خرچنگ درون جمجمه

تکثیر بی رویه و خارج از کنترل سلول ها یا رشد غیرطبیعی آنها و تجمعشان به صورت یک توده در هر جایی از بدن می تواند اتفاق بیفتد

تکثیر بی‌رویه و خارج از کنترل سلول‌ها یا رشد غیرطبیعی آنها و تجمعشان به‌صورت یک توده در هر جایی از بدن می‌تواند اتفاق بیفتد.

این مساله همان چیزی است که خود را به نام سرطان به بیمار و پزشکان شناسانده است و زمانی است که سلول‌های بدن به مهاجمی علیه خود تبدیل می‌شوند.

تقریبا اکثر سرطان‌ها خود را به‌صورت توده‌هایی در یک بافت یا ارگان نشان می‌دهند (برخلاف سرطان خون که سلول‌های سرطانی را در سراسر بدن پخش می‌کند) و به همین دلیل این سرطان‌ها اکثر مشکلات و عوارضشان را از طریق همین رشد بی‌رویه و اشغال فضای بافت‌های دیگر به‌وجود می‌آورند.

در اکثر نقاط بدن، این توده‌ها می‌توانند قبل از آنکه علامتدار شوند به مقدار زیادی رشد کنند اما در بعضی از قسمت‌های بدن اینطور نیست. جایی مثل جمجمه که ماندن یک صندوقچه کوچک از حیاتی‌ترین عضو بدن محافظت می‌کند. مغز در فضای بسته جمجمه با یک فشار ثابت حفظ می‌شود و سلول‌های آن به‌طور طبیعی از زمان تولد تا پایان عمر به هیچ وجه تکثیر نمی‌شوند اما سرطان‌های مغز می‌توانند این روند را به هم بزنند. اگر این خرچنگ خبیث وارد صندوقچه شود، مشکلات زودتر شروع می‌شوند.

● تومور مغزی چیست؟

تومور مغزی، یک توده یا تجمعی غیرطبیعی از سلول‌های بافت مغز یا ساختارهای اطراف آن (مثل پرده مننژ یا اعصاب مختلف) است که به‌تدریج رشد می‌کند و فضای داخل جمجمه را اشغال می‌کند. این توده‌ها معمولا در سنین میانسالی ایجاد می‌شوند و با بالاتررفتن سن، احتمال ایجاد این تومورها در افراد بیشتر می‌شود؛ اگرچه تومور مغزی ممکن است در هر سنی حتی در نوزادان هم وجود داشته باشد.

بعضی از تومورهای مغزی خوش‌خیم‌اند اما حتی توده‌های خوش‌خیم هم به‌خاطر اینکه در فضای محدود جمجمه ایجاد شده‌اند، می‌توانند خطرناک باشند.

به‌غیر از تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم مغز، توده‌های مغزی ممکن است ناشی از متاستاز یک سرطان در جایی دیگر از بدن باشند، مثلا سرطان پستان یا سرطان پروستات و یا لوسمی، متاستاز مغزی می‌دهند.

به‌طور کلی احتمال ایجاد توده مغزی به‌خاطر متاستاز سرطانی در جایی دیگر از بدن ۱۰ برابر بیشتر از ایجاد تومور به‌خاطر سرطان خود مغز است.

اما با این‌حال سلو‌ل‌های خود مغز هم می‌توانند سرطانی شوند و ایجاد تومور کنند. بسته به نوع این سلول‌ها، نام تومور سرطانی هم متفاوت است؛ مثلا مننژیوما، شوانوما و گلیوما تومورهایی هستند که از پرده مننژ، سلول‌های شوان یا بافت خاکستری مغز منشأ می‌گیرند. این تومورها در بزرگسالان بیشترند و گلیوما، اغلب انواع سرطانی را تشکیل می‌دهند. نوع این تومورها در تشخیص و انتخاب روش درمانی آنها بسیار موثر است.

● تومور مغزی چه علائمی ایجاد می‌کند؟

اختلالات عصبی ناشی از تومورهای مغزی بیشتر به‌خاطر تهاجم تومور و تخریب بافت‌های مغز به‌وجود می‌آیند. فشار مستقیم این توده به سلو‌ل‌های اطراف خود یا بالابردن فشار داخل جمجمه و فشردن مغز به دیواره‌های آن یا افزایش ترشح مایع مغزی نخاعی و بالابردن فشار داخلی از این طریق می‌توانند باعث ایجاد علائم مغزی مختلفی بشوند.

ادم مغزی، انسداد عروق‌های خونی، جلوگیری از خروج مایع مغزی نخاعی و یا تخریب بافت‌های تومورال هم روش‌های دیگری هستند که تومورهای مغزی از طریق آنها باعث آسیب می‌شوند.

