پس از مدت ها در اختیار کمدی بی غل و غشی چون « بدو، پسر خپل، بدو» (دیوید شومیر) هست یا فروش ۸/۳ میلیون پوندی محصول مزخرفی چون «اکنون شما را چاک و لری اعلام می کنم» (دنیس دوگان) در چهار هفته، نشان دهنده شکستی تمام عیار است.

اتفاقی که برای نمایش «ضدمرگ» و «سیاره وحشت» در خارج از امریکا افتاد، در باطنش شباهت نزدیکی پیدا کرده به آنچه که تا به امروز در سیر فیلمسازی خود تارانتینو رخ داده است. تارانتینو فیلمساز بااستعداد و خلاقی بود که با «سگدانی» و نگاه تازه اش به ژانر آثار گنگستری و پیگیری آن در خلق شاهکاری چون «قصه های عامه پسند» همه را شوکه کرد و «جکی براون» اش نشان دهنده بلوغ و پویایی اش در امر کارگردانی بود. اما به تدریج ساخته هایش به بازسازی نسخه های ندیده شده و مهجور فیلم های هنرهای رزمی هنگ کنگی و سامورایی سینمای ژاپن (که به نظرم در کنار همه جنبه های مثبت «بیل را بکش؛ جلد اول» این فیلم فاقد اصالت منابع برگرفته شده از آنها است) و حالا سینمای آشغال و دوزاری میانه های دهه ۷۰ کشید. (بماند که او در همان سه فیلم اول نیز دست به بازسازی متفکرانه، جذاب و نوآورانه آثار گانگستری/ جنایی و B- movies زده بود که فرسنگ ها از نسخه های ارژینال شان فاصله داشتند.) فیلم های او به تدریج از آثاری شوق انگیز و لذت بخش دور و به محصولاتی تماماً در ستایش از علایق و خواسته ها و آرزو های خودش تبدیل شده اند. دوپاره شدن «گرایند هاوس» در نمایش اروپای مرکزی حکایت از فیلمساز جریان سازی دارد که از مسیر اصلی اش به تدریج منحرف می شود و در بد ترین حالت ممکن کاسبکاری را فدای آرمان هنری اش می کند. (به نظر شما برای تارانتینو آرمان هنری کلمه مسخره یی نیست؟) به هرحال او هم با تمام اعتبار و قدرتش در مجاب کردن تهیه کننده ها و پخش کننده ها در ساخت هر چیزی که اراده کرده و بکند باز برای ساخت پروژه های بعدی نیاز به کمک دارد. به همین دلیل در ورای بی اعتنایی به جریان روز و دوباره سازی سینمایی بی ارزش مجبور است از هزار و یک ترفند برای جلوه بیشتر فیلمش استقبال کند. «گرایند هاوس» که در بدو تولید به همراه ضمائمش (آنونس های جعلی فیلمسازان دیگر) هویتی یگانه داشت و به واسطه ارتباط برقرار نکردن تماشاگران «احمق» امریکایی که بعد از تماشای فیلم اول منتظر فیلم دوم نشده بودند، تکه تکه شد؛ همزمان سه جنبه محافظه کاری، مخاطب نشناسی و مهم تر از همه دست کم گرفتن تماشاگران غیرامریکایی را به رخ می کشد.

