بیماری خاموش

به مناسبت روز جهانی دیابت

دیابت چهارمین بیماری پیشرو در جهان است که منجر به مرگ می‌شود. حداقل ۵۰ درصد از افراد دیابتی در دنیا از بیماری خود بی‌اطلاعند و این رقم در برخی از کشورها به ۸۰ درصد می‌رسد.

هر ۱۰ ثانیه یک نفر به علت عوارض بیماری دیابت در جهان می‌میرد و ۲ نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند. براساس گزارش فدراسیون جهانی دیابت، هم‌اکنون ۲۴۶ میلیون نفر در سراسر جهان به دیابت مبتلا هستند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ این رقم به ۳۸۰ میلیون نفر برسد و از همه مهم‌تر این ‌که پیشگیری از دیابت نوع ۲ از طریق رژیم غذایی مناسب و بالا بردن فعالیت بدنی تا ۸۰ درصد امکان‌پذیر است.

مطالعات ۳ سال قبل، حاکی از ابتلای ۷/۷ درصد جمعیت کشور به دیابت نوع ۲ بود که این آمار، سال گذشته به ۷/۸ درصد رسیده است. براساس آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در کشور که بین گروه سنی ۱۵ تا ۶۵ سال هستند به دیابت مبتلا بوده و شناسایی شده‌اند و همچنین ۳ میلیون نفر به اختلال گلوکز مبتلا هستند.

در سال گذشته تمامی افراد بالای ۳۰ سال جمعیت روستایی کشور از نظر بیماری دیابت مورد بررسی قرار گرفتند. در مرحله اول این بررسی حدود ۲۰۰ هزار مورد دیابت جدید شناسایی شد که بسیاری از آنها از بیماری‌شان اطلاع نداشتند.

بر این اساس ۷/۳ درصد کل جمعیت روستایی کشور به دیابت مبتلا هستند. با توجه به این که جمعیت روستایی از جمعیت فعال کشور بوده و از شیوه غذایی سالم‌تری نسبت به شهرها برخوردارند، این میزان ابتلا به دیابت می‌تواند به عنوان تهدیدی برای آینده مطرح باشد. براساس مطالعات انجام شده، جمعیت دیابتی‌های تهرانی حدود ۷ درصد و افراد مبتلا به اختلال تحمل گلوکز حدود ۱۳ درصد هستند. در مجموع حدود ۲۰ درصد تهرانی‌ها یا دیابتی‌اند یا به اختلال تحمل گلوکز مبتلا هستند. یعنی از هر ۵ تهرانی یک نفر به این اختلالات مبتلاست.

● چاقی و دیابت

چاقی و دیابت نوع ۲ در حال حاضر تقریبا تهدیدکننده سلامت و رفاه اقتصادی تمام کشورهای دنیاست. افزایش وزن و چاقی به طور فزاینده‌ای روی کودکان و نوجوانان تاثیر می‌گذارد و باعث بروز هر چه بیشتر دیابت نوع ۲ در کودکان و نوجوانان می‌شود، در حالی که قبلا این بیماری عمدتا در افراد بالغ و سالمندان دیده می‌شد. وزن بالا و چاقی از علل قابل اصلاح بروز دیابت نوع ۲ است. به همین دلیل است که تغییرات در روش زندگی مثل خوردن غذای سالم و فعالیت جسمی در به تاخیر انداختن و جلوگیری از شروع دیابت نوع ۲ و کاهش خطرات بروز عوارض در مبتلایان موثر است. تخمین‌زده می‌شود که اگر از افزایش وزن جلوگیری شود، حداقل نیمی از موارد دیابت نوع۲ قابل پیشگیری است.

از سوی دیگر کاهش وزن یک قسمت مهم دیگری از درمان دیابت است. کاهش وزن به بدن برای استفاده بهتر از انسولین کمک خواهد کرد. بهترین راه برای کاهش وزن، ورزش و سازش با یک برنامه غذایی سالم است. با یک برنامه غذایی سالم کالری کمتری مصرف می‌کنید، زیرا با غذاهای کم‌چرب است که سیر خواهید شد نه با غذاهای پرچرب. برخی مواقع کاهش ۱۰ کیلوگرم از وزن برای کنترل دیابت کافی است. بنابراین با پزشک مشورت کنید که در یک هفته می‌خواهید چقدر کاهش وزن داشته باشید. باید حداکثر نیم کیلو در هفته کاهش وزن داشته باشید. کاهش وزن تدریجی، سالم‌تر و آسان‌تر است.

● روزی برای دیابت

دیابت نوعی بیماری باستانی است که در قرن ۲۰ به آن توجه بسیاری شد. در پاپیروسی از ۱۵۵۲ سال پیش از میلاد، پزشکی مصری از بیماری رازآلودی نوشته که با ادرار فراوان همراه است.

