گنجینه هنر هفتم

سابقة دیرینه ای که هنر در ایران دارد, چه در دوران پیش از اسلام و چه پس از آن, حفظ این میراث را برای ما ایرانیان, به عنوان یک سند فرهنگی ضروری می سازد تعداد موزه های مربوط به نگهداری آثار هنری که از سال های پیش از انقلاب اسلامی در کشور ساخته شده روز به روز در حال افزایش است

سابقة دیرینه‌ای که هنر در ایران دارد، چه در دوران پیش از اسلام و چه پس از آن، حفظ این میراث را برای ما ایرانیان، به عنوان یک سند فرهنگی ضروری می‌سازد. تعداد موزه‌های مربوط به نگهداری آثار هنری که از سال‌های پیش از انقلاب اسلامی در کشور ساخته شده روز به روز در حال افزایش است.

از موزه‌های ایجاد شده در سالهای پیش از انقلاب بیشتر برای هنرهای تجسمی استفاده می‌شد اما پس از انقلاب با نگاه تخصصی به هنرهای دیگری همچون موسیقی، تئاتر و سینما، رقم رو به افزایش تولید در این هنرها و حضور هنرمندان این رشته‌ها در عرصه‌های جهانی نیاز موزه‌ای برای گردآوری آثار و جلوگیری از پراکندگی آنها را که روز به روز بر تعداد آنان افزوده می‌شد، امر غیرقابل انکار نمود.

تأسیس موزه سینما جرقه امیدی بود برای تمامی اهالی سینما تا بتوانند با نشان دادن پیشینه گسترده فرهنگی و علمی که داشته‌اند، جای خود را بیش از پیش در میان جامعه تثبیت کنند. مجموعه موزه سینمای ایران به نمایشگاه‌های گوناگونی تقسیم می‌شود که از آن جمله‌اند، نمایشگاه آبی، نمایشگاه سفید، نمایشگاه جشنواره‌ها و حضور بین‌الملل، صداپیشگی، نمایشگاه دفاع مقدس، نمایشگاه سینمای کودک و نوجوان و سرانجام زیر گذر تاریخ. شاید بهتر باشد برای این گزارش از بخش زیرگذر تاریخ شروع کرد. در این بخش با پرده‌خوانی، نمایش سایه‌ها و اتاق تاریک و نگاره‌ها به عنوان بنیان‌های بیان تصویری آشنا می‌شویم. تفاوت این موزه با دیگر موزه‌ها در آن است که مخاطبینش را خوب می‌شناسد و می‌داند که آنان در چه سطح علمی و تخصصی در زمینه علم سینما به سر می‌برند و به همین دلیل در تمامی بخش‌ها حتی در کوچکترین و جزئی‌ترین قسمت‌ها توضیحات کاملی ارائه شده است که شاید در نزد اهالی سینما بی‌دلیل و بدیهی جلوه کند، اما در نزد مخاطبین تازگی دارد.

اما این بخش علاوه بر اطلاعاتی که به مخاطب می‌دهد، این امکان را نیز برای او به وجود می‌آورد تا به راحتی با قرار دادن یک گوشی بر روی گوش خود، در مقابل پردة پرده‌خوانی بایستد و به اجرای آن گوش دهد. با گذر از این بخش به طبقه بالا می‌رسیم. این طبقه به ۴ بخش کوچک نمایشگاه کودک و نوجوان، نمایشگاه دفاع مقدس، نمایشگاه صداپیشگی و سالن سینما تقسیم شده است. در بخش سالن سینما با ترکیب نخستین سالن‌های سینمای ایران، آشنا می‌شویم. صندلی‌هایی قدیمی که در هر ردیف به یکدیگر متصل شده‌اند و پسرک خرده‌فروشی که همچون سایه‌ای در گوشه‌ای از سالن ایستاده است. هنر دوبله که سابقة آن به سال ۱۳۲۴ و پخش فیلم دختر فراری در سینما کریستال بازمی‌گردد، امروزه جایگاه قابل توجه و مهمی برای خود یافته است. یکی از ۴ بخش این طبقه به معرفی تمامی وسایل قدیمی دوبله در سینما اختصاص یافته است. بخش نمایشگاه دفاع مقدس نیز اختصاص به معرفی کارگردانان و عوامل سینمایی دفاع مقدس و همچنین غرفه‌ای اختصاصی برای شهید مرتضی آوینی دارد و در مقابل آن به نمایشگاه کودک و نوجوان می‌رسیم. این نمایشگاه معنای واقعی تمام خاطرات کودکی است. خاطراتی که با گلنار و خرس غول‌پیکر داشتیم و بعد آن را با خاله قورباغه، کلاه قرمزی و پسرخاله و حتی عروسکهای آشنایی که در انیمیشن‌های عروسکی بود، ادامه دادیم.

