تئاتر غربی در ترکیه

مردم ترکیه, تئاتر به معنای غربی آن را توسط مهاجران و اقلیت های مذهبی غیر اسلامی فرا گرفتند در زمان امپراطوری عثمانی, پادشاهان عثمانی به گروه های خارجی تئاتر اهمیت زیادی می دادند دولت عثمانی قبل از آنکه مردم آن با تئاتر غربی آشنا شوند به اجرای این نمایش ها در قصرهای عثمانی اجازت می داده و به آنها کمک می کرده است

مردم ترکیه، تئاتر به معنای غربی آن را توسط مهاجران و اقلیت های مذهبی غیر اسلامی فرا گرفتند. در زمان امپراطوری عثمانی، ‏پادشاهان عثمانی به گروه های خارجی تئاتر اهمیت زیادی می دادند. دولت عثمانی قبل از آنکه مردم آن با تئاتر غربی آشنا شوند به ‏اجرای این نمایش ها در قصرهای عثمانی اجازت می داده و به آنها کمک می کرده است.

آداپته کردن تئاتر غربی و تطبیق دادن آن با آداب و رسوم ترک، مسئله ای است که تاریخش به زمان "تنظیمات" ترکیه باز ‏می گردد. با تصویب فرمان "تنظیمات" که اصلاحاتی است در زمان عثمانی و به صورت دقیق در سال ۱۸۳۹ میلادی انجام شد، ‏تئاتر غربی در ممالک عثمانی روحی تازه گرفته و اگرچه در فرهنگ و بینش مردم این مرز و بوم اثرات مثبت بسیاری گذاشته ‏است امااز طرفی باعث عقب مانده گی و پس گرایی نمایش های ترک شده است.

با قبول تئاتر غربی به عنوان تئاتری صاحب نام، تئاتر ترک مجبور شد با آرایشی جدید به صحنه بیاید. از همه مهمتر اینکه از همین ‏تاریخ بود که تئاتر و نمایش ترک مجبور به استفاده از متن های از پیش نوشته شده گشت. در کنار استفاده از متون خارجی، نویسنده ‏های ترک مجبور به نوشتن متن های وطنی شدند و به این صورت است که نسبت به غرب اگرچه حرکت بسیار ابتدایی بوده است ‏ولی نقطه ی شروعی محسوب می شود.

با آمدن تئاتر و نمایش های غربی صحنه های تئاتر به صورت صحنه هایی به شکل مربع و یا مربع مستطیل پدید آمدند و گروه های ‏نمایشی به صورت مرتب شروع به اجراهای مختلف کردند. به طور کلی تئاتر الگوی غربی ترک در دو قسمت مختلف قابل بررسی ‏است؛

این دو قسمت را می توان اول به قسمت تاریخی تئاتر از زمان اعلان فرمان تنظیمات تا اعلان جمهوریت در ترکیه (۱۸۳۹-۱۹۲۳) ‏و دوم زمان اعلان جمهوریت به رهبری کمال مصطفی آتاتورک دانست.

● تئاتر ترک بین سال های ۱۸۳۹-۱۹۲۳

بهترین و بزرگترین قدم تئاتر ترک در رابطه با تمایل آن به تئاتر غرب در سال ۱۸۶۰ میلادی در "تئاتر گدیک پاشا" برداشته شده ‏است. این سالن تئاتر در تاریخ ۱۸۶۱ میلادی توسط "گللو آگوپ" کرایه شده و در همان تاریخ است که این شخص گروهی نمایشی ‏با نام "تئاتر عثمانی" به وجود می آورد که بازی هایی را به زبان ترکی که توسط نویسنده های ترک نوشته شده اند را به آجرا در ‏می آوردند. در سال ۱۸۷۰ میلادی "صدر اعظم علی پاشا" در استانبول و قسمت های مختلف آن و با استفاده از امتیاز "گللو آگوپ" ‏که به مدت ۱۰ سال امتیاز نمایش بازی های ترک را از دولت عثمانی گرفته بود، با شرکت دادن هنرپیشه ها و بازیگران مسلمان در ‏کنار بازیگران قدیمی، تئاتر می ساختند. در میان بازیگران مسلمان ترک از همه مشهورتر می توان از "احمد فهیم" نام برد.

در تئاتر عثمانی کارها و اثرهایی از "نامیک کمال"، "احمد متیات افندی"، "عبدالحق حمید"، "رجایی زاده محمود اکرم" به اجرا ‏درآمدند و در کنار اینان نمایش هایی از نوشته های مولیر و نمایش های کمدی و موزیکال و همینطور اپراها به روی صحنه رفتند. ‏از مهمترین اثرت تئاتر "آگوپ" می توان به آداپته کردن نمایش ها اشاره کرد. در این میان پادشاهان عثمانی نیز به تئاتر اهمیت ‏خاصی می دادند. مثلاً "عبدالحمید" در سال ۱۸۵۸ درکاخ "دلمه باغچه" یک قصر برای تئاتر و همینطور "سلطان عبدالحمید" که ‏در سانسور و استبداد شهره ی آفاق بود در سال های ۱۸۸۹ میلادی در "قصر ییلدیز" سالنی برای اجراهای تئاتری به وجود آورد.