اریتیوس، پزشک یونانی که در سال‌های ۹۰ تا ۳۰ قبل از میلاد مسیح می‌زیسته است، در کنار پرادراری، نشانه‌های دیگر این بیماری مثل تشنگی همیشگی و کاهش وزن را هم عنوان کرده است. نام دیابت را نیز همین پزشک یونانی برای این بیماری انتخاب کرده که در زبان یونانی به معنای «گذر کردن» یا «جریان پیدا کردن» است. جالینوس، پزشک سرشناس بر این باور بود که این بیماری بر اثر اختلال کار کلیه‌ها پدید می‌آید.

اما در اواخر قرن ۲۰ که این بیماری بدرستی شناسایی شد، تصمیم گرفتند روزی نیز به آن اختصاص یابد. روز جهانی دیابت با انگیزه افزایش آگاهی نسبت به این بیماری در جهان بنیان نهاده شد. برای نخستین بار در سال ۱۹۹۱ توسط فدراسیون بین‌المللی دیابت و سازمان جهانی بهداشت به دلیل هشدارهایی که درباره افزایش بیماری دیابت در دنیا وجود داشت، ۱۴ نوامبر (مصادف با۲۳ آبان) را به عنوان روز جهانی دیابت به جهانیان معرفی کردند. علت نام‌گذاری ۱۴ نوامبر هم این است که این روز مصادف با سالروز تولد فردریک بنتینگ است که با همکاری چارلز بست در سال ۱۹۲۲ موفق به کشف انسولین شده بود.

مجمع عمومی سازمان ملل در ۲۰ دسامبر ۲۰۰۶ با تصویب قطعنامه برجسته و منحصر به فرد، دیابت را یک بیماری مزمن و ناتوان‌کننده با هزینه‌های هنگفت معرفی کرد که خانواده‌ها، دولت‌ها و کل جهان با آن مواجهند. براساس قطعنامه سازمان ملل، ۱۴ نوامبر (۲۳ آبان) روز جهانی دیابت اعلام شد. این سازمان با پذیرش روز جهانی دیابت و برجسته کردن خطرات جهانی این بیماری، تعهد خود را برای مبارزه با دیابت نشان داده است.

برای اعلام تصویب روز جهانی دیابت از سوی سازمان ملل و نیز برای تاکید بر مبارزه برای پیشگیری از دیابت، استفاده از یک دایره به عنوان نشان «همه با هم برای دیابت» تصویب شد. دایره یک نماد ساده است که براحتی می‌توان آن را پذیرفت و استفاده کرد. در تمام فرهنگ‌ها، دایره نشانه زندگی و سلامت است و معنی‌اش این است که فشارهای سخت و شدید نتیجه مثبت دارد. رنگ آبی، تجسم آسمان است که همه ملت‌ها را متحد می‌کند (رنگ پرچم سازمان ملل نیز آبی است.) دایره آبی دیابت، نشان اتحاد جهانی برای مبارزه علیه دیابت است!

● دیابت و مدرسه

برای اغلب کودکان و نوجوانان دیابتی، شرکت در زنگ ورزش یا ممنوع یا با مشکلاتی همراه است. بیشتر معلمان و مربیان مسوولیت مراقبت از یک دیابتی را هنگام گردش‌های علمی نمی‌پذیرند و در نتیجه امکان حضور در این گردش‌ها برای دیابتی‌ها فراهم نمی‌‌شود!

ثبت‌نام افراد دیابتی در مدارس ، بویژه ‌‌‌در مهدکودک‌ها، با مشکلات متعدد روبه‌روست و اکثر خانواده‌ها نمی‌توانند فرزند خود را در مدارسی که می‌خواهند ثبت‌نام‌ کنند!اغلب کودکان و نوجوانان دیابتی به دلیل ضرورت کنترل دائمی قندخون، خوردن مواد غذایی یا تزریق انسولین، مورد توجه قرار دارند و همین امر سبب می‌شود از سوی دیگران مورد ریشخند، تحقیر و یا طعنه قرار گیرند. ثبت‌نام افراد دیابتی در مدارس بویژه در مهدکودک‌ها، با مشکلات متعدد روبه‌روست و اکثر خانواده‌ها نمی‌توانند فرزند دیابتی خود را در مدارسی که می‌خواهند ثبت‌نام کنند!

اکثر افراد دیابتی و والدین ایشان، دیابتی بودن را از اولیای مدارس پنهان می‌کنند بخصوص در مهدکودک‌ها!

بسیاری از دیابتی‌ها و والدین آنها احساس می‌کنند در مدرسه برخورد خوبی با آنان نمی‌شود و شاهدیم که افراد دیابتی در مدارس، منزوی و تنها هستند مگر دیابتی‌هایی که از آموزش و اعتماد به نفس لازم برخوردار شده‌اند.

ابتلا به دیابت موجب می‌شود فرد دیابتی به دلیل شیوه تغذیه، کنترل قندخون، تزریق انسولین و... ملزم به رعایت مواردی باشد که دانش‌آموزان غیردیابتی به آنها ملزم نیستند. همین تفاوت اگر به گونه‌ای صحیح توجیه شود، سبب روابط دوستانه متقابل بین دانش‌آموزان می‌شود.

