تشریفات آبروی بین المللی یک کشور

از پیراهن آستین کوتاه لولا داسیلوا تا اجلاس عدم تعهد در تهران

نزدیکی برگزاری نشست کشورهای عدم‌تعهد در تهران و تعطیلی پنج روزه پایتخت در روزهای مقارن با این نشست در کنار خبرهایی مثل خرید اتومبیل‌های ضدگلوله تشریفاتی برای خدمات‌رسانی به مهمانان، برخی حرف و حدیث‌ها را به همراه داشته است؛ خیلی‌ها فکر می‌کنند هزینه کردن برای برگزاری این نشست که تعداد مهمانانش تا ۷ هزار نفر عنوان شده، ریخت‌وپاشی غیرضروری است و امکان برگزاری آن با هزینه‌هایی کمتر و در غیاب بسیاری از اقدامات صورت گرفته وجود داشته است، اما واقعیت این‌است که خاستگاه چنین اظهارنظرهایی بی‌اطلاعی از پروتکل‌های دیپلماتیک و بین‌المللی تشریفات در زمینه پذیرایی از مهمانان رسمی است، پروتکل‌هایی که رعایت‌نکردن‌شان ممکن است حتی به قیمت آبروی دیپلماتیک کشور تمام شود.

نحوه استقبال، اسکان، پذیرایی، مشایعت و حتی تهیه هدیه برای مهمانان رسمی کشورهای دیگر در عرف بین‌الملل بر اساس پروتکل‌هایی صورت می‌گیرد که حتی جزئیات را هم در این بخش‌ها تعریف و تبیین می‌کند.

این موضوع تا آنجا اهمیت دارد که چند واحد از درس‌های دانشگاهی رشته علوم‌سیاسی به این مساله اختصاص یافته و دانشجویان این رشته حتی پایان‌نامه خود را در مورد آن می‌نویسند.

در سفرهای رسمی خصوصا در مورد سران کشورها و نخست‌وزیران از مدت‌ها قبل برنامه‌ریزی می‌شود و علاوه بر رعایت پروتکل‌های حداقلی به آداب، اعتقادات و رسوم کشور صاحب‌منصب مهمان توجه می‌شود.

در این موارد حتی در مورد جزئیات نحوه استقبال، محل اقامت، نوع مهمانی‌ها، طیف غذاها، انتخاب مدعوین و تعداد آنها، دیدار با اشخاص و بازدید از موسسات، مسافرت‌های داخلی، تبادل هدایا و نظایر آن پیش‌بینی‌های لازم صورت می‌گیرد و کوچکترین نکته فراموش شده ممکن است عواقب ناخوشایندی داشته باشد.

امور تشریفاتی در سفرهای سران کشور و مقامات ارشد بسیار پیچیده و دقیق است و متناسب با جایگاه و وزن سیاسی کشور صاحب‌منصب، سطح روابط دو طرف، محل سکونت، ضیافت مدعوین، دیدارها و سفرها و ... تغییر می‌کند.

امور تشریفات اگر درست و به دلخواه انجام شود، کسی متوجه دشواری و دقت آن نمی‌شود ولی به محض آن‌که کوچک‌ترین اشتباه در مسائل جزئی تشریفات روی دهد، موضوع اهمیت پیدا می‌کند.

شواهد و مثال‌های بسیاری درباره مواردی که اشتباه یا نقصانی کوچک موجب برهم خوردن نظم تشریفاتی شده است، وجود دارد. به عنوان مثال در ضیافت‌ها حتی محل نشستن مدعوین و چیدمان استقرار آنها بر اساس مقام و جایگاه فرق می‌کند و هر کس صرفا باید در محل تعیین شده بنشیند.

نکته‌ای که باید مدنظر قرار گیرد این که به هر حال مدعوین، نماینده کشوری خارجی هستند که دیدگاه خود در مورد میزبان و علاقه‌مندی به توسعه روابط را از همین ضیافت‌ها و برخوردی که با آنان می‌شود، کسب می‌کنند.

بخش اعظم تشریفات مربوط به برخورد با فرستادگان کشورهای خارجی بر اساس پروتکل‌های مصوب بین‌المللی ـ که حدفاصل سال‌های ۱۹۴۸ تا ۱۹۶۰ میلادی مصوب شده‌اند‌ـ صورت می‌گیرد؛ اگرچه برخی جزئیات در این پروتکل‌ها به کشور میزبان واگذار شده است.

توجه به باورها و اعتقادات

پذیرایی از دیپلمات‌های برخی کشورها شرایط و ملاحظات خاص خود را دارد.

دیپلمات‌های ایرانی حتی از حضور در ضیافت‌هایی که مشروبات الکلی صرف می‌شود خودداری می‌کنند و از دست دادن با زنان امتناع می‌ورزند.

البته فقط ایرانی‌ها نیستند که چنین رویکردی دارند. در پذیرایی از مهمانان بودایی و بخصوص هندو سعی می‌شود خیلی از گوشت قرمز استفاده نشود.

غیر از این موارد البته ملاحظات دیگری هم وجود دارد. برخی جزئیات حتی نوع پوشش حضور در ضیافت‌ها و مراسم رسمی یا رغبت یا بی‌رغبتی در دیدار از اماکن خاص در برگزاری آنها تاثیرگذار است.