طبقه جوایز سینمایی ایران بخش دیگر و باشکوه‌ترین قسمت از این مجموعه است. در این بخش می‌توانیم غرفه‌هایی را ببینیم که به طور اختصاصی جوایز خانواده مخملباف، جوایز جعفر پناهی و عباس کیارستمی و ابوالفضل جلیلی را به نمایش می‌گذارد. جوایزی همچون نخل طلایی کن، شیر طلایی ونیز، دوربین طلایی کن، خرس نقره ای برلین و یوزپلنگ‌های برنزی، نقره‌ای و طلایی ونیز که جلوه‌ای دیگر به این مجموعه بخشیده است. عکس‌های اهالی سینما و پشت صحنه فیلم‌ها، در میان لباس‌هایی که خاطرات بسیاری را برای همگان زنده می‌کند، بخش بعدی این مجموعه است. صندوقی که در فیلم تیک تاک و کشتی آنجلیکا استفاده شد، گیسوان چهل‌گیس، لباس رزم پادشاه در فیلم مرگ یزدگرد، لباس گلنار در فیلم دختر لر که برای فاطمه معتمدآریا در فیلم ناصرالدین شاه آکتور سینما دوخته شد، لباس خلبانی سرگرد رامین در فیلم «بر فراز آسمان ها»، لباس امیرکبیر، لباس دوره قاجاری و بخش‌هایی از لباس‌های فیلم‌های تاریخی از نقاط آشنای این مجموعه است که به چشم می‌آید. با ورود به نمایشگاه سفید، غیر از من دو مرد دیگر در این بخش حضور داشتند. سعی داشتم بی توجه به آنها حواسم را به تندیس علی نصیریان و غرفه های عزت الله انتظامی، علی حاتمی، رخشان بنی اعتماد، رسول صدرعاملی، پوران درخشنده، کیومرث پوراحمد، یداله صمدی، محمدعلی طالبی، ساموئل خاچیکیان و ولی الله خاکدان معطوف کنم. با دیدن ماکت فیلم مسافران اثر بهرام بیضایی ذوق زده برگشتم تا چیزی بگویم اما در کمال ناباوری دیدم دو مردی که در پشت سرم نشسته اند عزت الله انتظامی و علی حاتمی هستند. دو تندیس که به زیبایی و با مهارت بی نظیری ساخته شده بوده اند. با گذشتن از این بخش به آخرین مسیر این موزه رسیدم. نمایشگاه آبی، که پیشینة بنای باغ فردوس، موزه سینما و پیدایش سینما در جهان و ایران را به نمایش می‌گذارد.

نخستین آگهی‌های سینمای ایران، نخستین تصاویری که توسط میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی گرفته شد، نخستین پیشگامان سینمای ایران همچون بازیگران و عوامل اصلی فیلمسازی و غرفه‌هایی اختصاصی برای آوانس اوگانیانس، عبدالحسین سپنتا، ابراهیم مرادی و محسن بدیع از دیدنی‌ترین‌های این بخش به شمار می‌رود. شاید بتوان یکی از جذاب ترین بخش های این موزه را اتاق تاریک واقع در حیاط موزه خواند.

اتاق تاریک یکی از پیش‌درآمدهای عکاسی و فیلمبرداری در جهان است. کارکرد این اتاق بدین‌شکل است که اگر در دیوار اتاقی تاریک یک روزنه کوچک ایجاد شود بر دیوار داخلی مقابل تصویری وارونه از آن‌چه در برابر آن است نقش می‌بندد.

این تصویر به واسطه گذر شعاع‌های نوری منعکس شده محیط بیرون اتاق از روزنه و برخورد با دیوار اتاق تشکیل می‌شود. پیشینه شناخت این پدیده تا چهار قرن پیش از میلاد مسیح یعنی اشاره‌های ارسطو به امکان مشاهده تصویر خورشید طی کسوف برمی‌گردد. اما مستندترین نمونه اتاق تاریک را باید به تجربه حسنبن هیثم البصر(۱۰۳۸میلادی- ۹۶۵ هجری) دانشمند و ریاضیدان و منجم مسلمان متولد بصره نسبت داد. این دانشمند مسلمان با مشاهده تصویر کسوف روی ماسه‌های ساحل به شکل معکوس که به بر اثر گذر نور از لابه‌لای برگ‌ها و شاخه‌های درختان شکل گرفت، به امکان استفاده از این پدیده جهت ساخت اتاق تاریک پی برد.

بدین منظور او برای رصد ستاره‌ها از اتاق تاریکی استفاده کرد که در یکی از دیوارهای آن روزنه کوچکی ایجاد شده بود. اتاق ساخت او آن‌قدر بزرگ بود که می‌توانست خود در درون آن بایستد. این اتاق همان است که سال ها بعد اختراع آن را به لئوناردو داوینچی نسبت دادند.

این موزه هرچند از لحاظ موقعیت مکانی و مالی در شرایطی که باید و استحقاق آن را دارد، نیست، اما به وضوح می‌توان شوق و ذوق دست‌اندرکاران آن و دست‌اندرکاران سینمای ایران را دید که همه جوایز و یادگارهای خود را به این موزه بخشیدند تا بتوانند هرچه بیشتر آن را غنی و پربارتر کنند.

گزارش از: زهره زاهدی کرمانی