اغلب علائم تومورها هم علائم عصبی هستند که به‌خاطر مرکزی‌بودن ضایعه، شدت بیشتری نسبت به بیماری‌های دیگر دارند.

سردرد، شایع‌ترین و معمول‌ترین علامت تومور مغزی است. سردردهایی که وقتی از یک خواب عمیق بیدار می‌شوید، به وجود می‌آیند. سردردهای همیشگی و حاد، تغییر در نوع سردردهای قبلی، سردردهایی که به تدریج شدت بیشتری پیدا کرده‌اند و یا دفعاتشان بیشتر شده است هرکدام می‌توانند نشانه یک تومور مغزی باشند.

همراه با سردردهای شدید معمولاً استفراغ هم وجود دارد اما حالت تهوع در این موارد کمتر اتفاق می‌افتد. ادم ته چشم، بدتر شدن وضعیت هوشیاری، دومین علامت شایع است. علائم این بدتر شدن وضعیت هوشیاری، خواب‌آلودگی، خستگی، تغییرات شخصیت، تشخیص اشتباه، اختلال شناخت مثل فراموش کردن نام اشیا و به تدریج فراموشی است.

تشنج هم از علائم معمول یک تومور مغزی است که بسته به جایی که تومور اشغال می‌کند نوع تشنج متفاوت است. مشکلات بینایی مثل تاری دید، دوبینی و یا از دست دادن ناگهانی دید چشم، اختلالات تعادلی، اختلال در صحبت کردن و به یاد آوردن نام اشیا، از دست دادن تدریجی حس و حرکت اندام‌ها، مشکلات شنوایی، تهوع و استفراغ بدون علت هم از علائم دیگر یک تومور مغزی هستند. ممکن است همه این علائم با هم در یک فرد به وجود نیایند وجود هرکدام از این علائم برای تشخیص تومور مغزی بسیار مهم است و حتی می‌توان از روی چگونگی این اختلالات تا حدودی مکان تومور را حدس زد.

● تشخیص تومور مغزی چگونه انجام می‌شود؟

تومورهای مغزی در مراحل اولیه اغلب به راحتی تشخیص داده نمی‌شوند. در یک بیمار دارای علائم نورولوژیک که به تدریج شدت پیدا می‌کنند، حتماً باید احتمال یک توده مغزی مطرح شود. اولین کار برای تشخیص این بیماری مراجعه به یک پزشک متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب است. یک معاینه عصبی کامل، همراه با گرفتن شرح حال و بررسی چگونگی علائم می‌تواند تا حدودی تشخیص بیماری را راحت‌تر کند.

معاینه ته چشم، تست تعادل، آزمایش رفلکس‌ها و معاینه حس پوستی در تمام بدن از معاینات عصبی روتین است که در همان ویزیت اول انجام می‌شود.

گفتن نکاتی مثل سردردهایی که با خواب بدتر می‌شوند و یا شروع ناگهانی یک تشنج می‌تواند کمک زیادی به پزشک برای تشخیص بیماری بکند.

معمولاً در صورت شک به تومور مغزی و یا هر ضایعه دیگر، پزشک درخواست تصویربرداری از مغز می‌کند این کار می‌تواند به صورت سی‌تی‌اسکن و یا ام‌آرآی باشد. ام‌آر‌آی به خوبی می‌تواند انواع ضایعات مغزی و همچنین تغییرات سلولی را در بافت مغز نشان بدهد و به عنوان یک روش تشخیص مهم برای تومورهای مغزی شناخته می‌شود. به غیر از این ام‌آر‌آی به پزشک کمک می‌کند بعد از تشخیص بیماری برای انجام روش درمان و میزان آن هم تصمیم بگیرد.

به غیر از انجام تصویربرداری از مغز، بقیه بدن هم باید به دنبال سرطان‌هایی که می‌توانند به مغز متاستاز بدهند بررسی شود. یک عکس ساده از قفسه‌سینه برای بررسی احتمال سرطان‌های ریه و یا آزمایش خون برای بررسی احتمال سرطان خون، عفونت‌های مغزی و ایدز، باید انجام شود.

بیماری‌ها و مشکلاتی که می‌توانند علائم تومور مغزی را تقلید کنند هم نباید فراموش شوند، آبسه مغزی، خونریزی‌های زیر پرده مننژ، اختلالات عروقی داخل مغز و یا بالا رفتن بدون علت فشار مایع مغزی نخاعی از این نوع مشکلات هستند که ممکن است علائمی شبیه به یک تومور مغزی داشته باشند.

