خیز کشورها برای توسعه جنگل ها

مدیریت جنگل ها مدتی است که به دغدغه کشورهای کم جنگل تبدیل شده است

انسان امروز در هاله‌ای از تاثیرات عوامل طبیعی و مصنوعی حاکم در پیرامون خود زندگی می‌کند؛ تاثیرات تلخ و شیرین، تاثیرات برگشت‌پذیر و شاید برگشت‌ناپذیر، اختیاری و در خیلی موارد اجباری محض.

برای فرار از تاثیرات عوامل طبیعی یا راهی وجود ندارد یا این‌که راه فرار آنقدر صعب الوصول است که تنها خرد جمعی چاره‌ساز است. تاثیرات تخریب عناصر سازنده منابع طبیعی کشورها خاصه جنگل‌ها از جمله عواملی است که روز به روز اثرات خود را بر زندگی انسان‌ها علاوه بر زیست بوم‌ها در ورای مرزهای سیاسی و جغرافیایی به وضوح می‌گذارد.

فاصله کف و سقف تحمل انسان‌ها در مقابل بلاهای طبیعی خیلی جالب نیست، در خیلی از بلاهای طبیعی انسان‌ها رد پای خود را انکار می‌کنند و در مقابل اثرات پدیده‌های مصنوعی فقط به فرافکنی بسنده دل می‌بندند. این همان شروع استمرار بلایای طبیعی یا انسان ساخت است.

بلاهای طبیعی عادت کردنی نیستند. در مقابل بلاهای طبیعی شاید مرگ، آخرین گزینه باشد. تحمل مرگ برای آنانی که کوله‌باری از آرزو بر دوش دارند به طور معمول سخت است، ولی چه سخت خواهد بود اگر مرگ، ارزان گریبانگیر شود. با صرف نظر از موارد خاص همچون جنگ‌ها و سیاست‌های استعماری و استثماری، کشورها در تخریب منابع طبیعی یکدیگر حداقل دخالت مستقیم ندارند ولی به تایید اندیشمندان تمامی کشورها از تاثیرات سوء تخریب‌های منابع طبیعی مصون نیستند برای همین است که همفکری و همکاری بین‌المللی برای کنترل این تاثیرات یک تقاضای جهانی است یعنی تقاضایی مافوق اختیار.

● کم جنگل‌ها به صف

ایران با داشتن ۳/۱۴ میلیون هکتار جنگل در ۵ ناحیه رویشی جزو کشورهای فقیر ازحیث داشتن جنگل حساب می‌شود یعنی کشوری که حدود ۸ درصد مساحتش را جنگل‌ها پوشانده‌اند به همین خاطر ۱۵ سال پیش مبتکر طرحی شد تا کشورهای همقطارش در دنیا به فکر مدیریت جنگل‌هایشان باشند.

این حرکت ۱۵ سال قبل حالا به «فرآیند تهران» مشهور شده یعنی ابتکاری ایرانی برای کمک به مدیریت جنگل‌ها در کشورهایی که کمتر از ۱۰ درصد مساحتشان از جنگل پوشیده شده است.

در حال حاضر از میان ۱۹۶ کشور جهان ۷۱ کشور باپوشش کم جنگل (Low Forest Cover Countries) پتانسیل عضویت در فرآیند تهران را دار​د. البته به غیر از کشورهای با پوشش کم، کشورهای توسعه یافته همچون هلند، آلمان، کانادا و فنلاند که مساحت جنگل‌هایشان بیش از ۱۰ درصد مساحتشان است ازجمله کشورهایی هستند که در نشست‌های این کشورها شرکت می‌کنند و مدیریت جنگل‌ها در جهان را پی می‌گیرند.

● برگ برنده در دست تهران

مدیریت جنگل‌ها یک ضرورت بین‌المللی است مخصوصا برای کشورهایی چون ما که جنگل‌هایی اندک و آسیب‌پذیر دارد. ولی با این حال اکنون ایران یک برگ برنده در دست دارد که به خاطر ابتکار عملش در دنیا به دست آورده است.

نکته: ایران با داشتن ۳/۱۴ میلیون هکتار جنگل در ۵ ناحیه رویشی جزو کشورهای فقیر ازحیث داشتن جنگل حساب می‌شود یعنی کشوری که فقط حدود ۸ درصد مساحتش را جنگل‌ها پوشانده‌ است.

