پدر فضیلت ها و نیکی ها

چهار روز از ماه شعبان سال ۲۶ هجری می گذشت که در آسمان شهر مدینه ستاره پرفروغ دیگری از فضیلت هویدا گردید که با تلالؤ روحانی اش, خاندان عترت در موجی از شادی و شعف فرو رفت

چهار روز از ماه شعبان سال ۲۶ هجری می‌گذشت که در آسمان شهر مدینه ستاره پرفروغ دیگری از فضیلت هویدا گردید که با تلالؤ روحانی اش، خاندان عترت در موجی از شادی و شعف فرو رفت. این مولود مبارک در خانه‌ای دیده به جهان گشود که درخت تنومند ایمان و تقوا در آن حضور داشت و اهلش سال‌ها به نور معنویت آراسته بودند. با تولد این کودک که او را «عباس» نامیدند، مدینه گلباران شد.

وقتی مژده ولادت این طفل به پیشاهنگ راستین پارسایی و پرهیزکاری، علی (ع) رسید، به سوی خانه شتافت و او را در برگرفت. گونه‌اش را غرق دربوسه کرد و نخستین کلمات روح بخش توحید و سرود جاویدان یکتا پرستی را بر لوح آسمانی ذهن و دلش جاری ساخت. عباس (ع) از آن پس در دامان مردی سترگ پرورش می‌یافت که بر کرانه‌های تاریخ ایستاده بود؛ پدری که لقمه‌های اشک آلود نان را با دست خود در کام یتیمان می‌گذاشت و ۲۵ سال، و هر روز ثمره دسترنج خود را با نیازمندان تقسیم می‌کرد. مردی که افسار دنیا را رها کرده و از هر تعلق وارسته و از هر کاستی پیراسته بود. او در خانه‌ای پرورش می‌یافت که گرچه از زیور دنیایی تهی می‌نمود، اما لبریز از نور ایمان بود؛ خانه‌ای گلین که دهلیز آن کانون خاطراتی تلخ و جانکاه برای علی (ع) بود و گاه تلخی داغی سترگ، گلویش را می‌فشرد. او نیز از همان آغاز و در همین خانه با مفهوم ظلم ستیزی آشنا شد و از همین مأمن زمینه‌های ایستادگی و جانفشانی در راه حق در او به وجود آمد. در روزهای کودکی عباس، پدر گرانقدرش چون آیینه معرفت، ایمان، دانایی و کمال در مقابل او قرار داشت و گفتار الهی و رفتار آسمانی‌اش بر وی تاثیر می‌نهاد.

او از دانش و بینش علی (ع) بهره می‌برد. حضرت درباره تکامل و پویایی فرزندش فرمود: «همانا فرزندم عباس در کودکی علم آموخت و همانند نوزاد کبوتر، که از مادرش آب و غذا می‌گیرد، از من معارف فرا گرفت. » پرورش در آغوش امامت و دامان عصمت، شالوده‌ای پاک و مبارک برای ایام نوجوانی و جوانی عباس فراهم کرد تا در آینده نخل بلند قامت استقامت و سنگربان حماسه و مردانگی باشد. امام علی (ع) در هر فرصتی ذهن پاک فرزندش را با حکمت‌ها و مطالب سازنده و عمیق بارور می‌کرد، و این توصیه‌های اخلاقی، یا نوازشهای عاطفی با لحنی صمیمانه توأم بود. بر همین اساس، این جوان‌هاشمی، انسانی برازنده، پرهیزکار، دانشور، مبارز، شجاع و اهل سخاوت بارآمد و آیینه تمام نمای جمال و کمال پدر پاک خود گردید. در محیط پرورشی عباس (ع) چشمه توحید جاری بود و با دلی لبریز ازعشق الهی و مهر ملکوتی، تربیت می‌گردید. دوران کودکی او سرشار از عنایت و لطف و ابراز محبت پدر و برادرانی بود که لحظه‌ای از پرورش وی به عنوان انسانی والا و صاحب کرامتهای اخلاقی، غافل نبودند. حضرت ابوالفضل (ع) ملازم دو نوه گرامی رسول اکرم (ص) و سروران جوانان بهشت بود و در کلاس درس آن دو امام بزرگوار اصول فضیلت را فراگرفت. ایشان همواره با سید شهیدان همراه بود و در سفر و حضر، از وی جدا نمی‌شد و الگوهای رفتاری او را در جان خویش استوار می‌ساخت. امام حسین (ع) نیز که ارادت بی‌شائبه و جانبازی برادرش عباس (ع) را نیک دریافته‌بود، او را بر تمامی اهل بیت خود مقدم می‌داشت و خالصانه، نسبت به او محبت می‌ورزید.

