بازیگر، فضا، نور و رنگ‌آمیزی

هنر فرآیندهای صحنه، هنر طرح‌ریزی در فضاست؛ هنری که مولف اصلی تنها قادر بوده که آن را در زمانی معین و محدود به انجام رساند. عناصر زمانمند به شکلی ضمنی در متن(Text) قرار می‌گیرند. همراه …

هنر فرآیندهای صحنه، هنر طرح‌ریزی در فضاست؛ هنری که مولف اصلی تنها قادر بوده که آن را در زمانی معین و محدود به انجام رساند. عناصر زمانمند به شکلی ضمنی در متن(Text) قرار می‌گیرند. همراه با موسیقی یا بدون آن... .

اولین اصل در هنر صحنه، مفسر و بیان کننده آن است: «بازیگر».

بازیگر است که کنش را پیش می‌برد. بدون او نه کنشی وجود دارد و بالطبع نه نمایشی... . بدن، پویا، متحرک، شکل‌پذیر و منعطف است. وجودی قرار گرفته در فضایی سه بعدی. پس لازم است بیشترین دقت صرف فضا و عناصری شود که بدن از آنها بهره می‌برد. این واقعیتی مسلم است. تنظیم و ترتیبات جامع و کلی چیدمان و قرارگیری چیزها پس از بازیگر اهمیت می‌یابند. در چنین وضعیتی است که بازیگر با واقعیت درون صحنه ارتباط برقرار کرده و آن را می‌پذیرد.

بدین ترتیب، ما قبل از هر چیز دو عنصر اصلی و ضروری را در اختیار داریم: «بازیگر» و «تنظیمات فضا و طراحی صحنه» که باید با حالات و ویژگی‌های سه بعدی بازیگر منطبق باشد.

در اینجا نوعی اولویت بندیِ طبیعی را برقرار کرده‌ایم:

ـ بازیگر که نمایش را عرضه می‌کند.

ـ فضای سه‌بعدی که در خدمت اشکال انعطافی ـ تجسمی بازیگر است.

ـ نور که به هر دو پویایی می‌بخشد.

«اما»... (همان طور که متوجه شدید یک اما وجود دارد):

درباره رنگ‌آمیزی چه می‌توان گفت؟... پوشش‌هایی رنگین و گزیده در پس زمینه با نظمی عمودی در صحنه که به طور موازی تا بخش فوقانی صحنه ادامه می‌یابند. سطوحی که هم با نور، سایه و اشکال رنگین پوشیده شده‌اند و هم با اشیا و عناصر معماری. البته تمام این عناصر، طبیعت و خصوصیات رنگ‌آمیزی را به نمایش می‌گذارد. اعمال و صحنه‌آرایی ما در سلسله مراتبی منظم، شکلی وارونه یافته است. بهانه هم، مشکل یا غیرممکن بودن کار با مواد جامد است. همین دلیل ساختگی باعث رواج و گسترش «دکور» شده که به درجه و حدی کاملاً پوچ و بی‌معنی رسیده است و پس از آن مقید کردن شرم‌آور و خفت‌بار پویایی بدن بازیگر در آن دکور. بدین ترتیب، نور پس‌زمینه را آنچنان که دیده شود روشن می‌کند؛ البته بدون ملاحظه به بازیگری که این تحقیر را تحمل می‌کند. حرکتی حقارت‌بار بین سطوح تخت رنگ‌آمیزی شده و ایستادن بر سطح افقی صحنه.

تمامی تلاش‌های نوین در جهت اصلاح طراحی صحنه با این مسئله اساسی برخورد کرده‌اند که: «چگونه می‌توان به نور حداکثر توان را بخشید و طی این مسیر ارزش تمام و کمالی را نیز به بازیگر و فضای نمایشی اعطا کرد؟».

برای مدتی مدید، مدیر صحنه ما ارائه پویا و فیزیکی را به پای یک توهم مرده بصری و نقاشی‌گونه، قربانی کرده. در زیر فشار چنین استبدادی آشکار شد که بدن انسان هرگز نتوانسته در هیچکدام از روش‌های بیانی دراماتیک پیشرفتی حاصل کند. این ابزاری است شگفت‌آور. به جای طنین صدای آزادی، زیر بار اجبارها و اضطرار، قرار گرفته‌ایم.

همگان می‌دانند که امروزه فکر بازگشت به بدن انسان به عنوان اصلی بنیادین و بیان‌گرا اذهان را مشغول و تخیل را تحریک کرده است. با گشایش راهی برای کسب تجارب گوناگون دیگر هیچ شکلی بر ارزشمند بودن اصل بنیادین بدن باقی نمانده است. اما هنوز هم تولیدات هنری معاصر، ما را با فشار به سمت و درونِ‌ وضعیتیِ انفعالی و ننگین سوق می‌دهند؛ موقعیتی که با دقت در تاریکی خانه‌هایمان مخفی و کتمانش می‌کنیم.

هم اینک، «بدن» با تلاش سرسختانه‌ای، باز کشف خودش را آغاز کرده و آرزو می‌کنیم که ای کاش ما، خودمان بودیم؛ همان بدن‌هایی که نظاره‌گرشان هستیم. غریزه و ادراک اجتماعی به همراه ما از خواب بیدار شده‌اند؛ خوابی سرد که در گذشته بر آنان تحمیل کرده بودیم... .

جداسازی و ایجاد شکاف بین صحنه و تالار نمایش به سادگی به یک وضعیت پریشان و وحشیانه تبدیل گشته؛ حالتی که برخاسته از خودپرستی ماست.

و حال، به نقطه‌ای قطعی رسیده‌ایم، نقطه اصلاحات در هنرهای نمایشی که جسورانه باید آن را اعلام کنیم: مولف هنرهای دراماتیک تا زمانی که به مسئله «جدایی کنش‌های نمایشی از مخاطب و لزوم برطرف کردن موانع به طور وسیع» معتقد نشود، هرگز به رهایی نخواهد رسید. نتیجه نیز واضح است: تنظیم و ترتیبات رایجِ تئاتر ما باید مفهومی لیبرال را درک کرده و با آن توسعه یابند.

ما سرانجام به جایی خواهیم رسید که «خانه» می‌نامیمش: بنایی مقدس در آینده. فضایی پهناور، وسیع، گشوده و دگرگون‌پذیر که خوشامدگویِ گوناگون‌ترین بیانات جامعه و هنر پویا خواهد بود. مکانی آرمانی برای هنرهای نمایشی، جایگاه رشد و کامیابی، همراه با مخاطب و یا بدون او.

این متن ترجمه ای است از:

Appia, A (۱۹۱۹, ۵۴.۹۳). Actor, Space, Light, Painting

Adolph Appia: Texts on Theatre, ed. R.C. Beacham. London: Rout ledge: ۱۱۴-۱۱۵

ترجمه: علیرضا امیرحاجبی