لرستان در سفر نامه ی سیاحان

نسترن دولتشاهی

آریا، محمد حسین، 1376، لرستان در سفر نامه ی سیاحان، انتشارات فکرروز.
کتاب لرستان در سفرنامه سیاحان از محمد حسین آریاانتشارات فکر روز.آقای مرتضی رهبانی سفر نامه آلمانی هرتسلفد را ترجمه وآقای حسین آریااصطلاحات واسامی خاص محلی این اثر را بررسی کرده اند.
اثری که پیش رو دارید حاصل بررسی 33 سفرنامه و کتاب خاطرات موجود به زبان های فارسی و انگلیسی وآلمانی است.
که سیاحان در آنهابه نوعی درباره ی لرستان به ذکر مطالب پرداخته وسیمای اجتماعی این خطه رابر ما روشن کرده اند.(ص7)نویسنده سعی کرده لرستان راآن طور که بوده به خوانندگان بشناساندوباخواندن این کتاب هر خواننده ای متاسف می گرددکه آثارتاریخی این سرزمین را به نام خودشان در کشورهای دیگر از جمله فرانسه برای کسب درآمد واستفاده همیشگی به تاراج برده اند.
این کتاب باپیشگفتارومقدمه آغاز شده.قصدونیت نویسنده از تدوین این کتاب معرفی سیاحان سه دوره,متقدم,سده ی نوزدههم وسده ی بیستم.درمقدمه نویسنده بسیار رساوشیواعلت پرداختن غربیان به مشرق زمین واینکه چرا آنقدرخاور دور برای آنها عجیب ودیدنی وهیجان انگیز بود راتوضیح داده,که بعد از سده 16 میلادی یعنی پایان قرون وسطی و ابتدای رنسانس وقتیکه اروپائیان وغربیان تغییر وتحول در مسائل فرهنگی واقتصادی وکشاورزی آنها رخ می دهد ودر آن دوره رفاه وآسایش نسبی فراهم می گرددوباتوجه به این تغییر آنها را به فکر فرومی برد که آن طرف آبهاوسرزمینهای دور چه خبر است وحس کنجکاوی آنهابرانگیخته
می شود که به آن سرزمین های دور راه پیدا کنند واین باعث شد که هر خطری را به جان بخرند وبا تلاش وکوشش فراوان سیاحانی را به این خطه روانه کنند جهت کسب دانش بیشتر که البته ابتدا کشورهای فرانسه وانگلیس بانی اینکار بودندوبعد آمریکا در ادامه کار آنها به این فعالیت پرداخت.درسده ی نوزدههم وبیستم
درزمره ی سیاحانی که به ایران آمدند تعداد قلیلی به خطه لرستان سفر کردنند ,زیرا سیاست پادشاهان قاجاربه خصوص فتحعلی شاه برپایه نفاق افکی میان اییلات این منطقه استوار بود تا دولت قاجار بتواند دست کم سیادت خود را به لرستان حتی به صورت ظاهر محفوظ نگاه دارد.نتیجه طبیعی این سیاست منجر به ناامنی در این سرزمین شدولذا تا مدتها هیچ سیاح بیگانه ای نتوانست به این منطقه یا به قول جهانگردان بیگاته به این سرزمین نامشکوف قدم بگذارد.(ص11)درسالهای بین دوجنگ جهانی سبب شد تا مکتشفان وموزه داران وعتیقه دوستان بسیاری به لرستان سرازیر شوند.کشف ناگهانی آثارمفرغی لرستان در گورهای عهد باستان بودکه عتیقه شناسان تعلق آنهارابه سده ی هشتم قبل از میلاد وبه اوج دوره ی فرهنگی کاسی ها ی لرستان مسلم می دانند.در سالهای اخیر مردم شناسان آمریکایی وفرانسوی ودانمارکی توجه خاصی به شناخت مردم غرب ایران ولرستان نشان داده اند ودرزمینه کوچ نشیی ومطالعه احوال کوه نشینان زاگرس وبررسی زبان لکی ولری که شاخه ای از زبان پهلوی قدیم است ونیزفرهنگ های بومی لرها کنجکاوی کرده وهیات های فراوانی گسیل داشته اند (ص12)این کتاب سیاحانی که در 200 سال گذشته به سرزمین لرستان آمدندوگزارش ها وخاطرات خود را مکتوب کرده اند متذکر شده واولین سیاح ابودلف جهانگردوشاعر اهل عربستان وبیشتر عمرش را درسیروسفر به کشورهای مختلف ,چین,هند,ارمنستان وایران به سر برده.
ایت کتاب بیشتر اسامی سیاحان وآثارآنان را بیان کرده واینکه دردوره کدام پادشاه ,واین سیاح باچه هدفی وارد این سرزمین شده رابیان می کند.حضورسیاحان متقدم در لرستان مصادف است باهجوم رومیه عثمانی ودرگزارشات خود این حوادث را هم متذکر شده اند و همچنین بیشتر شهرهاراهمان طور که دیده اندتوصیف کرده اند.میرعبدالطیف خان شوشتری که آخرین سیاح در پایان دوره صفویه به لرستان سفر کرد می گوید به خرم آباد در آمدم و آن معموره ای است به غایت دلکش-روانه بروجرد از توابع علی کش شدم شهری به اسلوب دلنشین وجولکها ومرغزارهای دلپذیر دارد(ص24).سده نوزدههم بعد از فروپاشی امپراطوری صفویه وحوادث ناشی از فتنه افاغنه,ایران در هرج ومرج فرورفت وبالنتیجه دردوره ی پرتشنج سلسله های افشاریه وزندیه,سیاحان بیگانه چندان رغبتی برای سیاحت در ایران به طریق اولی برای سفر به لرستان نداشتند .