اسوه‌های تربیتی عباس (ع) او را به سطح مصلحان بزرگ بشریت ارتقا داد؛ بزرگانی که با فداکاریهای والا و تلاشهای مستمر برای نجات جامعه انسانی از ذلت و احیای آرمانهای بلند انسانی مسیر تاریخ را دگرگون ساختند. این کودک از همان روزهای آغازین رشد و شکوفایی، آموخته بود که در راه اعتلای کلمه حق و اهتزاز پرچم توحید، جانبازی کند و چنین باوری در اعماق جانش ریشه دوانید و با هستی او عجین گشت. و عجیب نبود او چنین مسیر سازنده و پویایی را طی کند؛ زیرا پدرش امیرمؤمنان و برادرانش حسن و حسین (ع) و نیز مادر نیکو خصالش، نهال ارزش‌ها را در کشتزار روح و روانش غرس کرده‌بودند. نخستین‌بارقه‌های جنگاوری عباس (ع) از همان اوان نوجوانی درایشان مشاهده شد و در این میان امیرالمؤمنین (ع) بیشترین سهم را در بروز و اتصاف این ویژگی برجسته و کارآمد روحی در او بر عهده داشت. تیزبینی امام (ع) در پرورش عباس (ع)، از او چنان قهرمان نام آوری در جنگهای مختلف ساخته بود که شجاعت و شهامت او، نام علی (ع) را در کربلا زنده می‌کرد. روزی امیرالمؤمنین (ع) در مسجد نشسته و با اصحاب و یاران خود مشغول گفت‌وگو بود که مردی عرب در آستانه در مسجد ایستاد، از مرکب خود پیاده شد و صندوقی را که همراه آورده بود، از روی اسب برداشت و داخل مسجد آورد.

به حاضران سلام کرد و نزدیک آمد و حضور علی (ع) گفت: مولای من! برای شما هدیه‌ای آورده‌ام و صندوقچه را پیش روی امام نهاد. امام در صندوقچه را باز کرد. شمشیری آب دیده در آن بود. در همین لحظه، عباس (ع) که نوجوانی نورسیده بود، وارد مسجد شد. سلام کرد و در گوشه‌ای ایستاد و به شمشیری که در دست پدر بود، خیره ماند. امیرالمؤمنین (ع) متوجه شگفتی و دقت او گردید و فرمود: فرزندم! آیا دوست داری این شمشیر را به تو بدهم؟ عباس (ع) گفت: آری! امیرالمؤمنین (ع) فرمود: جلوتر بیا ! عباس (ع) پیش روی پدر ایستاد و امام با دست خود، شمشیر را بر قامت بلند او حمایل‌نمود. سپس نگاهی طولانی به قامت او نمود و اشک در چشمانش حلقه زد. حاضران گفتند: یا امیرالمؤمنین! برای چه می‌گریید؟ امام پاسخ فرمود: گویا می‌بینم که دشمن پسرم را احاطه کرده و او با این شمشیر به راست و چپ دشمن حمله می‌کند تا اینکه دو دستش قطع می‌گردد. آنگاه از مقام و عظمت پور دلبندش نزد خداوند چنین خبر می‌داد: پروردگار متعال دو بال به او خواهد‌داد تا به سان عمویش جعفر بن ابی طالب در بهشت پرواز کند. محبت پدری گاه علی (ع) را بر آن می‌داشت تا پاره پیکرش را ببوسد، ببوید و با آداب و اخلاق اسلامی آشنا سازد.

