صادرات ۲۰ میلیون دلاری نرم افزار ایران

در سال های اخیر توجه به صادرات خدمات فنی و مهندسی افزایش یافته و دولت در این خصوص برنامه های مختلفی را به اجرا در آورده است نتیجه اجرای این برنامه ها ارتقای سطح صادرات خدمات فنی و مهندسی از تقریباً هیچ به سالانه بیش از یك میلیارد دلار طی حدود ۱۰ سال است

كشور ما ایران از جمله كشور‌هایی است كه تاكید ویژه بر صادرات (به خصوص صادرات غیر‌نفتی) دارد.

در سال‌های اخیر توجه به صادرات خدمات فنی و مهندسی افزایش یافته و دولت در این خصوص برنامه‌های مختلفی را به اجرا در‌آورده است. نتیجه اجرای این برنامه‌ها ارتقای سطح صادرات خدمات فنی و مهندسی از تقریباً هیچ به سالانه بیش از یك میلیارد دلار طی حدود ۱۰ سال است.

طی سال‌های گذشته و تقریباً مقارن با آغاز تلاش های دولت برای ارتقای صادرات خدمات فنی و مهندسی، تلاش‌هایی نیز در خصوص ارتقای صادرات نرم‌افزار صورت گرفت. این تلاش‌ها از دو طرف بخش خصوصی (انجمن شركت‌های انفورماتیك ایران) و دولت (دبیر‌خانه شورای عالی شورای انفورماتیك كشور) از سال ۱۳۷۶ آغاز و در سال ۱۳۷۷ به تاسیس كنسرسیوم ثنارای متشكل از ۲۷ شركت نرم‌افزاری مهم كشور با هدف توسعه صادرات نرم‌افزار منجر شد. اما متاسفانه دولت آن گونه كه از صادرات خدمات فنی و مهندسی حمایت كرده بود، از صادرات نرم‌افزار حمایت به عمل نیاورد.

طی حدود ۸ سالی كه از تاسیس ثنارای می‌گذرد مجموع كل سرمایه‌گذاری دولت (كه به طور عمده توسط مركز صنایع نوین صورت گرفته است)در این زمینه از ۱۵ میلیارد ریال تجاوز نمی‌‌كند. بدیهی است كه این میزان سرمایه‌گذاری برای ارتقای سطح صادرات نرم‌افزار به ارقام قابل قبول در سطح اقتصاد كشور كفایت نمی كند. به همین دلیل است كه امروز سطح صادرات نرم‌افزاری ایران در حد ۲۰ میلیون دلار در سال تخمین زده می‌شود. این در حالی است كه صادرات خدمات فنی و مهندسی كشور ۵۰ برابر رقم مذكور است. با توجه به رقم اندك صادرات نرم‌‌افزار، برخی معتقدند كه به علت موانع موجود (مثل تحریم اقتصادی آمریكا) اصولاً سرمایه‌ گذاری و توجه دولت به امر صادرات نرم‌افزار كاری عبث و بیهوده بوده و باعث اتلاف منابع می‌شود. در این نوشتار با ارائه نظریات مطرح در سطح جهان كه محور برنامه‌ریزی سایر كشور‌ها در حركات توسعه‌ای خود است، نشان خواهیم داد كه سرمایه‌گذاری دولت در صادرات نرم‌افزار از چه میزان اهمیت برخوردار است.

● صادرات نرم‌افزار محور توسعه

پیشرفت‌های خیره‌كننده هند و ایرلند در توسعه صادرات نرم‌افزار و تاثیری كه این امر بر كل اقتصاد و توسعه این كشور‌ها گذاشته است، باعث شده است تا بسیاری از كشور‌ها‌ی در حال توسعه جهان نیز برای تقویت صادرات نرم‌افزار خود اقدامات منظمی را طرح‌ریزی و به مورد اجرا بگذارند. از طرف دیگر این پدیده باعث شده تا نظریات مختلف و نوینی در خصوص اهمیت و تاثیر صادرات نرم‌افزار در همه كشور‌های جهان (اعم از پیشرفته و در حال توسعه) به وجود آید.

در راستای بررسی آثار توسعه صادرات، تحقیقات مختلفی صورت گرفته است. نتایج پژوهش Reizman در سال ۱۹۹۶ نشان داده كه رابطه علی بین صادرات و رشد اقتصادی تنها در ۳۰ كشور از ۱۲۶ كشور دنیا مشاهده شده است. برخی مانند كره، تایوان، سنگاپور و هنگ‌كنگ نتایج مثبتی را بدست آورده‌اند. این كشور‌ها مدت‌ها به طور سالانه تولید ناخالص داخلی (GDP ) خود را سالی ۵ درصد ناشی از صادرات رشد داده‌اند. اما در سریلانكا صادرات در صنایع غیر‌پیشرفته رخ داده و باعث ایجاد ارتباطات و كار‌های داخلی نشده است. بدین ترتیب مشخص می‌شود كه صادرات كالا‌های فناوری پیشرفته (مثل نرم‌افزار) تاثیر نسبتاً زیادی در توسعه اقتصادی كشور‌ها دارد.

