نظامهای اطلاعاتی و دسترسی به دانش بشری

دستیابی به دانش بشری و استفاده از آن, از عوامل اساسی پیشرفت و توسعه است اطلاعات, شكل قابل انتقال دانش, بویژه اطلاعات علمی و فنی, ناگزیر بعنوان یكی از لوازم عمده توسعه اقتصادی و اجتماعی شناخته شده است

● تحلیل مسائل

دستیابی به دانش بشری و استفاده از آن، از عوامل اساسی پیشرفت و توسعه است. اطلاعات، شكل قابل انتقال دانش، بویژه اطلاعات علمی و فنی، ناگزیر بعنوان یكی از لوازم عمده توسعه اقتصادی و اجتماعی شناخته شده است. برای استفاده اساسی و منطقی از منابع طبیعی، توسعه منابع انسانی، پیشرفتهای علمی و فنی، توسعه كشاورزی، صنعت و خدمات، شكوفایی فرهنگ و افزایش رفاه اجتماعی، اطلاعات عاملی ضروری محسوب می‌شود.در نتیجه، در كشورهای در حال رشد جذب اطلاعات علمی و فنی شرط اولیه و اساسی توسعه است. بنابر این، دستیابی به اطلاعات علمی و فنی، ضرورتی فرهنگی و مهمترین عامل ایجاد نظمی نوین كه مبتنی بر اشتراك مساعی و اعتدال بیشتر خواهد بود بشمار می آید.در عصر حاضر، همزمان با انفجار اطلاعات افزایش چشمگیری درتولید مواد چاپی در سراسر جهان بوجود آمده است. بكمك بعضی ارقام می توان میزان این پدیده را تخمین زد. در آغاز قرن بیستم، هر ساله حدود ۱۰۰۰۰ عنوان نشریه ادواری در جهان منتشر می شد، ولی تا سال ۱۹۷۱ این رقم به ۱۷۰۰۰۰ افزایش یافت. تعداد كتابهای منتشر شده بین سالهای ۱۹۶۵ (۲۶۹۰۰۰ عنوان) و ۱۹۷۴ (۵۱۸۸۰۰ عنوان) بیش از دو برابر این رقم است. در سال ۱۹۷۰ بیش از ۶۰۰۰ مدرك در هر روز كاری بچاپ می رسید، یعنی ۲۰۰۰۰۰۰ مدرك در یكسال، و تخمین زده می شود كه این رقم تا سال ۱۹۸۵ چهار الی پنج برابر افزایش یابد یعنی زمانی كه ۸۰۰۰۰۰۰ الی ۱۰۰۰۰۰۰۰ مدرك علمی و فنی منتشر خواهد شد و این رقم تنها شامل مداركی است كه بچاپ می رسد.این افزایش چشمگیر در حجم اطلاعات، نیاز به ذخیره اطلاعات و نظامهای اشاعه آن را پدید آورده است، در طول ده سال اخیر، اغلب كشورها اقدامات لازم جهت تاسیس یا توسعه نظامهای گوناگون برای ذخیره و انتقال اطلاعات تخصصی - را بعمل آورده اند، از قبیل ایجاد كتابخانه ها، آرشیو ها و خدمات اطلاعاتی و دكومانتاسیون برای استفاده كنندگان مختلف از جمله پژوهشگران، مهندسین و مقامات تصمیم گیرنده در امور سیاسی، اداری، اقتصادی، و سایر گروههای شغلی و اجتماعی كه بهر منظوری مصرف كننده یا تولید‌كنندهٔ اطلاعات هستند.امروزه در زمینه فعالیت اطلاع رسانی، بنحوی كه این فعالیت، همهٔ اطلاعات علمی و فنی، اجتماعی و فرهنگی را كه برای حل مشكلات اجتماعی، بویژه مسایل مربوط به توسعه مورد نیاز است در برگیرد، مساله حاد، پیچیدگی و حجم اطلاعات است كه بی شك در طول ده سال آینده افزایش نیز خواهد یافت، آماده سازی و پخش اطلاعات، نیاز به انواع هر چه قویتر و پیشرفته تر تكنولوژی دارد، كه بتدریج جانشین روشهای سنتی می شود. از این جهت، بانكهای اطلاعاتی كامپیوتری - بویژه در كشورهای صنعتی - تاسیس شده است كه با استفاده از تكنولوژی داده آمائی[۱] و ارتباط از راه دور، سبب دسترسی سریع استفاده كنندگاه به بخش عظیمی از اطلاعات علمی و فنی جاری گردیده است. در این رابطه، ذكر این نكته نیز قابل توجه است كه از ۹۰۰ بانك اطلاعات كتابشناختی و داده های عددی[۲] موجود در جهان، كه از طریق ارتباط پیوسته در سطح بین المللی قابل دستیابی هستند، كمتر از یك درصد آن توسط كشورهای در حال رشد بوجود آمده است. دسترسی همه ملتها به تمامی این بانكهای اطلاعاتی، كه بصورت یك منبع حیاتی اطلاعاتی در آمده اند، برای پیشرفت جوامع و توسعه دانش بشری ضروری بنظر می رسد.