نفت سیاه بر سر سفره های سفید

چندی است بازار جهانی نفت افزایش قیمت شدیدی را تجربه می کند دلیل اصلی این افزایش قیمت , مازاد تولید نفت کشورهای تولیدکننده و افزایش تقاضای کشورهایی مانند چین و هند بوده است

چندی است بازار جهانی نفت افزایش قیمت شدیدی را تجربه می کند. دلیل اصلی این افزایش قیمت ، مازاد تولید نفت کشورهای تولیدکننده و افزایش تقاضای کشورهایی مانند چین و هند بوده است. افزایش قیمت نفت به عنوان منبع اصلی انرژی به اهمیت این ماده دراقتصاد بین الملل افزوده است. هر چندبا پیش بینی رشد اقتصادی درسال های آینده اکثر کارشناسان اقتصاد انرژی به استمرار قیمت های بالاتر برای نفت در آینده ی نزدیک معتقدند ، با این حال گزارش هایی که در خصوص تحولات بازار نفت و گاز منتشر می شود عموماً حاکی از تشدید صرفه جویی ها در مصرف نفت و گاز و تلاش برای جایگزینی حامل های انرژی از یک سو و افزایش سرمایه گذاری ها برای اکتشاف مخازن جدید نفت و گاز از سوی دیگر است و تداوم این فعالیت ها می تواند در سال های آینده روند کنونی قیمت های نفت و گاز را تغییر دهد. اما مهم ترین اثر نوسانات قیمت نفت بر اقتصاد ایران ، در بودجه ی دولت منعکس می شود. هرگاه درآمدهای نفتی کاهش یابد ، مسئولان منطقی عمل می کنند ولی زمانی که این درآمدها افزایش یابد به آن مباهات می کنند و وعده های غیرکارشناسانه می دهند. البته همگان به خوبی می دانند که افزایش یا کاهش درآمدهای نفتی به خودی خود باعث افتخار یک دولت محسوب نمی شود چرا که این درآمدها از محلی تأمین شده است که هیچ ارتباط ساختاری با ارکان اقتصاد ملی ندارد و همین نکته باعث افزایش تقاضا و در نهایت افزایش تورم می شود. دلیل این امر نیز این است که هر کاری به جز سرمایه گذاری خارج از اقتصاد ملی با این درآمدها ، حتی اگر در امور زیربنایی ایجاد شود اگر فساد ایجاد نکند آثار مخرب دیگری خواهد داشت. « بیماری هلندی » یکی از این آثار است که نشان می دهد چگونه افزایش ناگهانی درآمدهای یک بخش در اقتصاد به تضعیف سایر بخش ها ( معمولاً صنعت و کشاورزی ) منجر می شود و با افزایش واردات و کاهش صادرات در یک اقتصاد به بیکاری فزاینده و کاهش تولید داخلی می رسیم. در این مجال به آثار افزایش درآمدهای نفت بر زندگی مردم می پردازیم :

در سال ۱۳۸۴ شاهد اوج گیری درآمدهای نفتی کشور به مرز ۴۵ میلیارد دلار بودیم که بالاترین میزان در طول تاریخ بوده است. این مقدار درآمد گاه ۲ تا ۳ برابر درآمد نفت کشور در بسیاری از سال های انقلاب است و از طرف دیگر مردم هم توقع دارند این افزایش درآمد تأثیر مستقیم بر زندگی شخصی آنان بگذارد. " دکتر قدیری ابیانه " از کارشناسان سیاسی - اقتصادی کشور در تحلیل خود از وضعیت تحقق درآمدهای نفتی ایران و تأثیر آن بر زندگی مردم معتقد است : با توجه به رشد خیره کننده ی درآمدهای نفتی کشور ، مردم بر این باورند که اگر این درآمد عادلانه توزیع شود دیگر نباید شاهد فقر و محرومیت باشیم و باید مشکلاتی چون مسکن ، اشتغال ، ازدواج ، رفاه و تأمین اجتماعی و حتی تفریح و ورزش مردم تأمین گردد. اما این سؤال مطرح است که آیا مردم تصور درستی از میزان این درآمد دارند ؟ آنها چنین تصور می کنند که اگر این درآمد به فرض به هیچ یک از نیازهای اساسی کشور مانند دفاع و امنیت ، عمران و آبادانی ، بهداشت و درمان ، آموزش و سایر نیازها اختصاص نیابد و فقط به طور مساوی بین جمعیت ۷۰ میلیونی کشورتوزیع شود سهم هر ایرانی از آن ، بین ۱۰ تا ۱۰۰ میلیون ریال در ماه خواهد بود. اما این تصور توهمی بیش نیست ؛ توهمی که موجب این سؤال می شود که مسئولان با این درآمد چه می کنند و چرا مشکلات کشور با اتکای به این درآمدها حل نمی شود ؟ اینجاست که سیاه نمایی ها بروز می یابند و بسیاری می پندارند که به آنها و مسائل و مشکلات شان بی توجهی می شود. مردم مناطق مرزی و قومیت ها تصور می کنند که به قوم و استان آنها توجه نمی شود ؛ در حالی که این توهم فراگیر است و همه ی شهرها و استان ها را در بر می گیرد. برای قضاوت صحیح باید واقعیت ها را به دور از توهم شناخت.

