از راه دور روی کودک تان نظارت داشته باشید

روش تربیتی شما از سال های آغازین زندگی فرزندتان تاثیر مهمی بر روابط اجتماعی او در سنین بالاتر خواهد گذاشت اما چطور می توانید عوامل موثر در رشد اجتماعی و شخصیتی کودک تان را بشناسید

روش تربیتی شما از سال‌های آغازین زندگی فرزندتان تاثیر مهمی بر روابط اجتماعی او در سنین بالاتر خواهد گذاشت؛ اما چطور می‌توانید عوامل موثر در رشد اجتماعی و شخصیتی کودک‌تان را بشناسید؟ نسیم رضوی کارشناس روانشناسی با معرفی این عوامل و توضیحات کامل در این‌باره ما را راهنمایی می‌کند.

‌

● رشد اجتماعی کودک از چه سنی آغاز می‌شود؟

رشد اجتماعی کودک به وسیله‌ رشد هیجانات تا قبل از دوسالگی آغاز می‌شود. به‌طور مثال در حدود سه‌ماهگی لبخند اجتماعی در کودکان شکل می‌گیرد که این عمل باعث می‌شود تا والدین برای محبت و مراقبت بیشتر ترغیب شوند. معمولا نوزادان در تعامل با افراد آشنا لبخند می‌زنند و رابطه‌ اجتماعی خود را با دیگران به صورت عمدی گسترش می‌دهند. هیجانات دیگر مثل ترس و خشم روابط اجتماعی کودک را پایه‌ریزی می‌کند. برای مثال ترس، کودک را نزدیک مادر نگه می‌دارد و خشم برای دفاع کودک از خود نقش کلیدی را ایفا می‌کند. در حقیقت کودک از طریق درک هیجانات خود به درک هیجانات دیگران هم پی‌می‌برد. مثلا اگر کودک کسی را در حال گریه می‌بیند احساس غم و گریه می‌کند. بنا بر رشد کودک هیجانات کودک نیز گسترش پیدا می‌کند و از احساس غرور، خجالت، حسادت و گناه نیز آگاه می‌شود. در همین زمان، کودک راهی برای کنترل هیجاناتش پیدا می‌کند و والدین در این راه به فرزندان‌شان کمک می‌کنند تا احساسات خود را به‌خوبی تنظیم کنند. این کمک والدین معمولا برای جامعه‌پسند کردن نحوه ابراز احساسات است.

‌

● حس معاشرت چگونه در کودکان شکل می‌گیرد؟

با بزرگ شدن کودک و استفاده از زبان تعاملات اجتماعی کودک طبیعتا افزایش پیدا می‌کند و رنگ دیگری به خود می‌گیرد. در این مرحله، خودآگاهی به شکل وسیع‌تری به وجود می‌آید. مشارکت در بازی و همکاری با دیگر کودکان به این امر کمک بسیاری می‌کند. معاشرت کودکان با یکدیگر به شکل بازی خود را نشان می‌دهد. ابتدا کودک تنها بازی می‌کند و بعد از این مرحله کودک بدون تعامل با کودکان دیگر یعنی در کنار آنها ولی به تنهایی بازی می‌کند و در مرحله بعد کودک شروع به مبادله و ارتباط فعال می‌کند. مثلا اسباب‌بازی‌هایش را با کودکان دیگر عوض می‌کند و در نهایت مانند بزرگسالان روی هدف یا فعالیتی به صورت مشارکتی همکاری می‌کنند.

‌

● عوامل موثر در روابط اجتماعی کودک چه مواردی هستند؟

از عوامل تاثیرگذار روی اجتماعی شدن کودک یکی خلق‌وخوی ژنتیکی کودک است و دیگر کیفیت روابط عاطفی شکل گرفته در کودک که اصولا به قبل از دو‌سالگی کودک بازمی‌گردد که از والدین و نزدیکان شروع می‌شود و به روابط خوب و مثبت با همسالان می‌انجامد. حساسیت والدین نسبت به نیازهای کودک باعث شکل‌گیری اعتماد در کودک در سال اول زندگی می‌شود و پیوند دلبستگی میان والدین و کودک به‌وجود می‌آورد. در سال دوم زندگی کودک، والدین می‌توانند با تقویت اعتماد‌به‌نفس کودک نقش مهمی در فرآیند اجتماعی شدن او و ایجاد رابطه سالم در آینده فرزندان‌شان داشته باشند. پذیرش بدون قید و شرط از طرف والدین و ابراز محبت می‌تواند اعتماد‌به‌نفس کودکان را افزایش دهد. اگر کودکان با شرایط خاصی پذیرفته شوند این پیام را می‌گیرند و اگر به روش خاصی عمل کنند می‌توانند به خودشان اعتماد کنند و این اعتماد‌به‌نفس یک احساس شکننده است.

