ناتوی فرهنگی و فرهنگ سازی جهانی

استراتژی و رهیافت ناتو فرهنگی قبضه كردن باورها, ایدئولوژی و جهان بینی ملتها و فرهنگهاست لكن استراتژی ناتو با رویكرد نظامی تصرف زمین و كسب منابع و مراكز مهم اقتصادی است

بعد از جنگ جهانی اول كه با شكست آلمان و حامیانش در سال ۱۹۱۸م پایان گرفت، جامعه ملل تأسیس گردید.

جامعه ملل بعنوان اولین سازمان بین المللی مأموریتی عام و گسترده در جهت حفظ صلح و امنیت بین المللی و تمدن جهانی بعهده گرفت و در مدت زمانی كه پابرجا بود دورنمای باشكوه و بی سابقه ای از جامعه مشتركی كه روح بین الملل در آن دمیده شده بود به جهانیان عرضه كرد و آنها را بطور اختیاری به اصول حقوق ملل پایبند نمود لكن متأسفانه به موازات این اقدامات و تحرك ائتلافی جامعه بین المللی، در جهت معكوس نیز جنبشی برای متلاشی نمودن این جامعه بوجود آمد و كوشش های انجام شده را دچار مخاطره نمود و خلاصه آنكه زمینه ها و بسترهایی ایجاد شد و جامعه ملل نتوانست در جهت اهدافش كه صلح و امنیت بود موفق عمل نماید تا این كه جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۳۹ م آغاز گردید كه در نهایت منجر به شكست آلمان و حامیانش گردید، بنابراین از سال ۱۹۴۴م یعنی قبل از پیروزی قطعی «متفقین» ملل متحد به فكر تأسیس جامعه ملل جدیدی افتادند كه بهتر و محكمتر از سابق پی ریزی شده باشد بهمین جهت در سال ۱۹۴۵م در كنفرانس سان فرانسیسكو اساسنامه سازمان جدید با عنوان سازمان ملل متحد به تصویب اكثریت كشورهای شركت كننده در كنفرانس رسید، ضمن آنكه صلاحیت و شخصیت حقوقی بین المللی سازمان ملل متحد در مقررات «منشور ملل متحد» و تعداد زیادی از قراردادهای بین المللی مندرج است.

اما سازمان ملل متحد هرچند امروزه بعنوان مهمترین و بزرگ ترین سازمان بین المللی دنیا محسوب می شود و لیكن آنچنان كه شایسته و بایسته است نتوانسته است در صلح و امنیت بین المللی تأثیرگذار باشد بهمین خاطر به علت ضعف و عجز سازمانهای بین المللی (جامعه ملل بعد از جنگ جهانی اول و سازمانهای ملل متحد بعد از جنگ جهانی دوم) در حل مسائل بین المللی، سازمان های قاره ای یا منطقه ای تأسیس گردید تا بتواند در چهارچوب محدودتری امنیت دسته جمعی بهتر و همكاریهای سیاسی و اقتصادی مؤثرتری را برقرار نماید از جمله سازمانهای منطقه ای، سازمانهای اروپایی و منطقه آتلانتیك می باشد و از جمله سازمانهای اروپایی و منطقه ای سازمان آتلانتیك شمالی(ناتو) می باشد.

● ناتو و اركان تشكیل دهنده آن

كشورهای اروپایی غربی و ایالات متحده آمریكا در پاسخ به سیاست اتحاد جماهیر شوروی، طرح پیمان دفاعی دائم را پی ریزی نمودند كه موسوم به سازمان آتلانتیك شمالی ناتو(۱) می باشد، این پیمان دفاعی در آوریل ۱۹۴۹ م در واشنگتن برای مدت ۲۰سال به امضای دوازده كشور آمریكا، كانادا، انگلستان، فرانسه، بلژیك، هلند، نروژ، لوكزامبورگ، دانمارك، ایسلند، ایتالیا و پرتغال رسید و در سالهای بعد یونان، تركیه، آلمان فدرال، اسپانیا، لهستان، مجارستان و جمهوری چك به عضویت ناتو درآمدند، مدت این پیمان بدون محدودیت قابل تمدید می باشد، بنابراین تاكنون چند بار تمدید شده است.

