ناگفته های زودپز

۱۴ توصیه ایمنی برای خرید, استفاده و نگهداری از زودپز

«مرگ دلخراش کودک ۴ساله بر اثر انفجار زودپز»؛ این، تیتر خبری بود که سال گذشته در بسیاری از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های کشورمان منتشر شد. زیر این تیتر آمده بود که: «انفجار زودپز در آشپزخانه کودکی را کشت. این حادثه در یک منزل مسکونی زمانی رخ داد که کودک ?‌ساله در آشپزخانه مشغول بازی بود. ناگهان زودپز روی اجاق گاز منفجر و پس از برخورد با سر کودک موجب ضربه مغزی و مرگ وی شد. کارشناسان ایمنی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی با تاکید بر ضرورت استفاده از دیگ‏های زودپز استاندارد تاکید کردند که هنگام خرید این دیگ‏ها برای جلوگیری از به وجود آمدن خطرات احتمالی حتما باید به نشان استاندارد آن توجه کرد و هرچند ماه یک بار باید سوپاپ اطمینان این دیگ‏ها را تمیز کرد و زنان خانه‏دار نیز باید از ترک منزل پس از قرار دادن دیگ زودپز روی اجاق گاز خودداری کنند.» اگرچه این قبیل حوادث کم رخ نداده اما کارشناسان معتقدند با کمی دقت و توجه هنگام خرید، نگهداری و استفاده از زودپز می‌توان به راحتی از چنین حوادثی پیشگیری کرد...

سرعت در آشپزی، به ویژه برای خانم‏های شاغل و آنهایی که وقت چندانی برای آشپزی ندارند و در ضمن به تغذیه سالم اهمیت می‏دهند و دل‌شان می‏خواهد خودشان آشپزی کنند، خیلی مهم است. به همین دلیل، هر وسیله‏ای که بتواند سرعت آشپزی را بالا ببرد و به تهیه غذا در زمان کمتر کمک کند به شدت مورد استقبال قرار می‏گیرد و طرفداران زیادی پیدا می‏کند. نمونه این وسایل که در بیشتر آشپزخانه‏ها پیدا می‏شود و زیاد هم از آن استفاده می‏شود زودپز است؛ دیگی که غذا را با کمک فشار بخار آب و در زمان کمی می‏پزد. اما نکته‏ای که باید به آن توجه داشت، انتخاب نوع مناسب و ایمن زودپز به هنگام خرید، طریقه صحیح استفاده و رعایت نکات ایمنی برای پیشگیری از حوادث احتمالی است. در این صورت می‏توان با خیال راحت از زودپز استفاده کرد و از فواید آن که یکی از آنها سرعت در آشپزی است، بهره برد.

● تاریخچه زودپز

دنیس پاپن، فیزیکدان فرانسوی در سال ۱۶۷۹ دیگ زودپز را اختراع کرد. اولین زودپزهای آلومینیومی در سال ۱۹۱۵ ساخته شدند و در سال ۱۹۳۷ شخصی به نام آلفرد فیشلر زودپز کوچکی را برای مصرف در آشپزخانه‌ها به بازار آورد. بعد از آن، دیگ‏های زودپز به دلیل بالا بردن سرعت آشپزی مورد استقبال قرار گرفتند اما به دلیل ضعف‏های موجود در طراحی حوادثی نیز در آشپزخانه‏ها به وجود آوردند. بسیاری از افراد ممکن است به دلیل حوادثی که در این باره شنیده‏اند، از استفاده از زودپز بترسند اما امروزه با رعایت نکات ایمنی در طراحی این وسایل میزان ایمنی بالا رفته و به طور گسترده از آن استفاده می‌شود. زودپزهای جدید در مقایسه با زودپزهای قدیمی ایمنی بیشتری دارند.

● زودپزها چه‌طور کار می‏کنند؟

در دیگ‏های زودپز، مواد غذایی در یک ظرف در بسته و تحت فشار پخته می‏شوند. با این روش، سرعت پخت را افزایش پیدا می‌کند و غذا در زمان کوتاه‏تری آماده می‌شود. هر مایعی در یک دمای خاص به جوش می‌آید و این دما که به دمای جوش معروف است، برای آب ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد است. نقطه جوش مایعات با بالارفتن فشار افزایش می‏یابد و با پایین آمدن فشار کاهش پیدا می‌کند، در واقع اساس کار دیگ‏های زودپز هم همین است. وقتی غذا را همراه مقداری آب در داخل ظرف می‌ریزیم و به آن حرارت می‌دهیم، آب شروع به جوشیدن و بخار شدن می‌کند. به تدریج بخار آب در داخل ظرف بیشتر می‌شود و موجب بالا رفتن فشار داخل ظرف می‌شود، در نتیجه، نقطه جوش آب با افزایش فشار بالا می‌رود و به ۱۳۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. قرار گرفتن مواد غذایی در دمای بالا سرعت طبخ را بالا برده و موجب می‏شود تا غذا در زمان کوتاه‏تری بپزد.

● زودپز و ۱۴ توصیه ایمنی

دیگ‏های زودپز با فشار بخار آب کار می‏کنند و در صورتی که بخار نتواند از ظرف خارج شود، زودپز تبدیل به یک بمب شده و منفجر می‏شود. برای پیشگیری از چنین حوادثی در خانه بهتر است نکات ایمنی را فراموش نکنید. برای انتخاب زودپز ایمن و مناسب و آشنایی با طریقه صحیح استفاده از این وسیله، به این نکات توجه کنید:

۱) هنگام خرید زودپزهای استاندارد را انتخاب کنید. در میان زودپزهای استاندارد انواعی که مجهز به سیستم‏های ایمنی بیشتر و امکان برنامه‏ریزی پخت هستند گزینه‏های بهتری هستند. محصولاتی که به وسیله شرکت‏های معتبر ساخته شده و دارای نشان استاندارد هستند هنگام ساخت دستورالعمل‏های ایمنی را رعایت کرده و آزمایش‏های ایمنی را انجام داده‏اند.