‌

● چگونه الگوی رفتاری مناسبی برای فرزندان خود باشیم؟

باید توجه داشته باشید که کودکان باید در جست‌وجو و برطرف کردن حس کنجکاوی آزاد گذاشته و به فعالیت و بازی‌های مناسب ترغیب شوند. سعی کنید تا در زمان مناسب فرزندتان را تشویق کنید و از مقایسه آنها با دیگران بپرهیزید. از تنبیه کودک جلوگیری و از روش‌های مناسب تربیتی به جای تنبیه استفاده کنید. چنین روش‌هایی به شکل‌گیری مناسب شخصیت کمک بسیاری می‌کند. کودکان از طریق رفتارهایی که از والدین‌شان می‌آموزند وارد ارتباط با دیگران می‌شوند. مهم‌ترین مهارتی که والدین می‌توانند به فرزندان‌شان یاد دهند آموزش نحوه ارتباط با همسالان برای ایجاد دوستی است. از آنجایی که والدین الگوی فرزندان‌شان هستند کودکان نیز به این شکل یاد می‌گیرند که چگونه دوست پیدا کنند. در حقیقت کودکان به رفتار والدین‌شان با دیگران دقت می‌کنند و روش تعامل پدر و مادرشان با اطرافیان را یاد می‌گیرند. مثلا لبخند می‌زنند یا از یکدیگر تعریف می‌کنند، با جملات خاصی وارد مکالمه می‌شوند. همه این رفتارها به عنوان الگوی رفتاری برای اجتماعی‌شدن بر کودک تاثیر می‌گذارد. در این حالت وقتی کودکان وارد مراکز بازی می‌شوند، می‌توانند این ابزارها را برای دوست‌یابی به‌کار بگیرند. یادگیری چنین ابزارهایی فرصت آنها را برای دوست‌یابی زیاد می‌کند. ابزارهایی مثل مهارت‌های ورزشی یا هنری می‌تواند به روابط اجتماعی کودک کمک فراوان بکند. کودکان در این تعاملات یاد می‌گیرند که حقوق دیگران را رعایت کنند و مشارکت فعال داشته باشند. مربیان مهدکودک و والدین نیز می‌توانند با آموزش همدلی و تشویق صبر و خویشتنداری در کودکان روی فرآیند دوست‌یابی‌شان تاثیرگذار باشند.

‌

● چه محیط‌هایی برای بازی کودکان مناسب هستند؟

بازی کودکان باید در مکانی امن انجام شود. بازی در مهدکودک به دلیل اینکه کاملا به صورت کنترل‌شده صورت می‌گیرد و از لحاظ ایمنی و وضعیت اجتماعی در وضعیت مناسبی قرار دارد برای بازی کودکان توصیه می‌شود. در مهدکودک مربیان به نحوه صحبت کردن کودکان بسیار دقت می‌کنند و این‌طور نیست که کودک هر حرفی را بزند یا خدشه‌ای به نوع تربیت کودک وارد شود. به علاوه بازی کاملا در جهت رشد فکری کودکان انجام می‌شود. حضور دیگر کودکان در رده سنی مشابه نیز به برقراری ارتباط اجتماعی کودک کمک می‌کند و تمامی این مسایل باعث می‌شود تا مشکلات احتمالی که ممکن است به‌وجود آید به حداقل برسد. مهدکودک برای رشد عاطفی، اجتماعی و خلاقیت گزینه بسیار مناسبی است.

‌ ● کودکان چطور هم‌بازی خود را انتخاب می‌کنند؟

معمولا کودکان برای بازی به دنبال کودکان هم سن و سال خود می‌گردند مگر اینکه مساله خاصی وجود داشته باشد. مثلا کودکی جذب کودکان بزرگ‌تر از خودش می‌شود که معمولا به این دلیل است که کودک موردنظر خواهر یا برادر بزرگ‌تر از خود در خانه دارد و به این سیستم عادت کرده‌ است یا به‌طور کل علاقه دارد تا به این شکل رابطه برقرار کند. اما عموما کودکان هم‌بازی‌های خود را از میان همسالان‌شان و هم‌جنس خود انتخاب می‌کنند.