اما به طور کلی باید گفت، تمایل و یافت صنعت و علم تئاتر توسط ترک ها تحت تأثیر ارمنی ها ممکن گشته و دونقر ارمنی که در ‏این امر فعالیت داشتند و خدمت بسیار کرده اند عبارتند از: "مردیروس میناکیان" و "تومان فاسیلوسیان".

در همین ایام است که در تاریخ تئاتر ترک پدیده ای به نام "طلوعات" را می توان دید. "طلوعات" نحوه ی بازی جدید آمیخته به ‏آداب و رسوم ترک به اضافه ی اسلوب غربی بود. از مهمترین اشخاصی که این نوع تئاتر را به بهترین وجهی ارائه دادند می توان ‏از "کاووکلی حمدی" نام برد که از بزرگترین بازیگران درتئاتر کلاسیک و قدیمی ترک محسوب می شود.

در سال ۱۸۷۵ میلادی این بازی ها به طور اخص در روزهای مبارک ماه رمضان در قسمتی از شهر استانبول به نمایش در ‏می آمد. برای تربیت و تحصیل در رشته ی بازیگری نیز کنسرواتواری درسال ۱۹۱۴ م. برای اولین بار در استانبول گشایش یافت.

‏اولین بازیگر زن ترک مسلمان اولین بازی خویش را در سال ۱۹۲۰ به روی صحنه آورد. این بازیگر زن "عفیفه ژاله" نام داشت. ‏متأسفانه در این سال ها در زمینه ی نوشتن نمایشنامه های جدید توسط نویسنده های ترک به نامی برنمی خوریم و نوشتن در این ‏سال ها با اسلوب غربی برای نویسندگان ترک کمی سخت به نظر می رسیده است.

بعدها بیشترین تأثیر را بر روی نویسندگان ترک ‏‏"ویکتور هوگو"، "شکسپیر" و "مولیر" گذاشتند. اولین نمایشنامه ی به سبک غربی توسط نویسنده ی ترک "ابراهیم شناسی" با ‏نمایشنامه ای به نام "ازدواج شاعر" در سال ۱۸۶۰ میلادی نوشته شد و بعد از این نمایشنامه، نمایشنامه های دیگر با متن های وطن ‏پرستانه و کمی رومانتیک به بازار عرضه شد. از مهمترین نمایشنامه های این دوره، می توان به نمایشنامه ی "وطن" که آنرا ‏‏"نامیک کمال" نوشته است اشاره کرد. این نمایشنامه در سال ۱۸۶۳ به رشته ی تحریر در آمد.

بعد از دوران مشروطیت در سرزمین آناطولی باید از نمایشنامه هایی سخن گفت که همه گی تأثیر وطن پرستی دارند. خلاصه اینکه ‏در تاریخ ۱۸۳۹-۱۹۲۳م. بیشتر نمایشنامه ها را کمدی ها، نمایش های تاریخی، درام های رومانتیک، ملودرام های تراژیک طبقات ‏متوسط تشکیل می دادند.

از این دسته نمایش هایی که سخن راندیم، امروزه نیز پیدا کردن نمایش هایی که هنوز به روی صحنه می روند بسیار کم است. از ‏نمایشنامه هایی که هنوز هم رغبت اجرا شدن می یابند، باید از کار بی نظیر "احمد فرویک پاشا" در آداپته کردن کار "مولیر" نام ‏برد و همینطور کارهای خوب "مصاحب زاده جلال" را فراموش نکرد.

● تئاتر ترکیه از ۱۹۲۳م. تا به امروز

تغییر حکومت پادشاهی به حکومت جمهوری ترکیه برای تئاتر ثمرات بسیار زیادی داشت. این تأثیرات بیشتر شامل رشته های ‏تخصصی مثل بازیگری و نمایشنامه نویسی بود.

اولین قدم مثبت برای تئاتر در این برحه از زمان از طرف "محسن ارطغرل" برداشته شد. او در سال ۱۹۲۷م. شروع به کار کرد و ‏نمایشنامه هایش جمعیت زیادی را به سمت تئاتر کشاند. او بازیگری و دکور صحنه را به صورتی مدرن پیاده کرد. "محسن ‏ارطغرل" اولین کسی است که به صورت حرفه ای بازیگران زن و مرد را در کنار هم به روی صحنه های تئاتر ترکیه آورد.

از دیگر فعالیت های "ارطغرل" باید به افتتاح مدرسه ی هنری آنکارا اشاره کرد که هم در باب بازیگری و هم موسیقی فعالیت ‏داشت. در سال ۱۹۴۱م. اولین گروه فارغ التحصیلان هنرستان و یا مدرسه ی فوق توانستند در حیطه ی تئاتر فعالیت های بسیاری ‏داشته باشند و در امتداد همین، در سال ۱۹۴۹م. اولین تئاترهای دولتی در ترکیه گشایش یافتند.