●واقعیت درآمد نفت ایران

نعمت نفت ، نعمت بزرگی است که برخی از ملت ها از آن برخوردارند و در این میان سهم کشورهای خاورمیانه از سایر ملل بیش تر و بزرگ تر است. ایران با دارا بودن ۹ درصد ذخایر نفت و ۱۶ درصد ذخایر گاز دنیا در رتبه های اول دارنده ی این منابع مهم اقتصادی است. میزان ذخایر نفتی ایران ۶ برابر کل ذخایر نفتی امریکا و ۸ برابر کل ذخایر نفتی اروپا و حدود ۴ برابر کل ذخایر اروپا و امریکاست. با توجه به این که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران روزانه ۴/۵ میلیون بشکه نفت صادر می کرد و هم اینک این میزان ه حدود ۲/۲ میلیون بشکه نفت کاهش یافته است و از طرفی جمعیت کشور دو برابر شده است و قدرت خرید دلاردر بازارهای بین المللی نیز در این مدت حداقل نصف شده است ، سهم هر ایرانی از ارزش ارز حاصل از صادرات نفت با توجه به عوامل یاد شده به کمتر از یک هشتم قبل از انقلاب رسیده است و از این پس نیز با هر تولد جدیدی ، این نسبت کاهش خواهد یافت. این عوامل عمدتاً به نوع حکومت هم مربوط نیستند و صرفاً عوامل خارجی ( مانند افزایش جمعیت ) در آن دخیل اند.

اگر فرض کنیم که درآمد ۴۰ میلیارد دلاری صادرات نفت در سال ۱۳۸۴ صرف هیچ یک از ضروریات کشور نشود و مستقیماً بین مردم تقسیم گردد با احتساب هر دلار ۹۰۰۰ ریال و جمعیت ۷۰ میلیون نفری کشور ، سهم هر ایرانی از درآمد نفت ماهیانه فقط حدود ۴۲۰ هزار ریال می شود. اگر حدود ۲۰ هزار ریال آن را هزینه های استخراج و صادرات نفت فرض کنیم سهم هر ایرانی از اوج درآمدهای نفتی فقط ۴۰۰ هزار ریال در ماه خواهد شد. طبیعتاً با اتکا به چنین درآمدی که تازه نتیجه ی شکسته شدن رکورد قیمت نفت بوده است ، نمی توان مشکلاتی مانند مسکن ، اشتغال ، ازدواج ، تحصیل ، رفاه و تفریح را رفع کرد. ضمناً باید توجه داشت این بودجه بین همه ی دستگاه ها توزیع می شود و همه ی دستگاه ها بلا استثنا آن را ناکافی ارزیابی و به درستی تأکید می کنند که اگر بودجه ی آنها افزایش یابد خواهند توانست خدمات بیش تر و بهتری را به مردم ارائه نمایند ؛ اما بودجه ی کشور محدود است و نمی توان با اتکا به درآمدهای نفتی همه ی خواسته ها را برآورده کرد.

●درآمد نفت در آینده

اگر درآمد نفت را طی ۴ سال و بلکه ۲۰ سال آینده ( تا سال چشم انداز: ۱۴۰۴ ) ثابت و سالی ۴۰ میلیارد دلار فرض کنیم ، و با این فرض که طی این ۲۰ سال جمعیت کشور افزایش نیابد و در حد ۷۰ میلیون باقی بماند ، اگر این درآمدها صرف هیچ یک از ضرورت های ایران نشود ، به هر ایرانی ۴۰۰ هزار ریال می رسد و به این ترتیب سهم هر نفر در یک دوره ی ۴ ساله کمتر از ۲۰ میلیون ریال و در یک دوره ی ۲۰ ساله مجموعاً کمتر از ۱۰۰میلیون ریال خواهد بود. البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که طی سال های آتی منابع نفتی رو به کاهش و جمعیت نیز رو به افزایش است و پیش بینی می شود جمعیت کشور در سال ۱۴۰۴ بین ۹۰ الی ۱۰۰ میلیون نفر باشد ، ضمن آن که درآمد نفتی بخش قابل توجهی از بودجه ی کشور برای تأمین هزینه های ضروری کشور را در ابعاد مختلف تشکیل می دهد. بنابراین همین نسبت ۴۰۰ هزار ریال در ماه به ازای هر ایرانی هم در چند سال آینده امری محال و دور از واقعیت به نظر می رسد.

سعیده شفیعی

---