پیشگیری از وقوع جرم وظیفه کیست

هر چند طی سالهای اخیر و بویژه در یکسال گذشته با روی کار آمدن رئیس جدید قوه قضائیه, گام های مثبتی در جهت مثبت از جمله جرم زدایی برداشته شده اما هنوز ابهاماتی در این زمینه پابرجاست که همزمان با هفته قوه قضائیه مرور آنها می تواند به مسوولا ن دستگاه قضایی در رفع این مشکلا ت کمک کند

هر چند طی سالهای اخیر و بویژه در یکسال گذشته با روی کار آمدن رئیس جدید قوه قضائیه، گام های مثبتی در جهت مثبت از جمله جرم زدایی برداشته شده اما هنوز ابهاماتی در این زمینه پابرجاست که همزمان با هفته قوه قضائیه مرور آنها می تواند به مسوولا ن دستگاه قضایی در رفع این مشکلا ت کمک کند.

از چند ماه پیش تا کنون مدیران ارشد دستگاه قضایی در مواجهه با مقوله پیشگیری از وقوع جرم، به گونه ای اظهار نظر می کنند که نحوه نگرش و برداشت آنها از این مقوله می تواند بیانگر نوعی تردید و ابهام در تحقق و فعلیت یافتن این موضوع مهم تلقی شود سخنرانی می کردند، به هنگام طرح مقوله پیشگیری از وقوع جرم از پیچیدگی و گستردگی این مقوله صحبت کردند و اظهار داشتند که قوه قضائیه به تنهایی نمی تواند تحقق این مهم را عهده دار شود و درضمن به این نکته هم تاکید کردند که علی رغم همه اهمیتی که مقوله پیشگیری از وقوع جرم دارد اما تاکنون هیچ گونه راهکار اجرایی از طرف هیچ نهاد و مرجعی برای تحقق آن ارائه نشده است.

همچنین معاون اول او هم که اخیرا و به مناسبت هفته قوه قضائیه صحبت می کرد یادآوری نمود که گرچه مطابق قانون اساسی پیشگیری از وقوع جرم از جمله وظایف قوه قضائیه است اما برای تحقق این مهم همه دستگاه ها باید دست به کار شوند. اما به نظر می رسد که نوع برداشت مدیران ارشد قوه قضائیه از مقوله پیشگیری از وقوع جرم برداشتی بسیار کلی، نظری، مبهم، توصیفی و انتزاعی است تا مقوله ای با تعریف و هویت مشخص و البته این برداشت موجب می شود تا پیشگیری از وقوع جرم بیشتر به عنوان یک مبحث آرمانی، دست نیافتنی یا صعب الوصول مطرح باشد تا یک موضوع عینی، واقعی، سیستمی و برنامه ریزی شده.

شواهد این مدعا در متن اظهار نظرهای این مسوولا ن آشکار است. مثلا آقایان اعتقاد دارند که تحقق مقوله پیشگیری از وقوع جرم مستلزم مشارکت و مساعدت همه دستگاه ها و نهادهای مختلف است و قوه قضائیه به تنهایی نمی تواند از عهده تحقق و فعلیت یافتن آن برآید و لا بد اگر از آنان پرسیده شود که برای ادعای خود دلیل بیاورید خواهند گفت مثلا تا آموزش وپرورش، دانشگاه ها، مطبوعات و تلویزیون در این زمینه فرهنگ سازی نکنند، تانهادهای حمایتی از قبیل کمیته امداد و بهزیستی فقرزدایی نکنند، تا دستگاه های دولتی بیکاری زدایی نکنند و تا... نمی توان انتظار داشت که قوه قضائیه به تنهایی در پیشگیری از وقوع جرم موثر و موفق باشد; در حالی که این فقط یک شبهه، یا یک برداشت است و پذیرش آن در محکمه منطق و استدلا ل به دو دلیل میسر نیست.

اول این که براساس همین برداشت هر کدام از دستگاه ها، وزارتخانه ها وسازمانها می توانند تحقق و انجام همه یا بخشی از وظایف خود را موکول کنند به انجام امورات و برنامه های دیگر دستگاه ها و نهادها واگذار کنند مثلا وزارت بهداشت ودرمان در مواجهه با مقوله پیشگیری ازوقوع بیماریها می تواند عنوان کند تحقق آن مستلزم همراهی و مشارکت همه وزارت خانه ها و سازمانها است و دلیل بیاورد که تا آموزش و پرورش و... فرهنگسازی نکنند، تا نهادهای حمایتی برای محرومان هزینه حداقل مخارج را تامین نکنند و تا... وزارت بهداشت به تنهایی نمی تواند به این هدف مهم دست یابد و به همین صورت متولیان اقتصاد، مالیات، ترافیک، ورزش، صنعت و... می توانند با تشبث به این برداشت نسبت به انجام وظایف خود دچار غفلت و سو» برداشت شوند. بنابراین پر واضح است که گرچه شرح وظایف، اختیارات و حتی اهداف همه دستگاه ها و نهادهای کشوری با همدیگر ارتباط دارد با این وجود هر کدام از آنها نسبت به انجام وظایف خود مسوول است و باید پاسخگو باشد.

اما دلیل دومی که این نگرش برخی مدیران دستگاه قضائی را به چالش می کشد این است که هم در نص صریح قانون اساسی و هم در فهرست سیاست های کلی قوه قضائیه ابلا غیه از طرف مقام معظم رهبری، وظیفه پیشگیری ازوقوع جرم برعهده قوه قضائیه نهاده شده است و این مهم،هم نشان از اهمیت حیاتی موضوع دارد و هم این که جای هیچگونه شک و شبهه یا شائبه و تردیدی باقی نمی گذارد که تحقق آن به عنوان یک وظیفه صرفا بر عهده دستگاه قضائی است.

نکته آخر این که در همین زمینه ریاست قوه قضائیه اظهار داشتند که تاکنون هیچ گونه راهکار اجرایی از طرف هیچ نهاد و مرجعی برای تحقق مقوله پیشگیری از وقوع جرم ارائه نشده است، البته بنده دقیقا نمی دانم که آقای لا ریجانی به دنبال چه راهکار اجرایی هستند یا انتظار دارند که چه مرجع و نهادی در این زمینه راهکار ارائه بدهند اما من حیث المجموع به نظر می رسد که اگر مدیران ارشد دستگاه قضائی در مواجهه با این مقوله مهم با رویکرد مبتنی بر اصول، تجارب و روش های مدیریتی،اجرایی و میدانی بیشتری به آن نگاه کنند آنگاه می توانند نسبت به تحقق مقوله پیشگیری از وقوع جرم امیدوار باشند.

نویسنده : محمد سرکامیان