«کیفر», نمونه خوب سینمای قصه گو

فرصتی دوباره برای بررسی آخرین ساخته حسن فتحی

«کیفر»، ساخته حسن فتحی فیلم خوبی است که به علت شرایط بد اکران و نمایش فیلم هم زمان با مسابقات جام جهانی ۲۰۱۰ ، فرصت نگاه عمیق تر به آن از دست رفت.

با توزیع فیلم در شبکه خانگی، آخرین ساخته سینمایی حسن فتحی، شانسی دوباره پیدا کرده است تا بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

مهم ترین ویژگی «کیفر» برای سینمای ایران، همان نوآوری آن است، بدعتی که اتفاق جدیدی نیست اما همواره در حد همین اتفاق باقی مانده است.

«کیفر» داستان تعریف می کند، سینمای قصه گو، فقدان اساسی سینمای ایران است، سینمایی که فیلم های به اصطلاح معناگرا و گاهی بی داستان را برگ می دهد و از سینمای جشنواره ای تمجید می کند.

قهرمان و ضد قهرمان در «کیفر» واضح اما چند بعدی ترسیم شده است،مسائل اجتماعی (نادرست یا درست) در دل روایت ترسیم می شود. این فیلم برای مخاطب مسلط به سینمای جهان شاید جذابیت چندانی نداشته باشد، این تماشاگر، به احتمال فراوان فیلم را با نمونه های مشابه خارجی مقایسه می کند و به این نتیجه می رسد که «کیفر» تقلیدی دست چندمی از سینمای هالیوود است.

از این رو، ساخته حسن فتحی را باید در چهارچوب سینمای ایران دید.

حسن فتحی به تدریج شخصیتی قابل احترام در بین اهالی هنر هفتم برای خود دست و پا کرده است، فتحی با مجموعه تلویزیونی «همسایه ها» معرفی شد که خیلی زود به سریالی پرطرفدار تبدیل شد.

فتحی سال ها بعد «مدار صفر درجه» را ساخت که با توجه به موضوع جذاب آن، اثری ماندگار به مجموعه سریال های فاخر صدا و سیما افزوده شد.مجموعه سریال های فتحی(همسایه ها، پهلوانان نمی میرند، فردا دیر است، شب دهم، روشن تر از خاموشی، میوه ممنوعه، اشک ها و لبخندها) همگی بر کارگردانی قابل تامل وی تاکید داشت، امری که باعث شد علی معلم ساخت «ازدواج به سبک ایرانی» را به حسن فتحی بسپارد. این فیلم کمدی رمانتیک که از بازیگران زیادی بهره برد توانست در گیشه موفق باشد و علاوه بر آن از سوی منتقدان نیز مورد استقبال قرار گیرد.

«پستچی سه بار در نمی زند» دومین فیلم بلند سینمایی فتحی بیشتر برای مخاطب خاص ساخته شد، اگرچه مخاطب خاص هم چندان فیلم را نپسندید.

«کیفر» سومین ساخته سینمایی فتحی به قول خودش برای تماشاگر خاص و عام ساخته شده است که در هر ۲ مورد نمره متوسط می گیرد.

داستان «کیفر» از این قرار است که «برزو» به دلیل قتل عمد به اعدام محکوم شده است، سیامک برادر برزو(مصطفی زمانی)، سپیده، همسر برزو (مریلا زارعی) و جمال، دوست برزو (امیر جعفری) برای تهیه پول دیه، گروهی را تشکیل می دهند تا با اجرای برنامه های کمدی در مراسم تولد و عروسی، زمینه آزادی برزو را فراهم کنند، اما در حالی که پول آماده شده و حتی رضایت اولیای دم را نیز جلب کرده اند، افرادی ناشناس پول را به سرقت می برند. سیامک که پول ها از دست او به سرقت رفته است بعد از این حادثه به مدت یک هفته ناپدید و در این مدت برزو اعدام می شود.

سپیده که فکر می کند سیامک پول ها را ربوده است در پی انتقام بر می آید. اما پس از مدتی متوجه می شویم خود او نیز از مرگ برزو چندان ناراحت نیست، با پی گیری های سیامک و جمال، مشخص می شود برزو زمانی که در ژاپن کار می کرده است با خلافکاری ایرانی به نام «ابی بن بست» (با بازی جمشید هاشم پور) اقدام به قاچاق مواد مخدر می کردند اما در یک مثلث عشقی، برزو به ابی بن بست خیانت و با معشوقه او ازدواج می کند.

همان طور که از داستان مشخص است «کیفر» فیلمی پرحادثه بوده که فیلم نامه آن را علیرضا نادری نوشته است.

نادری، پیش از این توانایی های خود را به عنوان دیالوگ نویسی حرفه ای در مجموعه«میوه ممنوعه» به نمایش گذاشته بود و «کیفر» نیز استعداد او را در فضا سازی های داستانی و ایجاد تعلیق در روایت عرضه می کند. اگر ویژگی بارز «کیفر» را در قصه آن بدانیم باید نادری را مرد اول فیلم نامید نه حسن فتحی را ؛چون هر کجا کارگردان وارد میدان شده و تغییری در داستان ایجاد کرده به شدت به فیلم لطمه زده است.

بازیگران «کیفر» در مجموع موفق ظاهر شده اند، مصطفی زمانی پس از ایفای نقش یوسف پیامبر، تلاش می کند اولین نقش آفرینی اش او را درگیر کلیشه ها نکند.

بازی وی در نقش های متفاوت در فیلم های«آل» و «کیفر» در راستای همین تلاش است که البته ناموفق هم نبوده است.

امیر جعفری، برگ برنده بازی های «کیفر» به حساب می آید و بازی او متناسب با نقش و زیباست.

وقتی به کارنامه جعفری، نگاه کنیم می بینیم که او را باید از استعدادهای هرز رفته سینمای ایران دانست. حضوری بی حاصل در مجموعه های طنز تلویزیونی و اصرار برای بازی در کمدی های نازل سینمایی، فرصت لذت بردن از توانایی های بازیگری امیر جعفری را از مخاطب گرفته است.

مریلا زارعی نیز در چند سال اخیر جهش خیره کننده ای داشته و در مهم ترین فیلم های چند سال اخیر سینمای ایران به ایفای نقش پرداخته است و شخصیت سپیده اش در «کیفر»، کاراکتری محکم و با ثبات را نشان می دهد.

در پایان باید به نقطه ضعف اساسی فیلم نیز اشاره کرد.

«کیفر» فیلمی غیر قابل باور است، تصور این که در تهران افرادی با حضور در باشگاه های زیرزمینی، مشت زنی و قمار کنند حتی اگر به ادعای فیلم ساز مبتنی بر واقعیت باشد برای تماشاگر سینما باورپذیر نخواهد بود، یا اسامی نظیر «ابی بن بست» مناسب همان فیلم های اکشن دهه ۶۰ است که جمشید هاشم پور با سری تراشیده، حرکات محیرالعقول انجام می داد.

چه خوب بود اگر فتحی و دیگر عوامل فیلم، ادعایی بر صحت وقایع نداشتند و می پذیرفتند آن چه ترسیم می شود به طور صرف یک اثر یک اثر سینمایی است.

نویسنده: پور شهریاری