تکلیف مدرسه با دانش آموزان خلاق

دانش آموزان از همان سال های آغاز مدرسه, از خود رفتارها و حرکاتی را بروز می دهند که بیانگر وجود بالقوه «خلاقیت» در آنهاست

دانش‌آموزان از همان سال‌های آغاز مدرسه، از خود رفتارها و حرکاتی را بروز می‌دهند که بیانگر وجود بالقوه «خلاقیت» در آنهاست. البته همانگونه که دانش آموزان از هوش یکسانی برخوردار نیستند، میزان بهره‌مندی آنان از خلاقیت نیز یکسان نیست اما خلاقیت چیست و فرد خلاق به چه کسی گفته می‌شود؟

خلاقیت در واقع شکلی از حل مسئله است. خلاقیت مستلزم پرسش‌هایی است که برای آنها پاسخ ساده‌ای وجود ندارد. برای درک کامل مفهوم خلاقیت در دانش‌آموزان، باید آن را از هوش و استعداد جدا کنیم. به گفته کارشناسان هوش و خلاقیت دو مقوله مجزا و مستقل هستند و کودک فوق‌العاده خلاق ممکن است فوق العاده باهوش نیز باشد یا نباشد. هرچند انسان‌های فوق‌العاده خلاق، به ندرت ضریب هوشی زیر متوسط دارند.

به هرحال خلاقیت، مفهومی فراتر از برخورداری و به کارگیری استعداد در هنر، موسیقی، ادبیات، ریاضیات، فیزیک و... است.

براساس مطالعات انجام گرفته نقش عوامل ژنتیکی در رشد خلاقیت بسیار ناچیز است. در عوض محیط خانوادگی نقش مهمی در شکل‌گیری خلاقیت دانش آموزان ایفا می‌کند.

همچنین نتایج مطالعات صورت گرفته حاکی از این واقعیت است که والدین دانش‌آموزان خلاق معتقدند که آنان را آنگونه که هستند باید پذیرفت. کنجکاوی ذهنی آنان را شکوفا کرد و به آنان فرصت داد علایق خود را بروز دهند. دانش‌آموزان خلاق بازیگوش‌تر و تخیل‌گراترند و علایق فراوانی دارند و چندان نگران نتایج ارزشیابی توسط دیگران نیستند.

دانش آموزان در دوران تحصیلات ابتدایی به همنوا شدن با گروه همسالان گرایش پیدا می‌کنند. از این رو در این دوران از میزان خلاقیت آنان نسبت به کودکان چهارساله تا حدی کاسته می‌شود، ولی دوباره پس از گذشتن از این دوران، میزان خلاقیت در آنان اوج می‌گیرد.

از سوی دیگر پژوهش‌های انجام گرفته حاکی از آن است که در فرایند خلاقیت دانش‌آموزان، پاداش‌ها و مشوق‌ها به شکل انگیزه‌های بیرونی، به اندازه انگیزه‌های درونی نقش ندارند.

بدون شک علل و عوامل مختلفی در فرایند ایجاد، پرورش و شکوفا شدن خلاقیت در دانش‌آموزان نقش آفرین هستند. هرچند در این میان ، نقش معلمان و والدین دانش‌آموزان، مهم ، کلیدی و غیرقابل انکار است.

▪ زمان: شکوفایی خلاقیت تابع زمان خاص و مشخصی نیست، بلکه مستلزم زمان مقتضی و فارغ از تعجیل است. بنابراین لازم است که فرصت و زمان لازم در اختیار دانش‌آموزان قرار گیرد.

▪ محیط و مکان: محیط‌ها و فضاهای بی روح، کسل کننده و یکنواخت مانع رشد خلاقیت در دانش‌آموزان است. در عوض محیط‌هایی که دارای نور کافی، رنگ‌های هماهنگ و زنده، شورانگیز و با نشاط هستند و اشیای جالب توجه دارند، مشوق خلاقیت دانش‌آموزان است. بنابر این تأمین محیطی که به دانش‌آموزان امکان دهد بدون برخی محدودیت‌ها، بازی، نوآوری و کاوش کنند، ضروری است.

▪ مـحـتـوای آمـوزشـی: مواد و محتوای آموزشی و روش‌های ارائه آنها باید به شکلی بدیع و خلاقانه طراحی، سازماندهی و اجرا شوند، به گونه‌ای که دانش‌آموزان در ارائه آنها نقشی فعال و زنده داشته باشند.

▪ جو کلاس: معلم باید در کلاس، جوی ایجاد کند که دانش‌آموزان از اشتباه کردن هراسی نداشته باشند.جو کلاس باید به گونه‌ای باشد که دانش‌آموزان انگیزه لازم را برای فعالیت و شکوفاسازی خلاقیت بیابند. معلمان باید فرصت‌های مناسب را برای ماجراجویی‌های دانش آموزان فراهم کنند. همچنین از آنان بخواهند عقیده و نظر خود را درباره هر موضوع درسی قبل و بعد از ارائه آن بیان کنند.

● راه‌های رشد خلاقیت

▪ سازگاری و پذیرش اندیشه‌های دانش‌آموزان به جای همسو کردن با اندیشه‌های خود توسط معلمان و والدین.

▪ تأکید معلمان و والدین بر فرایند انجام کار به جای برایند و بازده کار.

▪ احترام به سؤالات و عقاید عادی و غیرعادی و حتی تخیلات دانش‌آموزان و ترغیب آنان به طرح چنین سؤالاتی.

▪ پاسخ به سؤالات دانش‌آموزان به گونه‌ای که آنان به طرح سؤالات تازه ترغیب و هدایت شوند.

▪ کمک به تدارک و ایجاد فرصت‌های مناسب برای یادگیری.

▪ به دانش‌آموزان اجازه داده شود گاهی اوقات مطابق ذوق و سلیقه خودشان اشیا را کشف کنند.

▪ هر کاری که دانش‌آموزان انجام می‌دهند نباید مورد ارزشیابی قرار گیرد.

▪ تقویت اعتماد به نفس و ایجاد این باور در دانش‌آموزان که آنها افرادی خلاق هستند. در این صورت است که آنها در پی این خواهند بود که خود را تأیید کنند و سعی خواهند کرد مهارت‌های لازم را برای بیان هویت و باورهای خود کسب کنند.

موانع رشد و شکوفایی خلاقیت

▪ داشتن باورهای منفی مبنی بر ندانستن، نتوانستن، اشتباه کردن و... .

▪ فقدان اعتماد به نفس.

▪ ترس، استرس و فشار روانی (ترس از بیان افکار و ایده‌ها و ترس از مورد انتقاد قرار گرفتن)

▪ روزمرگی:غرق شدن و عادت کردن به امور روزمره و عادی.

▪ درگیرشدن با امور گوناگون، هدف‌ها و برنامه‌های متعدد و متناقض.

بنابراین برای شکوفایی خلاقیت در دانش‌آموزان، فقط یک راه و یک عامل وجود ندارد، بنابر این بر معلمان و والدین دانش‌آموزان واجب است که ضمن توجه و صرف وقت لازم، نسبت به شناسایی و کشف موقعیت‌های مناسب و جدید برای شکوفایی خلاقیت دانش‌آموزان متناسب با شرایط اقدام کنند.

▪ کارشناس ارشد مدیریت آموزشی