در صورتی که در آزمایشات مختلف وجود توده مغزی قطعی شد، نورولوژیست بیمار را به یک جراح مغز و اعصاب ارجاع می‌دهد تا در مورد روش درمان آن و قابل عمل بودن یا نبودن توده تصمیم بگیرد. به غیر از این باید مرحله سرطان هم برای تعیین روش درمان مشخص شود.

جراح مغز و اعصاب هم ممکن است برای قطعی‌تر کردن تشخیص، تصمیم بگیرد از توده نمونه‌برداری کند. اینکار طی یک جراحی محدود انجام می‌شود و بافت توده به طور دقیق زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. گاهی هم این نمونه از طریق یک سوراخ بسیار کوچک و میله‌ای که تحت هدایت سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی وارد مغز می‌شود، از داخل توده برداشته می‌شود.

به طور کلی تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن توده چندان مهم نیست و تمام این اقدامات برای تعیین روش درمان و انجام جراحی و خارج کردن آن انجام می‌شود. مثلا یک گلیومای خوش‌خیم یا بدخیم چون سلول‌های سرطانی‌اش دقیقا شبیه سلول‌های قشر خاکستری مغز هستند و توده هم یک حاشیه مشخصی ندارد، جراحی آن بسیار مشکل است و خوش‌خیم بودن یا بدخیم بودن آن فرقی در نوع روش درمان ندارد.

● تومورهای مغزی چگونه درمان می‌شوند؟

انتخاب روش درمان در درجه اول بستگی به شرایط بیمار دارد. مثلا در یک بیمار که به خاطر تومور مغزی در کما قرار دارد و یا فشار داخل جمجمه‌ای‌اش بسیار بالاست باید اول شرایطش را پایدار کرد.

سن و شرایط جسمانی بیمار دومین نکته مهم در درمان این بیماران است. به گفته بعضی از جراحان، سن بیمار حتی از مرحله بیماری‌اش هم مهم‌تر است.

بعد از این مسائل، جای تومور، اندازه آن و نوع تومور است. اگر تومور در جایی قرار دارد که می‌تواند بدون آسیب به بقیه بافت‌های مغز و بخصوص قسمت‌های حیاتی آن را خارج کرد و یا حاشیه مشخصی دارد که می‌توان مطمئن بود تومور به طور کامل خارج می‌شود و بافتی برای عود مجدد باقی نمی‌ماند، انتخاب اول برای درمان جراحی است. جراحی و خارج کردن توده یک عمل بسیار سنگین است.

به گفته جراحان مغز و اعصاب، برای هر توده‌ای که در جایی قابل دسترسی قرار دارد جراحی باید انجام شود اگرچه نتوان تمام توده را خارج کرد.

جدا کردن و خارج کردن هر چه بیشتر از تومور سرطانی، برای پیشرفت مراحل بعدی درمان هم مفید است.

اکثر تومورهای مغزی به روش ترکیبی درمان می‌شوند. یعنی روش‌های مختلف درمانی برای این بیماران به کار می‌رود. بعد از انجام جراحی با توجه به نوع توده رادیوتراپی و شیمی درمانی باید انجام شود. در این مرحله بیمار به یک پزشک فوق تخصص انکولوژی ارجاع داده می‌شود تا در مورد نوع داروی شیمی‌درمانی و تعداد جلسات رادیوتراپی توده تصمیم بگیرد. در این مرحله هم شرایط جسمی بیمار و توانایی او درتحمل رادیوتراپی و شیمی‌درمانی و عوارض آن بسیار مهم است. معمولا در این روش ابتدا یک دوره چند هفته‌ای درمان انجام می‌شود و اگر بیمار توانست عوارض درمان را تحمل کند درمان برای چند ماه دیگر ادامه پیدا می‌کند.

گاهی اوقات هم بعد از انجام یک جراحی و خارج کردن کامل توده، چند جلسه پرتودرمانی کامل مغز انجام می‌شود تا در صورت وجود احتمالی سلول‌های باقی مانده سرطانی، آنها هم از بین بروند.ترکیب روش‌های شیمی‌درمانی و رادیوتراپی با جراحی در زمینه تومورها پیشرفت‌های زیادی داشته است. الان در درمان بعضی تومورها شیمی‌درمانی و جراحی به طور همزمان انجام می‌شوند و بعد از خارج کردن توده صفحه‌هایی حاوی مواد شیمی‌درمانی در جای توده باقی گذاشته می‌شود تا به تدریج ماده دارویی خود را آزاد کند.به غیر از این روش‌های درمانی، در صورتی که توده ناشی از متاستاز دور دست یک سرطان در جایی دیگر از بدن باشد باید نوع روش درمانی را تغییر داد و با توجه به بیماری زمینه‌ای آن را انتخاب کرد.

دکتر سید احسان بیکایی