هدف اصلی از ناتو همكاری نظامی- سیاسی میان اعضاست بطوریكه ماده ۵ این پیمان بیان میدارد: «اگر به یكی از كشورهای عضو، حمله مسلحانه شود هر یك از اعضاء دیگر برای یاری دادن به طرف یا طرفهای مورد حمله بی درنگ منفرداً یا با موافقت سایر اعضاء، هر عملی را كه مقتضی بداند از جمله به كار بردن نیروهای نظامی انجام می دهند تا امنیت را مجدداً برپا دارد.» و این پیمان مبتنی بر اصل دفاع مشروع یا دفاع از خود اعم از فردی یا جمعی مقرر در ماده ۵۱ منشور ملل متحد است. اركان ناتو عبارتند از:

۱) شورای آتلانتیك شمالی(مركب از نمایندگان كلیه كشورهای عضو)

۲) كمیته نظامی (مركب از رؤسای ستاد ارتش های كشورهای عضو) كه تصمیمات این كمیته بوسیله یك گروه دائم كه از رؤسای ستاد ارتش های ایالات متحده آمریكا، انگلستان و فرانسه یا نمایندگان آنان تركیب یافته است اجرا می گردد.

۳) دبیرخانه كه تحت نظر شورای آتلانتیك شمالی انجام وظیفه می كند و در رأس آن یك دبیركل قرار دارد. اما متأسفانه ناتو از قالب اصلی خود «خروج موضوعی» یافت و عملاً در جهت اهداف و سیاست های خودكامه غرب به فعالیتهای خود ادامه داده و می دهد و به تعبیر مقام معظم رهبری: «برای سركوب هر صدای معارضی با خودشان در منطقه خاورمیانه و آسیا و غیره از آن استفاده می كردند.(۲)»

● فرهنگ سازی جهانی، زمینه ها و ریشه ها

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی درسال ۱۹۹۱و پایان یافتن جنگ سرد (۱۹۹۱-۱۹۴۵) دنیا به سمت تك قطبی بودن پیش رفت، بنابر این ایالات متحده آمریكا كه رقیب اصلی اش (اتحاد جماهیر شوروی) دیگر توان مقابله با او را نداشت احساس كرد رقیب ممتازی ندارد بهمین علت تلاش كرد سیطره خود را درعرصه های نظامی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بر جهان دیكته نماید بنابر این به فرهنگ سازی جهانی مبتنی بر فرهنگ لیبرال دموكراسی، متوسل گردید؛ از همین روی به یك مجموعه مقتدر فرهنگی نیاز بود و شاید از این زمان به بعد عملاً ناتوی فرهنگی موجودیت یافت تا با استراتژی فرهنگ سازی جهانی هویت ملی، فرهنگی و دینی جوامع را مات نماید با التفات به این كه عقبه این مجموعه را باید در سرویس های اطلاعاتی آمریكا- سیا- تفحص كرد ضمن آنكه برای نهادینه كردن فرهنگ لیبرال دمكراسی به بهانه یك مكتب نجات بخش برای بشریت از پشتوانه های تئوریك نیز بهره گرفتند؛ درهمین راستا اندكی قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نظریه پایان تاریخ فوكویاما - استاد اقتصاد سیاسی دانشگاه جان هاپكینز - درسال ۱۹۸۹ با انتشار مقاله ۱۵ صفحه ای در سطح جهان مطرح گردید. وی درمقاله اش خاطر نشان می كند:«واقعیتی كه اینك شاهد عینی آن هستیم تنها پایان جنگ سرد یا عبور از یك دوران تاریخی جنگ سرد نیست بلكه این واقعه نقطه پایان تحول ایدئولوژیكی و بشری و جهانی سازی لیبرال غربی بعنوان شكل نهایی حكومت بشری است دموكراسی (۳) و همچنین همزمان با نظریه مذكور نظریات دیگر همچنان موج سوم آلوین تافلر، دهكده جهانی جرج اورول و مك لوهان، برخورد تمدن ها ساموئل هانتیگتون، جهانی شدن و جهانی سازی رابرتسون هابرماس و گیدتز و نظریه عدالت جهان را ولز بعنوان مكمل های نظریه پایان تاریخ فوكویاما مطرح می گردد(۴)؛ در نتیجه حس جهانشمولی و به تعبیر دیگر احساس كدخدا بودن برای دنیایی كه درقالب دهكده جهانی گنجانده شده است سبب می گردد ناتو فرهنگی عینیت یابد. همچنین میتوان دلایل روی آوردن به ناتو فرهنگی را بر ناتو با رویكردی نظامی به شرح ذیل بیان نمود:

۱) گستره و دور برد ناتو فرهنگی فراتر از مرزهای جغرافیایی - بلكه مرزهای فكر، اندیشه و فرهنگ ملتهاست- لكن دور برد ناتو نظامی مرزهای جغرافیایی یك یا نهایتاً چند كشور است.