اطلاعاتی كه در كشورهای در حال رشد در نتیجهٔ فعالیتهای عملی و تحقیقاتی در زمینه های اجتماعی - اقتصادی، علمی و فنی تولید می گردد. توسط این قبیل بانكهای اطلاعاتی بطور نامطلوبی سازمان یافته و تنها قسمتهایی از آن پوشانده می شود. بنابر این، دستیابی به آن برای استفاده كنندگان ملی و بین المللی مشكل است. این اطلاعات تنها در انتشارات ملی و محله ها و گزارشهای رسمی كه عموماً با بانكهای اطلاعاتی ارتباطی هم ندارند، درج می شود، به این علت، هم كشورهای در حال رشد و هم سایر جوامع از یكسری منابع ضروری برای شناخت صحیح مشكلات گوناگون زندگی انسانها، و یافتن راه حل غلبه بر آنها محروم می مانند.بنا بر این، لازم است كه كشورهای در حال رشد از طرفی - در مواقع لزوم - از بانكهای اطلاعاتی كشورهای دیگر استفاده كنند، و از طرف دیگر همزمان با آن اقدام به ایجاد بانكهای اطلاعاتی در سطح ملی و منطقه ای بنمایند، سازماندهی صحیح اطلاعات داخلی نیز به آنان كمك می كند تا در امر مبادله بین المللی اطلاعات فعالانه شركت جویند.دركنفرانس علم و تكنولوژی ملل متحد برای توسعه (UNCSTD، وین ،‌۱۹۷۹) و نیز در ســـــایر همایشهای بین الملی اخیر ، به اهمیت كمكهای عملی به كشورهای در حال رشد جهت دستیابی آنان به اطلاعات گوناگون تاكید شد، و تاسیس یك شبكه جهانی اطلاعات – كه تركیب آن هنوز تعیین نشده است – پیشنهاد گردید.این پیشنهادات، نتیجه سلسله بررسیها و مشورتهایی است كه به تاسیس برنامه یونی سیست (UNISIST) انجامید.این برنامه، كه در سال ۱۹۷۳ طبق تصمیم هفتمین اجلاس كنفرانس عمومی یونسكو آغاز شد، دعوتی است به ًفعالیت بین المللی هماهنگ حمایت شده جهت تسهیل امر مبادله اطلاعات علمی و فنی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی ملت ها" (قطعنامه ۳۱-۲/۱۷۲). در سال ۱۹۷۹، بر طبق مصوبات كنفرانس بین الدولی اطلاعات علمی و فنی برای توسعه (UNISIST II) این برنامه همهٔ اطلاعات علمی، فنی، اقتصادی و اجتماعی مورد نیاز برای توسعه را در برگرفت. این كنفرانس نحوهٔ شكل گیری شبكه جهانی اطلاعات را نیز مشخص كرد.تعداد طرحهای تهیه شده برای نظامها و شبكه های بین المللی، منطقه ای و زیر منطقه ای اطلاعات، كه اغلب از منابع مالی بین المللی خاصی تغذیه می شوند، مرتباً در حال افزایش است. چنانچه این تلاشها كه برای كنترل اطلاعات، خاصه با كمك وسایلی از قبیل تكنولوژی داده آمایی صورت می گیرد با یكدیگر هماهنگ نشوند، احتمالاً منجر به تفرقه و بی نظمی خواهد شد، برای استفاده كل جامعه بین المللی و برای اینكه مانعی در تشكیل شبكه جهانی كه خواست كشورهای عضو است، پیش نیاید، این نظامها و شبكه ها باید طبق روشهای استاندارد كه هماهنگی و پیوستگی آنها را تضمین می كند، توسعه یابند.بهرحال، استفاده از وسایل لازم برای انتقال اطلاعات، یعنی مراكز خدمات، نظامها و شبكه ها، به تنهایی دستیابی جهانی به اطلاعات را تضمین نخواهد كرد، هنوز موانع بسیاری، كه همه آنها فنی هم نیستند، باقی است كه مانع جریان آزاد متعادل اطلاعات و انتشار آن در سراسر جهان است.

* UneUnesco. Draft Medium – Term plan (۱۹۸۴ – ۱۹۸۹) second part. Unesco General conference. Fourth Extraordinaty session, Paris ۱۹۸۲. VII. Information systems and access to knowledge.

[۱]. Data Possessing

[۲]. Numerical data base

[۳] . بعلت رقابت كشورهای صنعتی با یكدیگر و نیز رقابت صاحبان صنایع در داخل هر یك از این كشورها (م)

[۴] - Inter – Organization Board for Information Systems ( IOB)

ترجمه: سیمین بردبار

---