از این رو، لحظه‌ای عباس را از خود دور نمی‌ساخت. فرزند پاکدل علی (ع) در مدت ۱۴ سال و ۴۷ روز که با پدر زیست، همیشه در جنگ، محراب، غربت و وطن در کنار او حضور داشت. در ایام دشوار خلافت، لحظه‌ای از پدر جدا نشد و آنگاه که در سال ۳۷ هجری قمری جنگ صفین پیش آمد، با آنکه حدود دوازده سال داشت، حماسه‌ای جاوید آفرید. در گرماگرم نبرد صفین، عباس (ع) از صفوف سپاه اسلام جدا شد و نقاب از چهره برداشت. سپس مقابل لشکر معاویه آمد و با نهیبی آتشین، مبارز خواست. معاویه به ابوشعثاء که جنگجویی قوی بود رو کرد و به او دستور داد با حضرت مبارزه کند. ابوشعثاء با تندی به معاویه پاسخ گفت: «مردم شام مرا با هزار سواره نظام برابر می‌دانند، حالا تو می‌خواهی مرا به جنگ نوجوانی بفرستی؟» پس به یکی از هفت فرزند خود دستور داد به جنگ حضرت برود. پس از لحظاتی نبرد، عباس (ع) او را به خون غلتاند و تا آنجا پیش رفت که همگی فرزندان ابوشعثاء به دست عباس (ع) کشته شدند. ابوشعثاء که آبروی خود و پیشینه جنگاوری خانواده اش را بر باد رفته می‌دید، به جنگ با او شتافت، ولی حضرت او را نیز به هلاکت رساند؛ به گونه‌ای که دیگر کسی جرات مبارزه با او را نداشت و حتی شگفتی اصحاب‌امیر مؤمنان (ع) نیز برانگیخته شده بود. هنگامی که حضرت عباس (ع) به لشکرگاه خود بازگشت، امام علی (ع) نقاب از چهره اش برداشت و غبار از چهره اش سترد.

امام علی (ع) در سحرگاه خونین ۲۱ رمضان سال چهلم هجری، با گویاترین فریاد مظلومیت تاریخ به شهادت رسید و آن هنگام که آن امام‌همام، نیمه جان در بستر شهادت به سوی جاودانگی گام برمی‌داشت، فرزندان خویش را فراخواند، عباس‌(ع) را به بغل گرفت و فرمود: «پسرم! به زودی در قیامت چشمم به دیدار تو روشن می‌شود. به یاد داشته‌باش روز عاشورا به جای من، فرزندم حسین علیه‌السلام را یاری کنی». حضرت عباس (ع) در دوران حیات طیبه امام مجتبی (ع) نیز پیوسته همراه با آن حضرت به مددکاری مردم و برآوردن نیازهایشان می‌پرداخت. این رویه در زمان امامت امام حسین (ع) و پیش از جریان عاشورا نیز ادامه داشت تا آنجا که هرگاه نیازمندی برای کمک خواستن نزد این دو امام همام می‌آمد، ایشان مأمور اجرای دستور امام خویش می‌شد. ایشان نزد برادرش امام حسین (ع) نیز جایگاهی بس رفیع داشت. امام (ع) با پیشامد هر مشکلی، آن را با برادرش در میان می‌گذاشت و از او می‌خواست آن را برطرف کند. همین مساله نیز موجب گردید تا ایشان را باب الحوائج، «برآورنده نیازها» بخوانند.