۲) استراتژی و رهیافت ناتو فرهنگی قبضه كردن باورها، ایدئولوژی و جهان بینی ملتها و فرهنگهاست لكن استراتژی ناتو با رویكرد نظامی تصرف زمین و كسب منابع و مراكز مهم اقتصادی است.

۳) ویرانیها، تلفات و خرابیها دركار كرد نظامی و جنگ سخت، محسوس و ملموس است ضمن آنكه با هزینه كردن قابل بازسازی می باشد ولی در ناتو فرهنگی ویرانیها و تلفات و به تعبیر بهتر آسیب ها غیر محسوس است و لذا تخریب فكری و فرهنگی به آسانی قابل بازسازی نمی باشد.

۴) ناتوی فرهنگی جنگ نرم، بدون خاكریز و بدون سرو صدا ست لكن ناتو با رویكرد نظامی جنگ سخت و پرسرصداست.

۵) در تهاجم نظامی، افراد نظامی به جهت گذراندن آموزشها و مهارت های دفاعی مقاوم و ورزیده هستند و تهاجم را پاسخ میدهند ولی در تهاجم فرهنگی اكثر افراد مورد تهاجم بی دفاع هستند و بنابر این بیشترین آسیب ها محقق می گردد.

۶) كاركرد ناتو فرهنگی بلند مدت، پرجاذبه، پر بازده، كم دردسر و كم هزینه تر است ولی ناتو با رویكرد نظامی كوتاه مدت، خشك و سخت، كم بازده وپر دردسر و پر هزینه تر است.

۷) تلفات انسانی در جبهه نظامی مقدس، با ارزش و ماندنی است و بخصوص در فرهنگ دینی تحت عنوان شهادت از آن یاد می شود اما درعرصه فرهنگی ذهن ها و اندیشه ها آسیب می بیند.

● اهداف ناتوی فرهنگی و فرهنگ سازی جهانی

فرهنگ هر قوم و آئینی و به تعبیر دیگر فرهنگ هر ملت و كشوری دربرگیرنده باورها، ارزشها، آداب، رسوم و بایدها و نبایدهایی است كه بعنوان زیربنای اصلی هویت هر كشوری محسوب می گردد بنابراین از جمله اهداف ناتو فرهنگی به حاشیه راندن فرهنگ ملی و دینی جوامع و ملتهاست تا با حاكم كردن فرهنگ لیبرال دموكراسی در راستای فرهنگ سازی جهانی خواسته های خود را در تمام ابعاد تأمین كنند و عملا اداره كشورها و به تعبیر صحیح تر اداره امور جهان را بدست بگیرند تا همه چیز بر وفق مراد آنها به پیش رود و هر عامل یا مانعی كه در این مسیر باشد به انحاء مختلف و لطایف الحیل از سر راه بردارند بهمین جهت چون اسلام ناب محمدی (ص) بزرگترین دشمن و مانع ایشان است سعی و تلاش مضاعفی در حذف اسلام سیاسی دارند و از دیگر سو پس از وابسته كردن اقتصاد كشورها- كه در نتیجه فرهنگ وابسته می باشد- می كوشند به كسب ذخایر عظیم منابع نفتی و گازی بخصوص در منطقه خاورمیانه دسترسی نمایند تا مالا استقلال، رشد و پیشرفت كشورها و جوامع بایگانی گردد.

● راهكارهای مقابله با ناتوی فرهنگی

۱) تعمیق معرفت دینی:

در برابر هجمه ای كه می خواهد اندیشه و تفكر دینی را مات نماید و آموزه های فرهنگ لیبرال دموكراسی را به محوریت اندیشه های اومانیستی و سكولاریستی بعنوان ایدئولوژی برتر و داروی شفابخش دردها و مشكلات به جوامع و ملتها تحمیل نماید، تعمیق معرفت دینی ضروری و لازم است، بنابراین علاوه بر معرفت و شناخت نسبت به معارف دین و مكتب اسلام و تلاش و كوشش در جهت عمق بخشی این معارف و آموزه ها، می بایست چهره واقعی اسلام ناب محمدی(ص) را به بشریت نمایند تا افكار عمومی دنیا با هوشیاری بسوی حق و حقیقت حركت نمایند؛ اسلامی كه «دین زندگی است اما زندگی تهی از شرف و آزادی و عزت را مرگ می شمارد، دین عقلانیت است اما با نفسانیتی كه خود را عقلانیت می نمایاند و دستمایه همان كسانی است كه پیامبران خدا را مجنون می خواندند مبارزه می كند.