● دیابت و ورزش

ورزش هم در پیشگیری از دیابت نقش دارد و هم در بهبود وضعیت مبتلایان به این بیماری موثر است. در حال حاضر تخمین‌زده می‌شود۶۰ درصد جمعیت دنیا فعالیت فیزیکی کافی ندارند. این حالت بیش از همه در افراد بالغ کشورهای پیشرفته رخ می‌دهد. همچنین حدود ۱۰ درصد بالغ‌ها در زمان استراحت و تفریح خود فعالیت فیزیکی ندارند. در عین حال بیش از ۶۰ درصد بالغ‌ها به سطح توصیه شده ۳۰ دقیقه فعالیت فیزیکی متوسط در روز نمی‌رسند. نکته مهم این است که تخمین می‌زنند عدم تحرک جسمی باعث ۱۰ تا۱۶ درصد موارد دیابت می‌شود.

همچنین مبتلایان به دیابت که روزانه ۲ ساعت پیاده‌روی می‌کنند کمتر در معرض مرگ و میر به علت بیماری‌های قلبی عروقی قرار می‌گیرند.

یک برنامه ورزشی منظم و ممتد می‌تواند قند خون بدن را تثبیت کند، نیاز به دارو و انسولین را کاهش دهد و تغییرات وزن را کنترل کند. دیابت خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد، اما ورزش آن را پایین می‌آورد.

ورزش به افزایش طول عمرتان کمک کرده و شما را از بیماری‌های دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، افزایش فشارخون، پوکی استخوان و التهاب مفاصل محافظت می‌کند. یک فرد دیابتی با ورزش کردن می‌تواند قند خون خود را بهتر کنترل کند، زیرا زمانی که ورزش می‌کند قندخون سریع‌تر به مصرف می‌رسد و وزن نیز در سطح مناسبی قرار می‌گیرد. همچنین ورزش باعث می‌شود فرد نسبت به خودش نگرشی بهتر پیدا کند و سطح استرسش را کاهش ‌دهد.

انجام فعالیت بدنی به ورود قندخون به داخل سلول‌های بدن کمک می‌کند. بنابراین ورزش نقشی مهم و اصلی در برنامه درمانی مبتلایان به دیابت دارد. اگر شما ورزش نمی‌کنید شاید موقع آن باشد که فعال شوید و این مهم است که بتوانید در بیشتر روزهای هفته در مجموع ۳۰ دقیقه (که می‌توانید آن را به جلسات کوتاه‌تر تقسیم کنید) تحرک داشته باشید. اگر تاکنون ورزش نمی‌کردید، به آرامی شروع کنید به طوری که حتی یک قدم زدن ۵‌دقیقه‌ای می‌تواند به شما نشاط بخشد.

● دارویی گران

پای دیابتی یکی از عوارض دیابت در مواردی است که قند خون به صورت مناسب کنترل نشود. در این عارضه که در پی بسته شدن عروق پا و همچنین بی‌حسی آن به دلیل آسیب به رشته‌های عصبی انتها بروز می‌کند، پا زخم می‌شود و این زخم به علت مساعد بودن محیط برای عفونت گسترش می‌یابد. ۱۵ درصد از مبتلایان به دیابت در طول زندگی به پای دیابتی دچار می‌شوند که در همین حدود پای آنها بسته به مقدار آسیب به منظور جلوگیری از گسترش عفونت از یک انگشت تا زیر ساق قطع می‌شود. بیشترین بار بیماری دیابت در همه جوامع مربوط به عارضه پای دیابتی است.

داروی آنژی پارس که از سوی بخش خصوصی در سال ۸۶ برای اولین بار در کشور به تولید رسید و با تبلیغات گسترده‌ای که درخصوص آن انجام گرفت، قرار بود مرهمی بر زخم‌های پردرد بیماران دیابتی باشد. در آن زمان مطرح شد که هر سال بیش از ۱۰ هزار قطع پا بر اثر دیابت در کشور داریم که آنژی پارس بهترین دارو برای جلوگیری از این قطع و بهبود زخم پاست.

اما هر پکیج این دارو که از سال ۸۶ وارد چرخه مصرف شده است ۲۶۰ هزار تومان قیمت دارد و برای یک ماه تا ۴۵ روز استفاده می‌شود. این قیمت بالا باعث شده که اغلب بیماران دیابتی از تهیه آن خودداری کنند. حتی نامه وزیر بهداشت به وزیر رفاه برای تحت پوشش بیمه قرار گرفتن این دارو نیز موثر واقع نشد و شورای عالی بیمه قبول نکرد که این دارو را بیمه کند. شرکت سازنده دارو معتقد است داروی آنژی پارس بالای ۵۰درصد می‌تواند مانع از قطع عضو شود یا قطع عضو را به تاخیر بیندازد. بد نیست بدانید متوسط طول زمان بستری بیمار دچار زخم پای دیابتی در بیمارستان ۴ هفته است که حداقل هزینه‌های مستقیم آن کمتر از ۲ میلیون تومان نیست.

علی اخوان بهبهانی