هنر حکمرانی از منظر ماکیاولی

‏"نیکولو ماکیاولی" (۱۵۲۷ - ۱۴۶۹) نظریه پرداز سیاسی - ایتالیایی دارای کتاب و اثر معروف خود تحت عنوان "شهریار" یا "حکمران" می‌باشد. وی در این کتاب برای حکمرانان و شهریاران ویژگی …

‏"نیکولو ماکیاولی" (۱۵۲۷ - ۱۴۶۹) نظریه پرداز سیاسی - ایتالیایی دارای کتاب و اثر معروف خود تحت عنوان "شهریار" یا "حکمران" می‌باشد. وی در این کتاب برای حکمرانان و شهریاران ویژگی ها و خصوصیاتی را در نظر گرفته است که با توجه به بداعت و عدم توجه به اخلاقیات درخور بررسی می باشد. ‏

ماکیاولی معتقد است که حکمران می بایست دارای اخلاق سیاسی ویژه ای باشد تا به تداوم زندگی سیاسی وی بینجامد. از منظر وی این اخلاق سیاسی، متفاوت از اخلاق دیگر افراد بوده و دارای جاذبه ها و دافعه هایی نیز می باشد. وی در ارتباط با نحوه رفتار حکمران با مردم معتقد است که حکمران می بایست نیروی جسمی و ذهنی خود را به گونه ای به مردم نشان دهد که مردم در عین حال که از وی هراس و ترس داشته باشند به وی تمایل و علاقه نیز پیدا نمایند. ‏

به عبارتی دیگر وی معتقد است که حکمران می تواند در این زمینه حتی از نیرنگ و دسیسه نیز جهت جلب اعتماد مردم استفاده نماید. از منظر وی حکمران می بایست در نزد مردم دارای ابهت، قدرت و جذابیت باشد. اما در ارتباط با زیردستان، حکمران می بایست شیوه ای از رفتار را اتخاذ نماید که اُمرای داخلی از دستورات وی سرپیچی ننموده و مطیع مطلق اوامر وی باشند. ‏

بنابراین وی بر این باور است که اخلاق سیاسی حکمران می بایست آمیزه ای از خشونت، مهربانی، بزرگ منشی، حیله گری، قدرت و ابهت باشد. همچنین ماکیاولی بر این پندار است که حفظ ظاهر برای حکمران امری اساسی محسوب می گردد. وی در این راستا توضیح می دهد که لزومی ندارد که حکمران به تمامی صفات خوب آراسته و مزین باشد، همان اندازه که وی به این فضایل و صفات شهره و معروف باشد، کافی است. از این رو لازم است که حکمران به صفاتی چون راستگویی، وفاداری به عهد، مردم دوستی، نیک خواهی، مهربانی و نرم دلی شناخته شده باشد، هرچند که به یقین از چنین ویژگی هایی برخوردار نباشد. ‏

ماکیاولی همچنین معتقد است که حکمران می تواند در برخی از موارد دست به شرارت نیز بزند. وی این ویژگی را برای استمرار قدرت، امری ضروری و اجتناب ناپذیر تلقی می نماید. وی بر این امر تأکید می نماید که اخلاق سیاسی حکمران می بایست الگو گرفته از مکاری روباهان باشد. سرشتی انعطاف پذیر، سرسختی، زیرکی، حیله‌گری، نیرنگ بازی، بی باکی، سنگدلی و ریاکاری از شاخصه های رفتار سیاسی مطلوب برای حکمرانان در نزد ماکیاولی است. ‏

وی در این زمینه اظهار می نماید: "چه نیکو است حکمران را که درست پیمان، راست روش و بی نیرنگ در زندگی باشد. با این حال، آزمون های دوران زندگی ما را چنین آموخته است که حکمرانانی که کارهای بزرگ و درخور ستایش انجام داده اند، کسانی بوده اند که راست کرداری را به چیزی نشمرده اند و با نیرنگ آدمیان را به بازی گرفته اند و سرانجام بر کسانی که درستی پیشه نموده اند، چیره شده اند".‏

ماکیاولی همچنین معتقد است که حکمران می بایست به نیروی اعتماد، عشق و ایمان مردم مجهز باشد. وی معتقد است که بهره مندی از دوستی مردم موجب تداوم و استمرار قدرت حکمران خواهد شد. از این رو محبوبیت حکمران در میان مردم نیز ابزاری در جهت اهداف سیاسی حکمرانان تلقی می گردد. ‏ماکیاولی در آخرین فراز مباحث خود چنین تبیین می نماید که برای حکمرانی که محبوبیتی در نزد مردم ندارد، بهتر است که با مجازات ها و کیفرهای خشن، ترس و هراس مردم را تحریک نموده و با تنبیهات خشن و برخوردهای خونبار، مردم را به اطاعت از خود وادارد. بنابراین ملاحظه می گردد که آموزه های ماکیاولی در پوستینی شکننده از باورداشت های غیر اخلاقی خفته است که در زندگی انسانی و متعالی جایی برای خود ندارد.‏

رضا احمدیان راد

منابع:‏

کلیات تاریخ فلسفه به زبان ساده، دکتر ملیحه صابری

نجف‌آبادی، تهران: انتشارات سمت: ۱۳۸۹.

سیر تاریخی اندیشه های سیاسی در غرب (از افلاطون تا نیچه)، دکتر احمد بخشایشی اردستانی، تهران: انتشارات آوای نور، چاپ چهارم ۱۳۸۸.

سیر اندیشه فلسفی در غرب، دکتر فاطمه زیباکلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم ۱۳۸۵.

تاریخ فلسفه اخلاق غرب، لارنس سی. بکر، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۸‏