‌ ● کودکان گوشه‌گیر چه مشکلی دارند؟

فرآیند اجتماعی شدن کودک مرحله‌ای دارد که باید به روند آن بسیار توجه کرد. کیفیت روابط عاطفی کودک با والدین، اعتماد‌به‌نفس کودک و مهارت‌هایی که می‌آموزد همگی از مواردی هستند که اگر هر کدام به تنهایی دچار مشکل شوند، ممکن است در انعطاف‌پذیری روابط اجتماعی کودک تاثیر منفی بگذارد و در نهایت به انزوا و گوشه‌گیری کودک منجر شود. کودکانی که از جمع‌ها دوری می‌کنند یا روابط اجتماعی ضعیفی دارند حتما باید تحت نظر قرار گیرند تا مشکل اصلی‌شان در این مورد مشخص شود تا والدین در پی رفع آن برآیند. اگر چنین مشکلاتی برطرف نشود می‌تواند در رشد اجتماعی کودک وقفه‌ای ایجاد کند.

● ‌برای یک تفریح یک ساعته شما پارک یا حیاط خانه را توصیه می‌کنید؟

اگر کودکتان را به پارک می‌برید حتما باید در کنارش حضور داشته باشید. این نظارت دورادور می‌تواند صورت بگیرد تا بتوان از خطرات احتمالی آن جلوگیری کرد. بازی کودکان در حیاط منزل به دلیل اینکه فضا بسته است و والدین همسایه‌ها را می‌شناسند نسبت به بازی کودک در کوچه خطرات کمتری به همراه دارد. اگر والدین محوطه‌ بازی کودک را مناسب نمی‌بینند باید حتما محیط بازی کودک را تغییر دهند و به همراه کودک‌شان به محلی بروند که بتوانند کنترل بیشتری بر فضای بازی و کودک‌شان داشته باشند. فراموش نکنید که چنین کنترلی مشکلات دوست‌یابی فرزندان را در سنین نوجوانی نیز به حداقل می‌رساند. باید توجه کنید که شما هیچ کنترلی بر نحوه بازی، گروه سنی و آشنایی در کوچه‌ها ندارید بنابراین امکان بروز هرگونه مشکلی وجود دارد؛ البته برای کودکان کم‌سن به هیچ‌عنوان بازی در کوچه توصیه نمی‌شود و برای کودک در سن بالاتر با رعایت احتیاط و نظارت والدین ایرادی ندارد. به هر حال بازی در کوچه‌ را تنها در صورتی پیشنهاد می‌کنیم که والدین امکان جانشین‌سازی گزینه بهتر را ندارند و باید کنترل و نظارت‌شان را بر این مورد افزایش دهند.

● ‌بازی کودک با جنس مخالف نشانه چیست؟

به‌طور معمول کودکان جذب همسالان هم‌جنس خود می‌شوند که این می‌تواند هم از فرهنگ سرچشمه بگیرد و هم به دلیل اشتراک سلایق و علایق آنهاست. دختربچه‌ها دوست دارند با عروسک بازی کنند و کمتر پیش می‌آید تا پسربچه‌ای به عروسک‌بازی علاقه داشته باشد. رابطه دو جنس مخالف کودک آسیبی به رفتار شخصیتی کودک وارد نمی‌کند مثلا اگر یک دختر و پسربچه‌ کودک با هم لگوبازی می‌کنند در واقع نشان‌دهنده حس همکاری و علاقه مشترک آنهاست و برای رشد اجتماعی و هیجانی آنها کاملا مناسب و ضروری است.

‌

● نکات موثر در روابط اجتماعی کودک چه مواردی هستند؟

صحبت با فرزندان و تشویق‌شان برای بیان احساسات‌شان پدیده بسیار موثری است که هم‌ هوش هیجانی کودک را افزایش می‌دهد و هم باعث رشد اجتماعی مناسب می‌شود. برای این کار باید با ذهن کودکان آشنا شویم تا بتوانیم به احساسات آنها نزدیک‌تر شویم و به آنها کمک کنیم.

شیوا بامداد