تامین اجتماعی چند لایه الگوی روز جهان

در قانون اساسی اصل ۲۹ , تامین اجتماعی یک حق همگانی دانسته شده که دولت مکلف است آن را, هم از طریق به کارگیری درآمدهای عمومی و هم با استفاده از منابع حاصل از مشارکت مردم, برای یک یک افراد جامعه تامین کند

در قانون اساسی (اصل ۲۹)، تامین اجتماعی یک حق همگانی دانسته شده که دولت مکلف است آن را، هم از طریق به کارگیری درآمدهای عمومی و هم با استفاده از منابع حاصل از مشارکت مردم، برای یک یک افراد جامعه تامین کند.

در اسناد و مدارک سازمان بین المللی کار نیز از تامین اجتماعی به عنوان مهم ترین حقوق اساسی انسان ها یاد می شود. تامین اجتماعی جزء جداناپذیر سیاست های اجتماعی دولت ها و ابزاری موثر در پیشگیری و کاهش بروز فقر در جامعه است و می تواند با زمینه سازی ایجاد همبستگی اجتماعی و تامین مزیت های برابر برای آحاد جامعه، در تثبیت شأن انسانی، برابری و عدالت اجتماعی نقش قابل توجهی ایفا کند.

● نقطه آغاز

تا پیش از وقوع انقلاب صنعتی خانواده و نهادهای محلی مبتنی بر اصول حمایت های همجواری و محلی، مهمترین ساز و کارهای حمایت از افراد به شمار می آمدند اما از این زمان این ابزارها به ویژه در حوزه های صنعتی کارایی خود را از دست دادند. نهادهای اجتماعی بخش های جدایی ناپذیر تمدن هستند. گسترش مهاجرت از روستاها به شهرها و توسعه شهرها، گسترش آزادی های فردی، پیشرفت تکنولوژی و رشد سرمایه داری با منطق های درونی مربوط به آن در قرن ۱۸، پدیده هایی بودند که سبب تحولات بزرگ در تاریخ بشر شدند.

منطق سرمایه داری تولید انبوه را الزامی می دانست و بنابراین تولید کارگاهی جای خود را به تولید کارخانه ای داد. همه چیز باید دگرگون می شد و در جهت کسب سودهای کلان برای نظام سرمایه داری قرار می گرفت. آنچه مسلم بود نظام سرمایه داری باید حفظ می شد. در این فرآیند دو طبقه غنی و فقیر شکل گرفت که یک سوی آن کارگران فقیر و کم درآمد و در سوی دیگر صاحبان سرمایه و ابزار قرار داشتند.

تشدید فقر و بیچارگی در طبقه کارگر استثمار شده و همچنین ظهور اندیشه های جامعه گرا که معتقد به مداخله دولت برای تامین عدالت اقتصادی بود نظام سرمایه داری را در برابر چالشی جدی قرار داد به طوری که برای حفظ نظام خود باید به نوعی گروه های فاقد رفاه و فقیر را راضی می کردند.اواخر قرن ۱۸ ایده سیاست اجتماعی توسط بیسمارک صدراعظم آلمان شکل گرفت و این نخستین تلاش های گسترده در حمایت از طبقه کارگر بود.

در این زمان در نتیجه گسترش مهاجرت از روستاها به شهرها طبقه کارگر تشکیل شد و نهادهای محلی مبتنی بر اصول حمایت های همجواری و محلی، دیگر در حوزه های صنعتی کارایی نداشتند. تنها سرمایه داران و صنعتگران معدودی کارگران خود را مورد حمایت قرار می دادند. بدین ترتیب فقر و تنگدستی طبقه کارگر با جلب نظر عموم جامعه به موضوعی دولتی و عمومی مبدل شد.

در نیمه دوم قرن ۱۹ برنامه هایی در برابر برخی از ریسک های اجتماعی وجود داشتند اما در اکثر موارد ثروتمندان و اعضای انجمن های صنفی از آنها بهره مند می شدند و در عمل طبقه کارگر توان پرداخت هزینه های بیمه های خصوصی و اختصاصی را نداشت. براین اساس و به دلیل کمبود منابع عمومی در این دوره صنعتگران به بیمه های اجتماعی با مشارکت کارگر و کارفرما روی آوردند.

● تاسیس دولت

پس از جنگ جهانی دوم در بریتانیا مدل جدیدی ارائه شد. سر ویلیام بوریج ایده تامین اجتماعی عمومی را مطرح و اعمال کرد. مطابق با این مدل کل جامعه زیر پوشش طرح بودند و طرح از محل مالیات عمومی تامین مالی می شد. سطح مزایای تامین اجتماعی نیز باید حداقل استاندارد معیشتی را تضمین می کرد و این سطح بیشتر بر عهده افراد بود.

بنابراین در این مدل سیاست اجتماعی، سطح مزایا بسیار پایین بود و متضمن رفاه افراد نبود.در دهه ۵۰ و ۶۰ ایده دولت رفاه غالباً در کشورهای اسکاندیناوی شکل گرفت. براین اساس بالاترین سطح حمایت ها و خدمات اجتماعی در طول تاریخ اروپا ارائه شد و بیشتر شهروندان اروپایی زیر پوشش تامین اجتماعی قرار گرفتند.

به دلیل رونق و رشد اقتصادی قابل توجه، از این دوره به عنوان عصر طلایی دولت رفاه در اروپا یاد می شود. (تا سال های ۱۹۷۳ و ۷۴ که بحران نفت اتفاق افتاد.) بر این اساس می توان الگوهای مختلف رفاهی که خاستگاه آنها عمدتاً اروپا بوده است را به سه گروه متمایز تفکیک کرد؛ الگوی سوسیال دموکرات خاص کشورهای اسکاندیناوی (مزایای سخاوتمندانه در اختیار آحاد جامعه، ضمن آنکه سطح مالیات ها در این کشورها بالاست و در جهت افزایش رفاه افراد به کار می رود.) الگوی محافظه کاری مبتنی بر اشتغال (بیمه اجتماعی) و الگوی لیبرال رفاه که در انگلیس و آمریکا متداول بوده است و بر تور ایمنی تاکید دارند.

امروزه با رشد روند جهانی سازی و حرکت به سمت خصوصی سازی در سراسر دنیا، همچنین مطرح شدن بحث سالمندی جمعیت، اصلاحات در تامین اجتماعی به طور گسترده مورد توجه کشورها قرار گرفته است. اکثر کشورها به ویژه در اروپا به دنبال دستیابی به یک الگوی مناسب و کارآمد و یک نظام جامع تامین اجتماعی بوده اند تا آحاد جامعه و در واقع تمامی طبقات اجتماعی را در سیستم مورد عنایت قرار دهد.

● داستان روز

امروزه رویکرد غالب در نظام های پیشرفته تامین اجتماعی دنیا (به ویژه اروپا)، استقرار نظام های تامین اجتماعی چندلایه است که همه گروه های جمعیتی را پوشش می دهد. در واقع با لایه بندی نظام امکان ارائه حمایت های اجتماعی در لایه اول، اجرای بیمه های اجتماعی در لایه دوم و بیمه های خصوصی مبتنی بر پس اندازهای فردی در لایه سوم هر کدام با سطوح حمایتی مشخص و منطبق با سطح توانایی و جایگاه افراد جامعه فراهم می شود. بدین ترتیب می توان امیدوار بود در جامعه عدالت اجتماعی و برخورداری از رفاه متناسب با ظرفیت ها و قابلیت افراد ممکن شده و قدرت انتخاب افراد در جامعه افزایش یابد.

مجید حسن زاده