«ضدمرگ» مخاطبش را نمی شناسد چون فراموش می کند جنس آشغال سازی این دوران فرق کرده. آشغال های دیدنی و احمقانه این دوران دیگر به صورت مخفیانه و بی سرو صدا در سالن های درب و داغان با صندلی های از کار افتاده به نمایش در نمی آیند. تماشاگران احتمالاً که نه، صددرصد ترجیح می دهند وقتی قرار است پولی بدهند در ازایش خزعبلاتی چون «روح سوار»، « بعدی»، «تیرانداز»، «بهشت گمشده»، «مهمانخانه ۲»، «تغییرشکل دهنده ها» و «سوپر بد» را ببینند. اصلاً واقعاً این روزها تماشاگران عامی چه دلیلی برای سینما رفتن دارند تا آشغال هایی از جنس آثار بی سر و ته و بی ساختار دهه هفتادی را ببینند وقتی تلویزیون آثار دوزاری یا شاهکاری چون «گمشدگان» را که صدها برابر بهتر از فیلم های روی سینماهاست نشان می دهد؟ آیا واقعاً در این فضا جدا از لذت جویی و خودخواهی (منظور بها دادن تمام عیار به خواسته های خویش و فقط علایق خود را دیدن) دلیل دیگری برای بازسازی و نوستالژی آثار دوزاری دهه ۷۰ وجود دارد؟ شاید در نگاهی بدبینانه آن فیلم ها برای مخاطبانی آنارشیست، بنگی، هیپی و شورشی که سینما را مثل زندگی یک شر و ور تمام عیار می دیدند، جذابیت فراوان داشت. نسل جدید خاطره یی از آن سینما ندارد و نسل میانسال هم وقتی عقلش سر جایش آمد فهمید باید پولش را پای آثار بهتری حرام کند. نگاه بی اندازه محافظه کارانه تارانتینو کاملاً از تجربیات کارگردانی چون راس مایر (که «ضدمرگ» شدیداً وامدار او و به خصوص «تندتر، گربه ملوس بکش بکش،» است) عقب تر است و نکته شوق آوری در آن وجود ندارد. مخاطب کم هوش و بی حوصله و ساده پسند (اما سختگیر در کیفیت ارائه آشغال مورد نظر) حتی احتمال دارد پرش ها و قطع های آگاهانه و عمدی فیلم، کیفیت بد تصاویر و نسخه خش دار به نمایش درآمده را به گردن سینما و آپاراتچی بیندازد و برعکس تماشاگر آن سال ها که در سالن همزمان با تماشای این قبیل فیلم ها مشغول کار دیگری بود و اصلاً حواسش به این چیزها نبود، عصبی بشود و سوت بزند و به خاطر پولی که داده اعتراض کند.

«ضدمرگ» در عین اینکه اصرار دارد خودش را در قامت سینمایی بی ارزش جا بزند، حاوی صحنه های دیدنی تعقیب و گریز است و چند لحظه آن چون تصادف مرگبار اول و به خصوص سکانس طولانی گفت وگوهای درون کافه ( به ویژه در بخش دوم که دوربین بدون کات دور میز می چرخد و در زوایای مختلف گفت وگوی بازیگرها را درباره اینکه هر دختری باید اسلحه داشته باشد یا تحسین فیلم vanishing point را ثبت می کند) با سینمای ارزان قیمت تفاوت اساسی دارند و امضای خود تارانتینو هستند. اساساً به قول یکی از منتقدان هیچ فیلم دوزاری مثل «ضدمرگ» اسم عوامل سازنده اش شش دقیقه طول نمی کشید. حاشیه های صوتی فیلم مثل تمامی آثار او شنیدنی و جذابند و بازی کرت راسل یادآور کشف ها و احیا های دوباره کارگردان است و خب این برای او دستاورد تازه یی نیست. آیا زوج تارانتینو و رودریگس پیشتر در «از بام تا شام» تمام مولفه های آثار دوزاری را به بهترین و متعالی ترین شکل ممکن نشان نداده بودند؟

فلیپ فرنچ منتقد - مجله آبزرور - معتقد است که تارانتینو دچار سندروم جرج وی هیگینز شده است؛ نویسنده یی که با رمان شاهکار اولش «دوستان ادی کویل» و به خاطر گفت وگو های بی نظیر آن ستایش شد اما آثار بعدی اش رمان هایی شدند که در صفحات شان تنها خطابه های بی مزه، خودستایانه و خودخواهانه به چشم می خورد. بازی های او کم کم دارد برای خیلی ها بی مزه می شود. بماند که دوستداران وطنی همچنان برایش دارند جانفشانی می کنند.

حامد صافی