دین اتحاد و برادری و صلح جهانی است اما اتحاد ظالم با مظلوم و فشردن دست جلاد به سر جنازه شهیدان عدالت را خیانت میشمارد، دین واقع بینی و حسابگری است، اما توجیه ستم های جهانی به نام واقع بینی را گناه می داند. دین احكام جاودانه است اما جمود و قشریگری را نمی پذیرد دین اجتهاد و نواندیشی است اما بدعتگذاری و التقاط را رد می كند. دین گذشت و اغماض است اما ظلم پذیری و ذلت را مجاز نمی داند.

دین تمدن و علم و آبادانی است اما علمی را كه وسیله بردگی و كشتار ملتها و تمدنی را كه دستاویز تحقیر انسانها باشد جهل و وحشیگری می شمرد دین جهاد است اما جنگ بی منطق و قدرت طلبانه را جهاد نمی داند.

دین عزت و قدرت و حاكمیت است اما این را دستمایه توجه وسایل ناشرافتمند نمی سازد» (۵) آری «اسلام پاسدار حرمت و حقوق انسانهاست تضمین كننده اخلاق و فضیلت است، منادی آرامش و امنیت است زشت ترین دروغ و ناجوانمردانه ترین تهمت را كسانی مرتكب می شوند كه اسلام را در مقابله با حقوق بشر و مدنیت و امنیت قلمدادكرده و این را وسیله ای برای توجیه قدرت طلبی ظالمانه خود علیه ملتهای مسلمان قرار می دهند.» (۶)

۲) تقویت بصیرت سیاسی:

به همان میزان كه معرفت دینی را باید عمق بخشید باید در جهت آگاهی سیاسی و كسب و تقویت بصیرت سیاسی جهد وكوشش صورت گیرد چرا كه بسیاری از غفلت ها، تهدیدها و درنهایت شكست ها ناشی از ضعف قدرت تحلیل وقایع و عدم آگاهی سیاسی است و تاریخ گواه صادقی بر این مدعاست.

۳) ترویج و گسترش تفكر بسیجی:

از آنجایی كه تفكر بسیجی بر پایه معرفت دینی و بصیرت سیاسی می باشد، بنابراین ترویج و گسترش این تفكر می تواند تضمین مناسب در جهت رویارویی با ناتو فرهنگی باشد.

۴) مجهزشدن به علم و فناوری روز درعرصه اطلاعات و ارتباطات:

باید درسطح مدیریت كلان جامعه و حاكمیت، تلاشی مضاعف و جهادی عظیم صورت گیرد تا با استفاده از همه ظرفیت ها و بهره مندی از فناوری روز در جنگ رسانه ها و فناوری ارتباطات، رسانه ملی و مجموعه حوزه ارتباطات تجهیز و تقویت شود و حتی رسانه های فراملی تأسیس گردد تا به طرز محكم و شایسته ای مقابله به مثل صورت گیرد.

پی نوشت ها:

۱-North Atlantic Treaty Organization NATO

۲- از بیانات مقام معظم رهبری دراستان سمنان ۱۳۸۵،

۳و۴- صبح صادق- شماره ۲۷۸- ۲۹/۸/۸۵

۶و۵- پیام رهبر انقلاب به مناسبت كنگره عظیم حج پنجم ذی الحجه ۱۴۲۲

منابع مورد استفاده

۱- آینده در قلمرو اسلام، سیدقطب، ترجمه حضرت آیت الله خامنه ای (حفظه الله )، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهارم ۱۳۷۷

۲- حقوق بین المللی عمومی، دكترمحمدرضا ضیایی بیگدلی، گنج دانش چاپ چهاردهم ۱۳۷۹

۳- حقوق بین الملل سازمانهای بین المللی، دكترسیدعبدالمجید قائم مقام فراهانی نشر دادگستر، چاپ دوم .۱۳۷۹

حسام الدین برومند