۲) هنگام خرید از فروشنده بخواهید تا طرز استفاده صحیح از محصول را به طور کامل به شما آموزش دهد. توضیحات او را به دقت گوش دهید و هر سوالی برای‏تان پیش آمد بپرسید.

۳) قبل از استفاده دستورالعمل و دفترچه راهنمای محصول را به دقت بخوانید. هر وسیله‏ای دستورالعمل استفاده مخصوص به خودش را دارد. مثلا در دفترچه راهنمای برخی زودپزها نوشته یک‌سوم ظرف را آب کنید و در برخی دیگر این مقدار تا نیم یا دوسوم حجم ظرف متغیر است.

۴) زودپزهای مجهز به قفل ایمنی را انتخاب کنید. در برخی از زودپزهای قدیمی این امکان وجود داشت که بعد از بالا رفتن فشار بخار داخل ظرف، در زودپز به طور ناگهانی باز شود و ایجاد حادثه کند. با در نظر گرفتن نکات ایمنی، زودپزهای جدید طوری طراحی شده‏اند که مجهز به قفل داخلی هستند و تا زمانی که بخار آب داخل ظرف وجود دارد امکان باز شدن در وجود ندارد.

۵) زودپزها در طرح‏ها و اندازه‏های مختلف در بازار وجود دارد. بهتر است زودپزهایی را انتخاب کنید که یک دسته بلند در یک سمت و دسته کوتاهی در سمت دیگر دارند چون در این صورت امکان باز و بسته کردن در راحت‏تر بوده و حمل و نقل و جا به جا کردن ظرف بهتر انجام می‏شود. در ضمن بلند بودن دسته موجب می‏شود دسته ظرف خیلی داغ نشود و هنگام برداشتن ظرف ناگهان از دست‏تان رها نشود. البته برای پیشگیری از چنین اتفاقی توصیه می‏شود برای برداشتن و جا به جا کردن زودپز پس از پخت غذا حتما از دستکش و دستگیره آشپزی استفاده کنید.

۶) زودپزهای مجهز به شیر خروج بخار اضطراری را انتخاب کنید. در این زودپزها موارد ایمنی در نظر گرفته شده و در صورت زیاد شدن فشار بخار، در زودپز جدا نمی‏شود و محتویات ظرف در آشپزخانه پخش نمی‏شود. برای پیشگیری از این اتفاق یک شیر خروج فشار اضطراری در نظر گرفته شده است که در صورت بالا رفتن بیش از حد فشار فعال می‏شود. در این زودپزها نشانه اولیه بالا رفتن بیش از حد فشار صدایی شبیه سوت است که فرد را از خطر مطلع می‏کند. در صورت عدم توجه افراد و ادامه این روند شیر خروج فشار اضطراری فعال می‏شود.

۷) به هیچ وجه مواد غذایی با دانه‏های ریز و غذاهایی که هنگام پخت ایجاد لعاب و یا کف می‏کنند را در زودپز نپزید چون ممکن است ذرات غذا همراه کف بالا آمده و روزنه خروج فشار را مسدود کنند. نمونه این غذاها انواع غلات مانند بلغور گندم و جو پرک شده، ماکارونی و رشته فرنگی، سیب و حبوبات دانه‏ریز هستند.

۸) پس از اتمام پخت و خاموش کردن شعله گاز سوپاپ اطمینان را برای خروج بخار آزاد کنید. درب زودپز را قبل از توقف کامل و پایین آمدن سوپاپ اطمینان باز نکنید.

۹) بدنه دیگ‏های زودپز معمولا از جنس استینلس استیل یا همان فولاد ضدزنگ یا آلیاژی از آلومینیوم است. انواع این استیل به دلیل مقاومت بالا، توزیع حرارت و سیاه نشدن مناسب‏تر هستند.

۱۰) در محل اتصال درپوش به بدنه زودپز، حلقه‌ای لاستیکی وجود دارد که از خارج شدن بخار آب جلوگیری می‌کند. مطمئن شوید که حلقه لاستیکی دیگ سالم است و در جای خود محکم شده است. فاسد بودن، پاره بودن و درست قرار نگرفتن حلقه لاستیکی ممکن است موجب سر رفتن غذا و خاموش شدن شعله گاز شود.

۱۱) روی درپوش زودپز یک دریچه اطمینان وجود دارد. وقتی فشار بخار آب به حدی می‌رسد که ظرف نمی‌تواند آن را تحمل کند، این دریچه باز می‌شود تا بخار آب از آن خارج شود. قبل از بستن در زودپز سوپاپ یا دریچه اطمینان و روزنه خروج بخار را بررسی کنید و از باز بودن آن مطمئن شوید.

۱۲) پس از هر بار استفاده از زودپز دریچه اطمینان و حلقه لاستیکی را به دقت بشویید. در صورت لزوم و وجود پارگی و خرابی، حلقه لاستیکی را تعویض کنید.

۱۳) هرچند وقت یک‌بار پیچ دسته زودپز را سفت کنید. در صورت شل بودن پیچ دسته‌ها، ممکن است هنگام حمل زودپز از دست شما رها شود و خطر سوختگی و آسیب‌دیدگی به وجود بیاید.

۱۴) اگر در زودپز نیاز به تعمیر داشت، آن را سریع تعمیر کنید و تا قبل از آن، از زودپز استفاده نکنید.

فرزانه فولادبند