با شهادت امام حسن مجتبی (ع) طلیعه قیام و نهضت عاشورا رخ نمود و تاریخ در عین آنکه نظاره‌گر مظلومیت خاندان پاک رسول صلح و رحمت بود، شهامت و دلاوری مردانی را به نظاره نشست که تاریخ را به تحسین اینان واداشت. در شب عاشورا آنگاه که امام حسین (ع) در خطبه معروف خود فرمود: «من به همه شما رخصت رفتن دادم؛ پس همه آزادید بروید و بیعتی که از جانب من به گردن شما بود برداشتم و این شب که شما را فرا گرفته فرصتی است، آن را شتر رهوار خود کنید و به هر سو که می‌خواهید بروید » آنگاه چراغ را خاموش کرد و فرصت خوبی برای رفتن بود. نخستین کسی که وفای کامل خود را ابراز داشت، حضرت عباس وفادار بود و این گونه به امام حسین (ع) عرض کرد: برای چه این کار را انجام دهیم؟ آیا برای آنکه بعد از شما باقی باشیم؟ نه، خدا این را [یعنی جدایی از شما را]هرگز به ما نشان ندهد » هنگامی که وسایل غارت شده کربلا را به شام نزد یزید بردند، در میان آنها پرچم بزرگی بود. یزید و حاضران در مجلس دیدند همه پرچم سوراخ و صدمه دیده، ولی دستگیره آن سالم است. یزید پرسید: «این پرچم را چه کسی حمل می‌کرد؟» گفته شد: «عباس بن علی». یزید از روی تعجب و تجلیل از آن پرچم سه بار برخاست و نشست و گفت: «به این پرچم بنگرید، [که بر اثر صدمات[ نیزه و زدن ]شمشیر[ جایی از آن سالم نمانده جز دستگیره آن‌ که ]پرچمدار] آن را با دست حمل می‌کرده است » روز عاشورا هنگامی که حضرت عباس (ع) از اسب روی زمین افتاد، امام حسین (ع) فرمودند: «الان انکسر ظهری و قلت حیاتی»؛ اکنون پشتم شکست و چاره‌ام کم شد. امام زین العابدین (ع) به عبیدا... بن عباس بن علی بن ابی طالب (ع) نظر افکند و اشکش جاری شد.

سپس فرمود: «هیچ روزی بر رسول خدا (ص) سخت‌تر از روز جنگ احد نبود، زیرا در آن روز عموی پیامبر، شیر خدا و رسولش حمزة بن عبدالمطلب کشته شد و بعد از آن روز بر پیامبر هیچ روزی سخت از روز جنگ موته نبود، زیرا در آن روز پسر عموی پیامبر جعفر بن ابی طالب کشته شد. سپس فرمود: هیچ روزی همچون روز مصیبت حضرت امام‌حسین (ع) نیست که سی هزار تن در مقابل امام‌حسین‌(ع) ایستادند و می‌پنداشتند که از امت اسلام هستند و هر یک از آنها آن حضرت را از روی ظلم و جور و دشمنی به شهادت رساندند. «آنگاه ایشان ادامه داد: » خداوند حضرت عباس (ع) را رحمت کند که به حق ایثار کرد و امتحان شد و جان خود را فدای برادرش کرد تا آنکه دو دستش قطع شد. لذا خداوند عزوجل در عوض، دو بال به او عطا کرد تا همراه ملائکه در بهشت پرواز کند، همان طور که به جعفر بن ابی طالب (ع) هم دو بال عطا فرمود و به تحقیق، حضرت عباس (ع) نزد پروردگار مقام و منزلتی دارد که روز قیامت همه شهدا به آن مقام و منزلت غبطه می‌خورند. » حضرت امام صادق‌(ع) نیز از در تجلیل، مواضع افتخارآفرین او را در روز عاشورا و در بیانی عالی، این گونه توصیف نموده است: «عموی ما عباس بن علی، بصیرتی نافذ، بینشی ژرف و ایمانی محکم داشت. همراه با امام حسین (ع) و در رکاب او به جهاد پرداخت و به خوبی از بوته آزمایش و ابتلا بیرون آمد و با شهادت از دنیا رفت. » عباس (ع) دنیای فضایل و کمالات، دریای معرفت و آموزگار عشق و وفاست. خون او شجره طیبه دین را آبیاری کرد و دستانش اسلام را یاری نمود. سلام بر او باد که معدن بزرگی و آزادمردی است؛ سلام بر ابوالفضل، پدر فضیلت‌ها و نیکی‌ها.