از سال ۱۹۵۰م. به بعد، قدم های بسیار مثبتی در راه تئاتر ترک برداشته شد. به مدد حکومت و دولت ترکیه، دانشگاه ها و ‏هنرستان های آنکارا، استانبول، ازمیر، بورسا، آدانا، طرابزون، و دیاربکر افتتاح شده و بسیاری از گروه های تئاتر بر اساس ‏اجراهای خود به شهرها و اقصی نقاط ترکیه سفر کرده و اجراهای متعددی را به روی صحنه بردند.

‏ استانبول، در طی چندین سال صاحب تعدادی سالن تئاتر در مناطق و بخش های مختلف شد و به موازات این تکامل محسوس، ‏تئاترهای خصوصی از سال ۱۹۶۰ میلادی به بعد قدرت گرفته و شروع به فعالیت نمودند. از مهمترین گروه های تئاتر خصوصی ‏در ترکیه می توان به "گروه هنری آنکارا" و "تئاتر دورمن و دوستان" اشاره کرد.

در کنار ادامه ی اسلوب و متد غربی در تئاتر، گروه هایی نیز به وجود آمدند که کار آنها ادامه ی "تئاتر طلوعات" و یا تئاتر ‏کلاسیک ترک بود. در سال ۱۹۷۰م. چندین تئاتر خصوصی بسته شدند و بعضی از آنانکه فعالیت خود را تازه شروع کرده بودند ‏نیز موفقیتی کسب نکردند. بعد از سال ۱۹۸۰م. زندگی تئاتر در ترکیه دوباره جانی گرفته و فعالیت خویش را بیشتر نمود.

در همین سالها، بسیاری از نمایشنامه نویسان ترک تئاتر غربی را با تئاتر ترک آمیخته و نتیجه ای مطلوب به دست آوردند. در این ‏تئاتر جدید صحبت از دردهای اجتماعی مطرح بود. از مهمترین افراد این نوع تئاتر می توان به "رآت نوری گون تکین" و "احمد ‏قدسی" اشاره کرد. در جای دیگر نویسنده ی صاحب سبک ترکیه "جواد فهمی باکوت" با نوشته ها و نمایشنامه های خویش از ‏بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی انتقاد نمود. در ۳۰ سال اول دوران جمهوری، نحوه ی نمایشنامه نویسی انتقادی بسیار تأثیر ‏گذار گردید. بعد از سال ۱۹۹۰م. که به صورتی نسبی دموکراسی جای خود را در جامعه ی ترکیه باز نمود مسائل اجتماعی و ‏سیاسی از مهمترین موضوع های نمایشنامه ها شد. از مشهورترین نمایشنامه نویسان این دوران می توان از "عزیزنسین" و ‏‏"هالدون تنر" نام برد.

سال های ۱۹۶۰ میلادی سال هایی پر برکت برای تئاتر ترکیه محسوب می شود. در این سال ها مسائل روز تحت عنوان تئاتر در ‏صحنه ها مورد تحلیل قرار گرفتند و اعتراض به نحوه ی تقسیم ثروت و همینطور مسائل اقتصادی و اجتماعی از موضوع های ‏مهم نمایشنامه ها گشت.

از دیگر متون نمایشی این دوره می توان از نمایشنامه هایی که در موارد پهلوانی های عثمانی ها و یا باستان شناسی و تاریخ نژاد ‏ترک است یاد کرد. و همچنین از نمایشنامه نویس هایی مثل "گونگور دیلین"، "اورهان آسنا"، "توران آلفوزولو" و "نجاتی جمعه ‏علی" نام برد.

سال های ۱۹۶۰ از طرفی میدانی برای بازی های مشهور "برتولت برشت" شد. از مهمترین تئاترهای خصوصی که در حیطه ی ‏نمایشنامه های خارجی فعالیتی بی نظیر نمودند می توان از تئاتر "گلریز سروری" نام برد.

در سال های ۱۹۷۰م. بسیاری از تئاتری ها روی متون بسیار سیاسی کار می کردند. در این برحه، بسیاری از نمایشنامه های ‏خارجی و داخلی با موضوع سیاسی به روی صحنه رفتند. از طرف دیگر تئاترملی و یا کلاسیک ترکیه، بازی های موزیکال و تئاتر ‏کاباره ای نیز رونق گرفتند.

از مهمترین تئاتری های این دوره باید از "تورگوت اوزآکمان"، "اکتای آراج"، "آسیه ناسل کورتدلوش" نام برد.

سال های ۱۹۸۰ در تئاتر ترکیه سال های توقف و بی حرکتی است. با این حال کارهایی از نویسندگان این زمان مانند "گونگور ‏دیلین"، "رفیق اردوان"، "اورهان آسنا"، "توران آفلوزولو" و "نجاتی جمعه علی" قابل ذکر هستند. ‏

مترجم و پژوهشگر: عطا ابراهیمی راد

با استفاده از سایت اینترنتی: ‏tiyatrotarihi.com‏.‏www‏ ‏