دنیای گلخانه ای تا چقدر گرم خواهد شد

دانشمندان می دانند كه جهان این اواخر گرم تر شده است و معتقدند كه نوع بشر مسئول بخش عمده ای از این گرمایش است

اما تا كجا می توان این سیاره را تا دهه ها و قرن های آینده به همین منوال تحت فشار قرار داد؟ این تنها بسته به میزان حساسیت سیستم اقلیمی - شامل هوا، اقیانوس ها، یخچال، خشكی و حیات- نسبت به گاز های گلخانه ای است كه ما به درون هواسپهر پمپ می كنیم. به مدت یك ربع قرن نظرات كارشناسی درباره میزان حساسیت اقلیم مبهم و نادقیق بود. كارشناسان از سویی پذیرفتند كه اقلیم می تواند سیار حساس باشد و وقتی تحت فشار یك محرك اقلیمی یا عامل دیگری نظیر دی اكسیدكربن حاصل از سوزاندن سوخت های فسیلی، خاكستر های آتشفشانی یا كم شدن نور خورشید قرار گیرد ممكن است به طور ناگهانی گرم شود. از سوی دیگر همان كارشناسان به اینكه اقلیم ممكن است نسبتاً بدون واكنش بوده و به رغم فشار سختی كه در جهت گرم شدن به آن وارد می شود، تنها اندكی گرم شود نیز تن در دادند. موضوع میزان حساسیت اقلیم به گونه ای است كه نمی توان یك راست به سراغ آن رفت و مستقیماً آن را اندازه گرفت. از این رو دیر یا زود می بایست یك مدل اقلیمی وارد صحنه می شد. البته هر مدلی حساسیت های خودش را دارا است اما یك چیز در مورد همه آنها صدق می كند و آن عدم قطعیت های ذاتی در ساخت یك نسخه بی نهایت ساده شده از سیستم اقلیمی جهان واقعی است. به این خاطر دانشمندان اقلیم شناس طیف عددی مبهمی را برای میزان حساسیت اقلیم در نظر داشته اند. بدین ترتیب كه با دو برابر شدن گاز گلخانه ای دی اكسیدكربن اتفاقی كه انتظار می رود در همین قرن رخ دهد، سرانجام جهان از كمترین حد كه ۵/۱ درجه سانتی گراد است تا بیشترین حد یعنی ۵/۴ درجه سانتی گراد گرم تر خواهد شد. این طیف كه صرفاً بر پایه دو مدل اقلیمی ابتدایی پی ریزی شده، نخستین بار در سال ۱۹۷۹ به دست آمده و از آن زمان تاكنون در هر برآورد اقلیمی عمده دیگری ذكر شده است. و اما اكنون پژوهشگران دربرآورد میزان احتمالی حساسیت های اقلیمی دست كم در یك سوی طیف دقت و سخت گیری بیشتری را اعمال می كنند. مثلاً میزان حساسیت مدل های موجود (با دامنه اطمینان ۵ تا ۹۵ درصد) در محدوده متداول ۵/۱ تا ۵/۴ درجه قرار می گیرد اما در رویكرد جدید - كه در آن یك مدل منفرد شركت داشته در حالی كه شماری از پارامتر های مدل نظیر رفتار ابر ها متغیرند- طی نخستین تلاش طیف حساسیت از ۴/۲ تا ۴/۵ به دست آمده است كه محتمل ترین رقم در این بین عدد ۲/۳ درجه سانتی گراد است. اما به هر حال مدل ها تنها مدل اند. چه خوب بود اگر می شد طبیعت را نیز در این آزمایشات لحاظ كرد. این جا است كه باید به سراغ دیرین اقلیم شناسان رفت. آنها بررسی می كنند كه چگونه محرك های اقلیمی نظیر گاز های گلخانه ای به طور طبیعی در گذشته های دور نوسان داشته اند و چگونه سیستم اقلیمی آن زمان به این نوسانات واكنش نشان می داد. البته طبیعت هیچ گاه مقیاس كاملی از گرمایش گلخانه ای آینده به دست نمی دهد و حتی تخمین اینكه چقدر از تراكم دی اكسید كربن در بحبوحه آخرین عصر یخبندان كاسته شده یا چه مقدار از پرتوهای نور خورشید طی فوران كوه پیناتوبو در فیلیپین بلوكه شده اند، همیشه با قدری عدم قطعیت همراه خواهد بود. با تمام اینها برآوردهای دیرین اقلیم شناسی از میزان حساسیت اقلیم، به طور كلی در محدوده همان طیف مرسوم قرار می گیرد كه بهترین برآورد آن در حدود ۳ درجه سانتی گراد است. تا به اینجا به نظر می رسد كه دست كم می توان یك سر طیف را قابل اطمینان دانست؛ پژوهشگران معتقدند احتمال اینكه میزان حساسیت اقلیم كمتر از ۵/۱ درجه باشد، وجود ندارد. اما برآوردهای اقلیمی همچنان مرز مبهمی را بر منتهای الیه پایانی طیف تحمیل می كند. در بررسی هایی كه براساس تغییرات اقلیمی مشاهده شده در قرن گذشته و نیز برآورد محرك های اقلیمی طبیعی و انسانی صورت گرفته، میزان حساسیت اقلیمی از ۵/۴ درجه سانتی گراد فراتر رفته و به ۱ درجه رسیده است. در تازه ترین بررسی كه پارامترهای مدل آن فرق داشته اند، میزان حساسیت تا ۱ درجه سانتی گراد نیز ارتقا داشته است این در حالی است كه دست اندركاران این پژوهش معتقدند كه هنوز نمی توان گفت كه چنین درجات بالایی چه پیامدهایی دارد. سایرین نیز به دوره هایی از گرمایش بیش از اندازه در تاریخ زمین شناسی اشاره می كنند كه مدل های اقلیمی تاكنون از بازسازی آنها ناتوان بوده اند و از این جا حدس می زنند كه عنصر خطیری در سیستم اقلیمی وجود دارد كه مدل ها همچنان فاقد آنند. اقلیم شناسان تمام كارهایشان را گذاشته اند و به این مسئله می پردازند.آنها باید شناخت بیشتری از ابرها و ذرات معلق كه بزرگترین عوامل عدم قطعیت اند، به دست آورند و آنها را در مدل هایشان وارد سازند. ده یا پانزده سال پیش، دانشمندان می گفتند كه ده تا پانزده سال وقت می خواهند تا موفق شوند. اما هنوز هیچ نشانه ای وجود ندارد كه این اتفاق به این زودی ها بیفتد. آنها باید صحت مدل هایشان را افزایش دهند. این هدف واقع گرایانه نیاز به پیشرفت مداوم قدرت محاسبه و كار با كامپیوتر دارد. به علاوه باید سوابق بیشتر و بهتری درباره تغییرات اقلیمی گذشته و محرك های آنها به دست بیاورند. در این میان دو برابر یا بیشتر شدن میزان دی اكسیدكربن گریزناپذیر خواهد بود مگر اینكه یك تغییر ناگهانی و پرشتاب در مصرف سوخت های فسیلی در سرتاسر جهان رخ دهد.

ریچارد كر