بر اساس بررسی‌های Carmel صادرات نرم‌افزار در هر كشور در ۵ حوزه زیر تاثیر دارد:

۱- اشتغال:

صنعت نرم‌افزار از جمله صنایعی است كه وابستگی بسیار به نیروی انسانی دارد. از این رو گسترش صادرات نرم‌افزار خود در حوزه اشتغال تاثیرات زیر را به همراه دارد:

الف- ایجاد مشاغل و فرصت‌های شغلی جدید. هم‌اكنون با اینكه در كشور بیكاری معضل بزرگی شمرده می‌شود، اما در حوزه نرم‌افزار كمبود نیروی انسانی مناسب یكی از معضلات مهم شمرده می‌شود. نیاز به نیروی كار در این صنعت باعث شده تا علاوه بر جذب نسبتاً سریع كارشناسان این رشته، از سایر رشته‌ها نیز نیرو در این صنعت جذب شوند. ضمناً صنعت نرم‌افزار را می توان تنها صنعتی دانست كه در آن دانشجویان در حال تحصیل نیز به سرعت جذب كار می‌شوند.

ب- نیاز جدی به نیروی انسانی ماهر و كمبود آن (كه در همه جای جهان محسوس است) باعث افزایش سطح دستمزد‌ها در این صنعت شده است. این پدیده به دنبال خود رفاه مناسبی را برای فعالان در این صنعت به همراه می‌آورد.

پ- ایجاد ثروت جنبه دیگری است كه در اثر صادرات نرم‌افزار رخ می‌دهد. هم اكنون ۵ تن از ۱۰ تن ثروتمند جهان در این صنعت به كار مشغول هستند. در كشور هند نیز كه از جمله كشور‌های فقیر دنیا محسوب می‌شود، تعداد ثروتمندان در این حوزه رو به افزایش است.

ت- افزایش صادرات نرم‌افزار بر فرار مغز‌ها نیز تاثیر دارد. از یك طرف با افزایش سطح دستمزد‌ها انگیزه كارشناسان برای مهاجرت كم می‌شود، و از طرف دیگر فرصت‌های مناسب ایجاد شده در صنعت باعث می‌شود تا برخی از مهاجران به میهن خود باز گشته و كسب و كار خود را در آنجا دنبال كنند.

۲- اشكال سازمانی جدید

شركت‌های فعال در حوزه صادرات نرم‌افزار، به لحاظ ماهیت كالا و خدمات نرم‌افزاری وارد تعاملات فزاینده با مشتریان خارجی خود می‌شوند. انتظارات این مشتریان در دریافت كالا و خدمات و كالای مناسب و نوع تعاملی كه آنها از سازمان عرضه كننده انتظار دارند، باعث ایجاد تغییرات فراوان در سازمان شركت‌های صارد كننده نرم‌افزار می‌شود. این شركت‌ها به مرور به سازمان‌هایی مدرن، چالاك و شبیه به همتایان خارجی خود تبدیل می‌شوند. تفكر مدیریت در اثر رقابت در بازار‌های جهانی تغییر كرده و به روز می‌شود. ماهیت متكی به نیروی كار شركت‌های نرم‌افزاری باعث سرمایه‌گذاری سنگین آنها روی نیروی انسانی خود شده و آنها را از لحاظ كمی و كیفی ارتقا می‌دهد. در ضمن این سازمان‌ها مجبور به رعایت انواع استاندارد‌های كالا و فر‌آیند نیز هستند. رعایت این استاندارد‌های نیز به نوبه خود كیفیت و بهره‌وری را در این سازمان‌ها افزایش می‌دهد. رقابت در عرصه جهانی شركت‌های صادر كننده نرم‌افزار را به سمت نو‌آوری و خلاقیت نیز سوق می‌دهد.

۳- تحریك زیر‌ساخت و سایر صنایع

صارد كنندگان نرم‌افزار برای فعالیت خود نیاز به زیر‌ساخت‌های مناسب و هم عرض كشور‌های پیشرفته دنیا دارند. در نتیجه گسترش فعالیت چنین شركت‌هایی به نوبه خود باعث بهبود وضعیت زیر ساخت‌های مورد نیاز اعم از مخابراتی و غیر آن می‌شود. نیاز این شركت‌ها به نیروی انسانی آموزش دیده تاثیر مثبت فوری بر صنعت آموزش دارد و باعث رشد شركت‌های آموزشی می‌شود. تعامل صادر كنندگان نرم‌افزار با ساختار پیشرفته سازمانی خود با سایر شركت‌های داخلی باعث ارتقای این شركت‌ها نیز می‌شود. در ضمن در محل تجمع شركت‌های صادراتی عموماً سطح رفاه زندگی از سایر نقاط بالا می‌رود.

۴- رشد اقتصادی

نمونه‌های هند و ایرلند به خوبی نشان می‌دهد كه توسعه صادرات نرم‌افزار می‌تواند تاثیر مناسبی بر GDP كشور‌ها داشته باشد. علاوه بر این صاردات نرم‌افزار (و اصولاً هر نوع صادراتی) باعث تقویت پول ملی و بهتر شدن توازن تجارت خارجی كشور‌ها نیز می‌شود.

۵- آثار سیاسی

افزایش صادرات نرم‌افزار باعث گسترش طبقه متوسط و همچنین ثروتمندان می‌شود. این امر آثار سیاسی مختلفی نظیر موارد زیر را به دنبال خواهد داشت:

الف- افزایش درخواست برای ایجاد فضای تجاری باز‌تر (حركت جدی‌تر به سمت اقتصاد باز)

ب- افزایش درخواست برای فضای سیاسی بازتر

همانطوركه مشاهده می‌شود، صاردات نرم‌افزار با صادرات كالا های سنتی متفاوت است و ضمن ایجاد ارزش افزوده بسیار بالا و تاثیر مثبت بر توسعه پاره‌ای از مشكلات مهم كشور را نیز كاهش می‌دهد. از همین روست كه امروزه بیشتر كشور‌های جهان در این زمینه دست به اقدامات جدی عملی زده‌اند.

پرویز ناصری،

مدیر‌عامل شركت تحقیقات و توسعه صادرات نرم‌افزار ثنارای