استقرار دبیرخانه ​فرآیند تهران​ در پایتخت کشورمان یک امتیاز بی‌نظیر است همچنان که وجود فائو در ایتالیا، یونسکو در فرانسه و یونیپ در کنیا برای آن کشورها امتیاز محسوب می‌شود. استقرار یک ارگان بین‌المللی با ۷۱ عضو در یک کشور نشان از وجود ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در یک کشور و اعتماد کشورهای عضو به میزبان در نوع خود یک سرمایه و اعتبار بین‌المللی است. این در حالی است که ایران به عنوان کشوری با سابقه در فرهنگ و تمدن و صاحب تجربه در مدیریت منابع طبیعی تجدید شونده می‌تواند مرجع خوبی برای صدور خدمات فنی و مهندسی به کشورهای عضو باشد.

فرآیند تهران یک سازمان دولتی نیست بلکه سازمانی بین‌الدولی است که تحت نظارت عالی «اکوسوک» فعالیت می‌کند یعنی مساله‌ای که به تنهایی اهمیت فرآیند تهران را صدچندان می‌کند.

شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل معروف به اکوسوک طبق منشور سازمان ملل تاسیس شده و در حال حاضر با عضویت ۵۴ کشور برای پیشبرد استانداردهای بالای زندگی با به کارگیری کامل پیشرفت‌های اجتماعی و اقتصادی، تشخیص و راه‌حل گزینی برای مشکلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی و آسان‌سازی و امکان‌پذیرسازی همکاری‌های بین‌المللی و نهایتا تشویق و ترویج جنبه‌های جهانی حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین فعالیت می‌کند.

این شورا قدرت دارد ​ درخصوص ماموریت‌های خود تحقیق کند و گزارش بنویسد. براساس منشور سازمان ملل، اکوسوک ارگانی مهم و اصلی برای کمک به کارهای اجتماعی و اقتصادی و کارهای مربوط به ۱۴ آژانس تخصصی سازمان ملل، کمیسیون‌های در حال کار و ۵ کمیسیون منطقه‌ای است.

پس ناگفته پیداست​ با توجه به جایگاه و ماموریت‌های اکوسوک و ارتباطات تنگاتنگ این شورا با فرآیند تهران ارتباطات و فرصت‌های جدیدی برای کشورمان به دست می‌آید که شاید بتوان استفاده از آنها را هنر مدیریتی تلقی کرد.

یکی از این هنرها تعامل سازنده و ارتباط موثر با سازمان‌ها و نهادهای تصمیم‌گیر در راستای اهداف سازمانی است و چون ایران نیز می‌داند که مرگ یک سازمان، همزاد تولد آن است این تعامل را جدی گرفته است تا آنجا که به گفته جعفری رئیس دبیرخانه فرآیند تهران، دبیرخانه با کنوانسیون جهانی بیابان در حوزه بیابان زایی رهیافت مشترک ایجاد کرده و همچنین در خصوص تنوع زیستی در عرصه جنگل‌ها بتازگی با کنوانسیون تنوع زیستی در ناگویای ژاپن برنامه مشترکی را کلید زده است. ولی با این حال تهران در پیشبرد آموزش مشکلاتی نیز دارد.

● دست‌اندازهای فرآیند تهران

ظاهرا مشکلات در اینجا هم تکراری است. جعفری از اظهار نظرهای بعضی افراد ناآشنا به فرآیند تهران گله‌مند است. به نظر می‌رسد همه ما ایرانیان باید به این گونه مشکلات عادت کرده باشیم چون اگر عادت نکنیم توجه به این گونه مسائل سد راه مان می‌شود و انگیزه‌هایمان را از بین می‌برد.

فرآیند تهران هنوز دبیرخانه‌اش یک مکان استقرار مناسب ندارد؛ این بزرگ​ترین مشکل ایران در سر و سامان دادن به این فرآیند است. اصول رایج بین‌المللی حکم می‌کند ​ کشوری که به خاطر خدمت به بشریت در عرصه جهانی مورد توجه قرار می‌گیرد بیش از هر چیز به دنبال هویت بخشی به فعالیتی که انجام می‌دهد باشد برای همین است که ایران به عنوان کشور پیشتاز در فرآیند تهران باید بیش از هر چیز به هویت بخشی به فرآیند مدیریت جنگل‌ها در کشورهای با پوشش کم جنگل باشد و بیش از همیشه از ظرفیت رسانه‌ها و ارتباطات رودررو استفاده کند. این الفبای پذیرفته شده در دنیاست که اگر ما نخواهیم پیرو آن باشیم کشورهای رقیب گوی سبقت را از ما خواهند ربود.

یوسف حسینعلی‌زاده