همین دو سال پیش بود که سفر احمدی‌نژاد به ترکیه مساله‌ساز شد و عبدالله گل،‌ همتای ترک او برای این که اسیر تشریفات دیدار از مقبره آتاترک که ایرانی‌ها همواره از آن سرباز می‌زنند، نشود به جای استقبال از رئیس‌جمهوری ایران در آنکارا به استقبال او در استانبول رفت.

در سال ۷۸ هم که رئیس‌جمهور وقت ایران به فرانسه سفر کرد، بنا به درخواست او پاریس قبول کرد تنها برای یک بار در طول تاریخ خود برخلاف پروتکل تشریفات از قرار دادن نوشیدنی الکلی روی میز شام صرف نظر کرده و به‌جای آن از مهمانان با قهوه پذیرایی کند، امری که با اعتراض برخی مطبوعات فرانسوی روبه‌رو شد.

این مساله تا مدت‌ها نقل مجلس سیاسیون فرانسوی بود که به تغییر عرف دیپلماتیک فرانسه و حتی پروتکل‌های موجود برای تامین نظر ایرانی‌ها اعتراض داشتند.

● برخورد سلیقه‌ای ممنوع

گاه ناآشنایی با پروتکل‌های تشریفات دردسرساز شده و دستمایه رسانه‌ها می‌شود تا با پرداختن به آنها جنجال به‌پا کنند. وقتی فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور جدید فرانسه برای اولین بار به آلمان سفر کرد، رفتار او مورد توجه خاص رسانه‌ها قرار گرفت که معتقد بودند اولاند از دیپلماسی و عرف بین‌الملل بی‌اطلاع است.

هنگامی که اولاند در بدو ورود در محل استقبال از خودروی تشریفاتی پیاده شد و به دیدار آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان رفت، به قدری در برابر یگان موسیقی که سرود ملی دو کشور را می‌نواختند، توقف کرد که مرکل مجبور شد با اشاره دست وی را از آنجا دور کند.

سپس اولاند روی فرش قرمز مسیر اشتباه را طی کرد و مرکل تقریبا او را به سوی دیگر هول داد تا او مسیر صحیح را در پیش گیرد. این گاف اولاند مورد توجه ویژه خبرنگاران قرار گرفت.

● پوشش دردسرساز

شاید باور این که پوشیدن و نپوشیدن کت و شلوار روابط دو کشور را با چالش مواجه کند کمی سخت باشد، اما واقعیت این است که داشتن لباس مناسب در مناسبت‌های دیپلماتیک موضوعی مهم است.

به‌عنوان مثال برخی به نحوه پوشش لوئیس اوناسیو لولا داسیلوا،‌ رئیس‌جمهور پیشین برزیل در سفر به ایران ایراد گرفتند.

لولا در سفر به ایران بر خلاف عرف دیپلماتیک لباس پوشیده بود. او در مراسم استقبال، در میان تعجب حاضران، بدون کت و با پیراهنی آستین‌کوتاه حضور یافت.

طبق عرف تشریفات دیپلماتیک حتی در مراسم تقدیم استوارنامه نیز سفیر باید از میان سه نوع لباسی که کشور میزبان تعیین می‌کند برای پوشش خود استفاده کند و تنها لباس‌های ملی از این مساله مستثنا هستند. همین مساله بظاهر ساده باعث شد خیلی‌ها به این مساله اعتراض کرده و از آن به عنوان توهینی به شأن و جایگاه کشورمان یاد کنند.

در نهایت، در آستانه برگزاری نشست کشورهای جنبش عدم تعهد در تهران، باید به صاحب‌نظران و اصحاب رسانه تاکید کرد که پیش از هرگونه اظهارنظر در خصوص تشریفات خاص این نشست، به اصول و پروتکل‌های مرسوم تشریفات دیپلماتیک در دنیا توجه کنند. گاهی رعایت‌نکردن برخی نکات که شاید از دید خیلی ها تجمل‌گرایی به نظر برسد، ممکن است به قیمت آبروی دیپلماتیک کشور تمام شود و این چیزی نیست که بتوان براحتی از کنارش گذشت. هرچند با توجه به این که ساده‌زیستی و خاکی زندگی‌کردن از دیرباز در فرهنگ عمومی جامعه ما ریشه داشته، این دست سوءتفاهم‌ها در خصوص تشریفات دیپلماتیک، اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، اما بالاخره باید جایی جلوی این خلط مبحث خطرناک را گرفت؛ تشریفات تجمل‌گرایی نیست و از ادوات مهم و غیرقابل چشم‌پوشی تاثیرگذاری در دنیای مدرن است. نمی‌توان قواعد بازی در عرصه بین‌الملل را نپذیرفت و در نهایت ادعای تاثیرگذاری داشت. در دنیایی که کوچک‌ترین بی‌دقتی در پوشش یک سیاستمدار، هزار جور تاویل و تفسیر به دنبال دارد، نمی‌توان ساده‌انگارانه آبروی کشور را با ذهنیت‌های سنتی نادرست به بازی گرفت.

حالا و در چنین شرایطی که حتی نپوشیدن کت ممکن است توهین تلقی شود، آِیا می‌توان از فرستادگان کشورهای عدم‌تعهد بدون تشریفات دیپلماتیک پذیرایی کرد؟

رضا سادات