این وضع تا زمامداری سلسله ی قاجاریه ادامه یافت .آرامش حاصل از استقرار دولت قاجار مصادف با اوج ایام رفاه اروپائیان وبسط نفوذ ودوره ی استثمارگری آنان شد و لذا خیل سیاحتگران بیگانه به طور گوناگون سرازیر گردید.درواقع عصر قاجاردر مقایسه با ادوار گذشته شاهد ورود بیشترین تعداد سیاحان شد(ص29).البته در این دوره سیاحان با دید ونگرش سلطه طلبی وبرتری جویی به ایران می نگریستن وبا این دید که غرب بر شرق برتری دارد و باید شرقی ها از غربی ها تقلید کنند وبیاموزند.واولین کسی که در دوره قاجارودراین دوره ای که متذکرشدیم به ایران آمده سرجان ملکم ژنرال ودیپلمات ومورخ انگلیسی را باید در زمره ی نخستین کسانی شمرد که در زمان فتحعلی شاه قاجار وپیش از آغاز جنگ ایران و روسیه به کشورماسفر کرد(ص29).
درسده بیستم فرقی که با دیگردوره ها دارداین است که سیاحان زن هم وجود دارد که درباره لرستان سفرنامه نوشته اند.وقریب به هفده سیاح را در این بخش از کتاب نام برده وآثارآنان رانیز معرفی کرده است.وقریب به اتفاق سیاحان مدعی هستند که مردم لر به عهد وپیمان خود وفا می کنند و آنان تاجایی که امکان داشته از ورود خارجی ها به سرزمینشان جلوگیری می کردند.تاجایی که دو نفر از همراهان سیاحی را کشتندواین امر باعث شد که تا مدتهاکسی به عنوان محقق به این سرزمین سفر نکند.وسیاحان گزارش کرده اند مردم لرستان از روی نا آگاهی به آثار باستانی توجه نمی کردنند تا جایی که حاکم لرستان مظفرالملک روی سنگ نوشته که آثار باستانی با ارزشی است را با خط فارسی  نوشته.وهمچنین منبع درآمد مردم لرستان را پرورش قاطر وکشاورزی گزارش می کنند.وکالا هایی که صادر می کرده اند عبارتند از چپق,پوست سمور آبی,رب انار وانواع انگور.
در سده بیستم: به مرور که به سده بیستم نزدیک می شویم به تعداد جهانگردانی که به ایران ودرنتیجه به لرستان آمدند افزوده می شود,اما در مقایسه به ازدیادسیاحان,تعدادآثارپدیدآمده به همان نسبت فزونی نمی گیرد.به دلیل اینکه در ابتدای این قرن رفته رفته سیر وسیاحت در مشرق زمین از انحصار طبقات خاص و فرهیخته بیرون آمد وجنبه عمومی به خود گرفت(ص110).وهمچنین سیاحان این دوره متذکر می شوند که بر خلاف آنچه در مورد مردم لرستان گفته اند که آدم کش ویاغی هستند,مردمی بسیارمهربان ودلسوزند.دوبدسیاح روسی در مورد رابطه مادر و فرزندی و زن وشوهری بیان می کند که به ندرت درخاور زمین کسی را دیده ام که در حد این مادر پیر نسبت به پسرش واین بانوی جوان نسبت به همسرش عشق خالص تری نثارشان کرده باشند(ص47).در مورد مراسم عزاداری می نویسد که صاحب عزا ,مادر یا همسر متوفی حلقه ای از موی خود را بریده و بر مزار عزیزخود می گذارد.
ناصرالدین شاه از جمله پادشاهانی است که به سیر وسفر پرداخته وسفرنامه نوشته است و او همراه 10000 نفر حرکت می کند در مسیر حضرت عبدالعظیم,کهریزک,حسن آباد,قم,دلیجان,محلات,سلطان آباد,بروجردونواحی اطراف آن نهاوند,توسیرکان,فرهان,آشتیان,ساوه ورباط کریم را طی می کند وبه نهران باز می گردد(ص60).دمرگان سیاح فرانسوی با توجه به اهمیت آثار باستانی که در لرستان بود دولت فرانسه را وادار کرد برای حفاری مکانهای قدیمی امتیاز بگیرد(91).وهمچنین در مورد اعتقادات مذهبی لرها نوشته کردها ولرها جز اسما چندان محمدی نیستند(ص94).در این سده نیز سیاحان زن وجود دارند .
وسیاحان این دوره مردم لرستان را بر خلاف تعاریفی که از آنها می شود بسیار مهمان نوازمعرفی می کنند.
در این دوره بیشتر سیاحان دانمارکی را نام برده اند که قریب یک صد سال به مطالعه کوچ نشینی در آسیای غربی و خاور میانه پرداخته اند ومجموعه جالبی از لوا زم روزمره ی کوچ نشینان این منطقه را در موزه ی دانمارکی جمع آوری کرده اند (ص153).نویسنده هر سیاحی راکه معرفی کرده سعی کرده این معارفه همراه با عکس باشدو این به حضور ذهن خواننده در یاد آوری آنان بسیار کمک کرده ودر آخر کتاب شناسی و نمایه های جای ها,کسان و طایفه ها را معرفی کرده.

فهرست مطالب
پیشگفتار
مقدمه
سیاحان متقدم
سیاحان سده نوزدههم
سیاحان سده بیستم
کتابشناسی
نمایه